Στην υπόθεση του δεκάχρονου κοριτσιού στη Θεσσαλονίκη, η φωτογραφία του δόθηκε στη δημοσιότητα λίγες ώρες μετά την εξαφάνιση. Υπήρχε στο αρχικό μήνυμα αναζήτησης Amber Alert που προβλήθηκε από όλα τα ΜΜΕ και διανεμήθηκε από χιλιάδες χρήστες στα κοινωνικά δίκτυα. Το παιδί τελικά βρέθηκε κι έπειτα συνελήφθη μια 33χρονη γυναίκα, που κατηγορείται ότι βρίσκεται πίσω από την αρπαγή του. Η τελευταία –προφυλακίστηκε την περασμένη Τρίτη -εντοπίστηκε και λόγω της μεγάλης δημοσιότητας που έλαβε η υπόθεση.

Το παιδί παρακολουθείται από ειδικούς και πρέπει οι πληγές του να επουλωθούν για να προχωρήσει παρακάτω. Η φωτογραφία του, όμως, παραμένει στο Διαδίκτυο. Όποιος την αναζητήσει, μπορεί να τη βρει. Δεν χωρά συζήτηση ότι έχει το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη – στη διεθνή νομική ορολογία, the right to be forgotten. Ωστόσο, από έρευνα του VICE προκύπτει ότι στην πράξη δεν είναι καθόλου εύκολο να σβήσεις το όνομα ή τη φωτογραφία σου από το Διαδίκτυο.

Η υπόθεση του δεκάχρονου κοριτσιού στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η μοναδική. «Στο Διαδίκτυο παρατηρείται ανησυχητικά συχνά το φαινόμενο της δημοσίευσης φωτογραφιών και πάσης φύσεως προσωπικών πληροφοριών σχετικά με πρόσωπα τα οποία φέρονται να εμπλέκονται σε υποθέσεις που προσελκύουν το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης», λέει στο VICE ο Βασίλης Καρκατζούνης, δικηγόρος Αθηνών με ειδίκευση στα ζητήματα Δικαίου Νέων Τεχνολογιών. «Ένα από τα εργαλεία που έχουν στη διάθεσή τους οι ενδιαφερόμενοι για να αντιμετωπίσουν τέτοιες καταστάσεις, είναι το δικαίωμα στη λήθη. Με βάση τα κριτήρια των αρμόδιων Αρχών, στις περιπτώσεις αυτές θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή τόσο στην κατάσταση του προσώπου που αφορούν οι δημοσιεύσεις-για παράδειγμα αν είναι ανήλικος- όσο και στις δυσανάλογες επιπτώσεις που μπορεί να έχει στην προσωπική του ζωή».

Ο ίδιος σημειώνει ότι το νομικό πλαίσιο αναγνωρίζει τη σημασία της ελευθερίας της ενημέρωσης. Για τον λόγο αυτό προσπαθεί να βρει ισορροπίες ανάμεσα σε αυτήν και στο δικαίωμα προστασίας δεδομένων μέσα σε ένα Διαδίκτυο που «δεν ξεχνά ποτέ». «Δυστυχώς όμως, τα όρια ανάμεσα στην ενημέρωση και την ανεξέλεγκτη τροφοδότηση του κοινωνικού σχολιασμού, φαίνεται ότι ξεπερνώνται συχνά», λέει ο κ. Καρκατζούνης.

Δεν είναι όλες οι περιπτώσεις το ίδιο ξεκάθαρες, όπως η περίπτωση της δεκάχρονης στη Θεσσαλονίκη. Η συζήτηση, πρακτικά και νομικά, μοιραία επιστρέφει στην τοποθέτηση διαχωριστικών γραμμών μεταξύ της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, της λογοκρισίας και της διαγραφής της ίδιας της πραγματικότητας. Με ποιο κριτήριο πρέπει να δημοσιεύονται τα προσωπικά δεδομένα ενός φακέλου ώστε να δικαιολογείται το δημόσιο συμφέρον; Αν κάποιος πολιτικός κατηγορείται για υπεξαίρεση, μπορεί να ζητήσει τη διαγραφή της είδησης από τον κυβερνοχώρο; Κι έπειτα, ποια είναι η βάση του διαλόγου όταν την ψηφιακή λήθη μπορεί να επιβάλει ή να αρνηθεί, σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα, μια ιδιωτική εταιρεία, δηλαδή η μηχανή αναζήτησης Google;

Υπάρχουν δύο σχετικά πρόσφατες αποφάσεις της ελληνικής Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, που δίνουν το στίγμα.
Κατάργηση συνδέσμου από την Google

Στην πρώτη περίπτωση, γυναίκα ζήτησε από την Google Inc να καταργηθεί ο σύνδεσμος που εμφανιζόταν στη μηχανή αναζήτησης, όταν πληκτρολογούσε το ονοματεπώνυμό της. Ήταν ένα ΦΕΚ στην ιστοσελίδα του Εθνικού Τυπογραφείου, στο οποίο αναφερόταν ότι της είχε απονεμηθεί χάρη σχετικά με μια καταδίκη της για συκοφαντική δυσφήμιση. Στην προσφυγή της εξηγούσε ότι αυτό της δημιουργεί προβλήματα στην επαγγελματική και προσωπική της ζωή. Επίσης ότι η καταδίκη είχε πλέον παραγραφεί και πως η ίδια έχει λευκό ποινικό μητρώο.

Η Google απάντησε ότι η επίμαχη ανάρτηση αφορά διάταξη που δημοσιεύεται νόμιμα από κυβερνητικό όργανο και ότι αποτελεί επιλογή των κρατικών Αρχών η διάθεση του υλικού στο κοινό και τις μηχανές αναζήτησης. Κατ’ επέκταση, όπως απάντησε η εταιρεία, η διάθεση των πληροφοριών στα αποτελέσματα αναζήτησης δικαιολογείται από το δημόσιο συμφέρον. Η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα ζήτησε από την Google την επανεξέταση της υπόθεσης, όμως η εταιρεία επέμενε στην αρχική αρνητική απόφαση να εξαφανίσει το όνομα της γυναίκας από το Διαδίκτυο.

Στην απόφασή της, η Αρχή κρίνει ότι ο επίμαχος σύνδεσμος έχει για την προσφεύγουσα δυσανάλογα δυσμενείς επιπτώσεις και αρνητικό αντίκτυπο. Το γεγονός ότι οποιοσδήποτε μπορεί να έχει πρόσβαση στα παραπάνω δεδομένα με μια απλή πληκτρολόγηση του ονόματος, κάνει τα πράγματα χειρότερα, όπως σημειώνεται, επομένως το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη πρέπει να γίνει δεκτό. Σταθμίζοντας το δημόσιο συμφέρον και τα δικαιώματα της γυναίκας, η Αρχή ζήτησε από την εταιρεία Google LLC (πρώην Google Inc) να καταργήσει τον επίμαχο σύνδεσμο στο Διαδίκτυο. Το πρόβλημα είναι ότι οι αποφάσεις της Αρχής, έχουν μεν ισχυρό στίγμα, όμως δεν είναι τυπικά δεσμευτικές για τα αστικά δικαστήρια.
Η περίπτωση δημοσίου προσώπου

Μια δεύτερη υπόθεση που χειρίστηκε η ελληνική Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, αφορούσε δημόσιο πρόσωπο – όχι πολιτικό. Τα αποτελέσματα στη μηχανή αναζήτησης, όταν πληκτρολογούσε το όνομά του, ήταν συκοφαντικές -κατά τον ίδιο_ δημοσιεύσεις σε ειδησεογραφικές ιστοσελίδες. Η Google απάντησε ότι οι επίμαχες πληροφορίες δεν πρέπει να διαγραφούν, διότι αφορούν στην επαγγελματική δραστηριότητα του προσφεύγοντος, ο οποίος διαδραμάτισε και συνεχίζει να διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο στον δημόσιο βίο. Επομένως, συνεχίζουν να αφορούν την κοινή γνώμη.

Η Αρχή ανταπάντησε ότι κάποιες από τις πληροφορίες που δημοσιεύονται σε ιστοτόπους, στους οποίους παραπέμπουν τα αποτελέσματα της αναζήτησης, είναι ανακριβείς. Η εύκολη πρόσβαση οποιουδήποτε χρήστη του Διαδικτύου στα παραπάνω αποτελέσματα, «διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη διάδοση των πληροφοριών αυτών, με συνέπεια να αποτελεί σοβαρή επέμβαση στο δικαίωμα της ιδιωτικής ζωής του προσφεύγοντος».

Ο τελευταίος, στην προσφυγή του κατά της Google, είχε επίσης σημειώσει ότι τα αποτελέσματα της μηχανής αναζήτησης για το όνομά του, μπορούν να συνδεθούν με ρητική μίσους. Η Αρχή απάντησε ότι αυτό μπορεί να κριθεί μόνο από τα αρμόδια δικαστήρια. Σε κάθε περίπτωση, όπως έκρινε η Αρχή, σύμφωνα και με τον νέο Κανονισμό GDPR για τα προσωπικά δεδομένα, το δημόσιο πρόσωπο έχει για τη συγκεκριμένη υπόθεση το δικαίωμα στη λήθη και οι επίμαχοι σύνδεσμοι πρέπει να καταργηθούν.
Η διπλή δολοφονία στην Καραϊβική

Τι από τα παραπάνω ισχύει, όμως, για την περίπτωση ενός δολοφόνου; Γερμανικό δικαστήριο εξέτασε πρόσφατα το αίτημα ενός άνθρωπου, ο οποίος είχε καταδικάστηκε για ανθρωποκτονία το 1982. Ζητούσε να αφαιρεθούν οι αναφορές για το έγκλημα που εμφανίζονταν στις αναζητήσεις στο Διαδίκτυο. Ο συγκεκριμένος ήταν μέλος πληρώματος ενός ιστιοπλοϊκού σκάφους, όταν κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στην Καραϊβική, κατηγορήθηκε ότι πυροβόλησε και σκότωσε δύο άτομα και τραυμάτισε σοβαρά ένα τρίτο. Καταδικάστηκε, αλλά αποφυλακίστηκε το 2002.

Οι δικαστές έκαναν δεκτό το αίτημα για «ψηφιακή λήθη». Στο σκεπτικό αναφέρεται ότι είναι δικαιολογημένο για τις μηχανές αναζήτησης να εμφανίζουν ειδήσεις για τρέχοντα εγκλήματα, την ίδια στιγμή όμως το δημόσιο ενδιαφέρον για τους δράστες ξεθωριάζει με το πέρασμα του χρόνου.
(Vice -Κώστας Κουκουμάκας)