Το σκάνδαλο της διαφθοράς που συγκλονίζει την ισλαμική κυβέρνηση του Τούρκου πρωθυπουργού Ταγίπ Ερντογάν είναι ένα πολυσύνθετο πρόβλημα με πολιτικές και κοινωνικές επιπτώσεις και με παρενέργειες στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής. Η δαιδαλώδη υπόθεση των δωροδοκιών που στοχεύει προσωπικά τον πρωθυπουργό και μαστίζει την ανώτατη ηγεσία του κυβερνών Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) αναμένεται να επηρεάσει το μέλλον της γειτονικής χώρας. Ο Ερντογάν πλέον βρίσκεται με την «πλάτη στον τοίχο» καθώς οι φιλοδοξίες του να περάσει στο πάνθεον της τουρκικής σύγχρονης ιστορίας ως αναμορφωτής της χώρας (να καταστεί ισότιμος του Κεμάλ Ατατούρκ) μετατρέπονται στο χειρότερο εφιάλτη του.
Ο Ερντογάν ισχυρίζεται ότι το σκάνδαλο της διαφθοράς είναι απλά και μόνο μια σκευωρία που κατευθύνεται από «διεθνείς οργανώσεις» και «σκοτεινές δυνάμεις» που επιδιώκουν να υπονομεύσουν το πρεστίζ της Τουρκίας. Οι φιλοκυβερνητικές εφημερίδες ήδη ονόμασαν τους υπαίτιους: Ισραήλ και ΗΠΑ (The Filth in Erdogan’s Closet, The New York Times, 27/12/2013). Ο τούρκος πρωθυπουργός ευθύνεται ο ίδιος για την αμφισβήτηση του προφίλ του καθώς τυφλωμένος από την εξουσία σταμάτησε να αφουγκράζεται τις ανάγκες του λαού και επένδυσε και μάλλον φαίνεται να συνεχίζει να επενδύει στην πολιτική, του να γίνει ένας νέος «σουλτάνος» και να αναβιώσει την «Οθωμανική Αυτοκρατορία».
Ο Ερντογάν δεν κατάφερε να προβλέψει σωστά τις εξελίξεις και υπερεκτίμησε τις δυνατότητες του.
Όταν ανέβηκε στην εξουσία το 2003 εμφανίστηκε ως ένας ηγέτης ο οποίος ένωνε την Τουρκία και ήθελε να αλλάξει το πολιτικό σκηνικό που ελέγχονταν από το κοσμικό και στρατιωτικό καθεστώς. Η εκλογή του Ερντογάν στην πρωθυπουργία και το πολυδιαφημιζόμενο μετριοπαθές ισλαμικό πολιτικό μοντέλο έδωσαν ένα ηγετικό ρόλο στην Τουρκία: (α) οι παγκόσμιοι καπιταλιστές δικτυώθηκαν με την Τουρκία και χρήματα διοχετεύτηκαν μέσα στη χώρα, (β) η χώρα δέχτηκε μια χωρίς προηγούμενο διπλωματική και πολιτική υποστήριξη στη διεθνή σκηνή, (γ) οι ευρωπαίοι αναγκάστηκαν να αναζωογονήσουν τη διαδικασία ένταξης της χώρας στην ΕΕ, (δ) ευνοήθηκε η εκκαθάριση των ακραίων κοσμικών στοιχείων του στρατού, που είχε οργανώσει πραξικοπήματα, (ε) σοβαρές δημοσιονομικές και πολιτικές σχέσεις δημιουργήθηκαν με γειτονικές χώρες και με βάση το δόγμα των «μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες» πραγματοποιήθηκαν κοινές υπουργικές συνεδριάσεις με αυτούς και (στ) άνοιξε ένας διάδρομος προς την Αφρική.
Όμως το 2011 όλα αντιστράφηκαν και ανατράπηκαν. Οι ιθύνοντες νόες της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής απέτυχαν να εκτιμήσουν σωστά τις επιπτώσεις της Αραβικής Άνοιξης σε Βόρεια Αφρική και Μέση Ανατολή. Η επιτυχία του διεθνούς προφίλ της Τουρκίας που είχε βασιστεί στη ξένη υποστήριξη οδήγησε σε μια απατηλή αίσθηση αυτοπεποίθησης και ανεξαρτησίας. Η Τουρκία με το δόγμα ανασύστασης της «Οθωμανικής Αυτοκρατορίας» έδειξε την πρόθεσή της να κυριαρχήσει στην αραβική Μέση Ανατολή και η συμφωνία της με τους διαμορφωτές της λήψης αποφάσεων για την παγκόσμια πολιτική παραβιάστηκε (Why are we at this point?, Today’s Zaman, 6/1/2014).
Ο πρωθυπουργός της Τουρκίας αμέσως τάχθηκε υπέρ των νέων πολιτικών δυνάμεων, των καταπιεσμένων σούνιτικών ισλαμικών κινημάτων που ανήλθαν στην εξουσία μετά από την πτώση των αυταρχικών καθεστώτων σε Αίγυπτο και Λιβύη. Την ίδια στιγμή ο Ερντογάν έγινε ένας από τους πιο σφοδρούς επικριτές του προέδρου της Συρίας Μπασάρ Ασαντ, υποστηρίζοντας ακόμα και τις εξτρεμιστικές ισλαμικές ομάδες που πολεμούν μαζί με τις σουνίτικες συριακές αντιπολιτευτικές δυνάμεις. Παράλληλα συνδέθηκε με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα του έκπτωτου ισλαμιστή προέδρου της Αιγύπτου Μοχάμεντ Μόρσι και συνέχισε την επικριτική στάση του κατά του Ισραήλ με αφορμή το Παλαιστινιακό.
Οι ηγέτες της Μέσης Ανατολής δεν λυπούνται τον Ερντογάν για τα τεράστια εσωτερικά προβλήματα που αντιμετωπίζει καθώς έχουν εχθρικά αισθήματα απέναντι του εξαιτίας της εξωτερικής πολιτικής του. Η εσωτερική κρίση αφαιρεί από την Τουρκία και τη δυνατότητα να διαδραματίσει ένα σημαντικό ρόλο στη Μέση Ανατολή και την απομονώνει από τα κέντρα λήψης αποφάσεων. Η Άγκυρα έχει δυσαρεστήσει τον πρωθυπουργό του Ιράκ Νουρί αλ Μαλικί επειδή στηρίζει το Κουρδικό Βόρειο Ιράκ στη διαμάχη με την κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτης για τα πετρελαϊκά αποθέματα. Ο ισχυρός άντρας της Αιγύπτου στρατηγός Φατάχ αλ Σίσι θεωρεί τον Ερντογάν υποστηρικτή της Μουσουλμανικής Αδελφότητας του εκπτώτου ισλαμιστή προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι και ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπέντζαμιν Νετανιάχου στενό σύμμαχο της παλαιστινιακής Χαμάς που ελέγχει τη Λωρίδα της Γάζας. Ο πρόεδρος Άσαντ από την πλευρά του έχει καταφέρει να επιβιώσει μετά τη συμφωνία με τα χημικά όπλα με ΗΠΑ και Ρωσία, που προσπαθούν να εμποδίσουν την επέκταση του ισλαμικού φονταμενταλισμού από τη Συρία προς τη Μέση Ανατολή και το Βόρειο Καύκασο, αντίστοιχα.
Το διεθνές προφίλ της Τουρκίας έχει αρχίσει εδώ και καιρό να φθίνει. Το πολιτικό μέλλον του Ερντογάν τίθεται πλέον σε αμφισβήτηση και το όραμα του να γίνει ο πρώτος εκλεγμένος από το λαό πρόεδρος της χώρας στις προεδρικές εκλογές του 2014 έχει αρχίσει να γίνεται θολό. Η Τουρκία βιώνει με νέα διαμάχη που αυτή τη φορά δεν είναι μεταξύ κοσμικών – στρατιωτικών και ισλαμικής κυβέρνησης, αλλά μεταξύ δυο πρώην στενών συμμάχων, του Ερντογάν και του αμφιλεγόμενου ισλαμιστή διανοούμενου Φετουλάχ Γκιουλέν που διαθέτει ένα πανίσχυρο διεθνές εκπαιδευτικό και οικονομικό δίκτυο και ελέγχει μέσω του κινήματος Hizmet θέσεις «κλειδιά» στο πολιτικό- οικονομικό –κοινωνικό ιστό της χώρας. Ο Γκιουλέν διαπιστώνει ότι ο «μαθητής» του παραβιάζει τις αρχές της διδασκαλίας του, δηλαδή της ειρηνικής συνύπαρξης και της ανεκτικότητας, όπως έχει παραβιάσει και τη συμφωνία με τους διαμορφωτές της παγκόσμιας πολιτικής.

*Αναλυτής στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών και Αμερικάνικων Μελετών (RIEAS).