Του Γιώργου Ξ. Πρωτόπαπα *

Τα γεωγραφικά σύνορα είναι αυτά που ορίζουν την εδαφική κυριαρχία του κάθε κράτους και η αλλαγή τους είτε με απόσχιση, είτε με διαμελισμό, είτε με πόλεμο δημιουργεί νέα γεωπολιτικά δεδομένα. Όμως η εδαφική κυριαρχία μιας χώρας μπορεί να υπονομευτεί και από τα «softborders» που παραπέμπουν στα «ανοιχτά σύνορα», δηλαδή την ελεύθερη διακίνηση προσώπων και εμπορευμάτων ανάμεσα σε κράτη. Τα αποκαλούμενα «soft–borders» αναμένεται να διαδραματίσουν σημαντικό ρολό στη διαμόρφωση του «χάρτη» των δυτικών Βαλκανίων καθώς εξυπηρετούν το σχέδιο της «Μεγάλης Αλβανίας» και ενισχύουν την τουρκική εξωτερική πολιτική (οικονομική και πολιτισμική διπλωματία) σε περιοχές με έντονο μουσουλμανικό στοιχείο.

Η «Μεγάλη Αλβανία»

Το όραμα της «Μεγάλης Αλβανίας» θεωρείται ο ακρογωνιαίος λίθος του αλβανικού εθνικισμού που φιλοδοξεί να ενώσει όλους τους Αλβανόφωνους των Βαλκανίων αλλάζοντας εκ νέου την υφιστάμενη ισορροπία δυνάμεων στα δυτικά Βαλκάνια. Φυσικά εννοούμε μόνο την ελεύθερη μετακίνηση προσώπων και εμπορευμάτων που θα οδηγήσει σε μια ισχυρή οικονομική και πολιτισμική ένωση των αλβανόφωνων περιοχών. Η αναβάθμιση του μεταφορικού δικτύου των Βαλκανίων ευνοεί το σχέδια της «Μεγάλης Αλβανίας» καθώς φαίνεται να είναι μια από τις βασικές προτεραιότητες των νέων κρατιδίων για να κάνει ευκολότερη τη σύνδεσή τους με τις υπόλοιπες χώρες. Το υπουργείο Υποδομών του Κοσσόβου ανέθεσε στο αμερικάνο – τουρκικό κονσόρτσιουμ Bechtel και Enka να κατασκευάσει ένα αυτοκινητόδρομο 60 χλμ. που θα συνδέει το Κόσσοβο και τα Σκόπια, ένα έργο αξίας 820 εκτ. δολαρίων.

Το σχέδιο της «Μεγάλης Αλβανίας» έχει εμφανίσει αμφιλεγόμενα σενάρια σε ιστοσελίδες των δυτικών Βαλκανίων που προβλέπουν την ίδρυση της μέχρι και το 2016. Ο Κότσο Ντανάι από τα Τίρανα, ο υποστηρικτής της ιδέας της δημιουργίας της Μεγάλης Αλβανίας, επικεφαλής του κόμματος «Φυσική Αλβανία» φέρεται να δήλωσε σύμφωνα με νοτιοσλαβικό δημοσίευμα που επικαλείται συνέντευξη του σε συντάκτη της σερβικής «Τελεγκραφ» ότι «το κράτος των Νοτιοσλάβων των Σκοπίων, είναι, ήδη, νεκρό, έπεται η Σερβία». Επίσης και η κοσσοβάρικη εθνικιστική Συμμαχία Κόκκινο – Μαύρο έχει παλαιότερα υποστηρίξει ότι οι Αλβανοί θα πρέπει να ανήκουν σε ένα ενιαίο κράτος πριν ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η δημιουργία της «Μεγάλης Αλβανίας» περιλαμβάνει Αλβανία, Κοσσυφοπέδιο, αλβανόφωνους των Σκοπίων, της Σερβίας, του Μαυροβουνίου και αλβανική διασπορά.

Όμως το σενάριο της «Μεγάλης Αλβανίας» με γεωγραφικά οριοθετημένα σύνορα δεν είναι υλοποιήσιμο με βάση τα γεωπολιτικά δεδομένα. Η Ουάσιγκτον σε καμιά περίπτωση δεν επιθυμεί διαμελισμό των Σκοπίων, που φιλοδοξούν να γίνουν κάποια στιγμή κράτος- μέλος του ΝΑΤΟ και ούτε να διασπαστεί η αλυσίδα των μικρών και αδύναμων κρατιδίων που είναι επιρρεπή σε ξένη παρέμβαση. Η τεράστια αμερικάνικη στρατιωτική βάση Camp Bondsteel του Κοσσυφοπεδίου που έχει έκταση 3.86 km2 (απέχει 149 χλμ. από τα ελληνικά σύνορα και 26 χλμ. από την πόλη των Σκοπίων) δίνει την ευκαιρία στην Ουάσινγκτον να ελέγχει την περιοχή και να προωθεί τα γεωπολιτικά και ενεργειακά συμφέροντα της.

Επιπλέον μια οριοθετημένη γεωγραφικά «Μεγάλη Αλβανία» μπορεί να εξελιχθεί και σε κέντρο ενός ισλαμικού εξτρεμισμού και να αποσταθεροποιήσει την ευρύτερη περιοχή . Οι νίκες των ισλαμιστών εξτρεμιστών μαχητών του Ιράκ και η κατοχή εδαφών της χώρας όπως επίσης και η δράση των ομοϊδεατών τους στη Συρία που μάχονται εναντίον του προέδρου Μπασάρ Aσαντ δεν αφήνουν στις ΗΠΑ περιθώρια για λάθη που θα επιτρέψουν το spilloverτου ισλαμικού φονταμενταλισμού στην νοτιανατολική Ευρώπη.

Οι αναδιατάξεις στο γεωγραφικό χάρτη των δυτικών Βαλκανίων προκληθήκαν από την άσκηση της αμερικάνικης εξωτερικής πολιτικής των περασμένων δεκαετιών. Το σκηνικό στήθηκε με το βομβαρδισμό της Γιουγκοσλαβίας το 1999 από το ΝΑΤΟ με αιτιολογία την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των αλβανοκοσσοβάρων. Η συνέχεια δόθηκε με την πτώση του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς και ολοκληρώθηκε με την κήρυξη της μονομερής ανεξαρτησίας του Κοσσόβου στις 17 Φεβρουαρίου του 2008. Το σχέδιο της αμερικάνικης στρατηγικής ήταν ο διαμελισμός των δυτικών Βαλκανίων σε «κράτη-πόλεις» για να μπορούν να τα ελέγχουν με οικονομική βοήθεια και με το δέλεαρ της ένταξης στις ευρώ-ατλαντικές δομές. Η Γιουγκοσλαβία διασπάστηκε σε μικρές χώρες και κρατίδια, που κάποια παραμένουν ασταθείς και αντιμετωπίζουν μειονοτικούς αλυτρωτισμούς.

Ο τουρκικός παράγοντας

Τα soft-borders εξυπηρετούν και την τουρκική εξωτερική πολιτική καθώς τα Βαλκάνια έχουν περίοπτη θέση στο δόγμα του Αχμέτ Νταβούτογλου του υπουργού Εξωτερικών. Ο Νταβούτογλου επιδιώκει να αναμορφώσει τη διεθνή εικόνα της Τουρκίας προβάλλοντάς την ως soft power (ήπια δύναμη). Ο αμερικανός καθηγητής Joseph S. Nye ορίζει ως ήπια δύναμη την ικανότητα να επηρεάζουμε τον άλλον, και να παίρνουμε το αποτέλεσμα που θέλουμε μέσω δέλεαρ και όχι μέσω εξαναγκασμού ή εξαγοράς. Το δέλεαρ του πολιτισμού, των πολιτικών αξιών και θεσμών και οι πολιτικές που έχουν νομιμότητα ή ηθική αρχή είναι άυλα «εργαλεία» της Δημόσιας Διπλωματίας για να διαμορφώνουμε τις απόψεις των άλλων υπέρ των συμφερόντων μας.

Η Άγκυρα έχει υιοθετήσει μια επιθετική οικονομική και πολιτιστική διπλωματία στα δυτικά Βαλκάνια καθώς δημιουργούνται όλο και περισσότερα τουρκικά πολιτιστικά κέντρα, σχολεία και πανεπιστήμια. Η Αλβανία, το Κοσσυφοπέδιο, οι ισλαμικοί πληθυσμοί της Βοσνίας- Ερζεγοβίνης και των Σκοπίων αποτελούν στόχοι της τουρκικής ήπιας διπλωματίας. Η Άγκυρα εφαρμόζει την ίδια πολιτική εδώ και χρόνια και στην Θράκη, εκμεταλλευομένη την ατολμία των ελληνικών κυβερνήσεων να ελέγξουν τις υπόγειες δραστηριότητες της. Η πολιτική της Άγκυρας επιδιώκει να βαφτίσει τη μουσουλμανική μειονότητα ως «τουρκική μειονότητα» εκμεταλλευομένη και τη στάση στελεχών ελληνικών κομμάτων και ΜΚΟ οι οποίοι εμφανίζονται υπέρμαχοι της εθνομηδενιστικής ιδεολογίας. Ο αντιπρόεδρος της τουρκικής κυβέρνησης Εμρουλλάχ Ισχέρ στο πλαίσιο αυτό επισκέφθηκε τη Δυτική Θράκη προερχόμενος από τη Βουλγαρία. Ο Ισχέρ δήλωσε σύμφωνα με την τουρκική εφημερίδα «Yeni Safak» ότι στην Τουρκία δόθηκαν όλα τα δικαιώματα των μειονοτήτων, που ζουν στη χώρα και ότι περιμένουν να γίνουν τα ίδια βήματα και από την ελληνική πλευρά.

Ο εκσυγχρονισμός του οδικού δικτύου των Βαλκανίων ευνοεί και τα σχέδια της Άγκυρας για τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της περιοχής.Στη Βουλγαρία για παράδειγμα είναι καταγεγραμμένη μια σημαντική τουρκική μειονότητα και η ανταλλαγή οικονομικών και πολιτικών σχέσεων διευκολύνεται από ένα καλό οδικό δίκτυο. Εδώ μπορούμε να αναφέρουμε και τη νεοσύστατη οδική σύνδεση που συνδέει τις βουλγαρικές πόλεις Χάσκοβο και Κάρντζαλι με τις ελληνικές Κομοτηνή και Αλεξανδρούπολη. Ο αυτοκινητόδρομος Μακάζα είναι μέλος του πανευρωπαϊκού διαδρόμου μεταφορών Νο 9 και διευκολύνει σημαντικά τη διέλευση των βουλγαρό-ελληνικών συνόρων σε συνδυασμό με τα άλλα μεθοριακά σημεία μεταξύ των δύο χωρών.

Συμπεράσματα

Η «Μεγάλη Αλβανία» των soft – borders θα ενισχύσει ακόμα περισσότερο τους πολιτιστικούς και οικονομικούς δεσμούς με την Τουρκία που προωθεί το προφίλ μιας ήρεμης δύναμης και του προστάτη των απανταχού μουσουλμανικών πληθυσμών. Η Άγκυρα επιδιώκει να ελέγξει σταδιακά τους αλβανόφωνους πληθυσμούς των δυτικών Βαλκανίων μέσω μια οικονομικής και πολιτιστικής διπλωματίας. Τουρκικές εταιρίες συμμετέχουν και στην κατασκευή σημαντικών οδικών αρτηριών στο πλαίσιο εκσυγχρονισμού του οδικού δικτύου των δυτικών Βαλκανίων. Ωστόσο η Τουρκία δεν έχει τη δυνατότητα, σύμφωνα με ανάλυση του Turkish Policy Quarterly να αναδειχθεί σε οικονομική δύναμη των Βαλκανίων με τη «νέο-οθωμανική» έννοια αλλά και δεν μπορεί να κάνει μονομερή χρήση όπλων. Η καθοδήγηση μιας τεράστιας μάζας μουσουλμανικών πληθυσμών θεωρείται η καλύτερη στρατηγική από πλευράς Άγκυρας για τον έλεγχο των δυτικών Βαλκανίων με στόχο της προώθηση των τουρκικών γεωπολιτικών συμφερόντων.

*Αναλυτής στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών και Αμερικάνικων Μελετών (RIEAS).