Του Γιώργου Ξ. Πρωτόπαπα

Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της παγκοσμιοποίησης αποτελούν και οι Μη  Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο μέσα στη διεθνή σκηνή με πολλαπλές δραστηριότητες, όπως αναπτυξιακή και ανθρωπιστική βοήθεια, αντιμετώπιση της  φτώχειας, προστασία του περιβάλλοντας, προώθηση των πολιτικών ελευθερίων και της κοινωνίας πολιτών και  προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ωστόσο οι αμερικάνικες ΜΚΟ έχουν γίνει αντικείμενο θεωρείων συνωμοσίας στο ότι καθοδηγούνται για να προκαλέσουν πολιτικές αλλαγές, να ρίξουν και να ανεβάσουν κυβερνήσεις με στόχο την επίτευξη κυβερνητικών πολιτικών. Το αν οι  δράσεις κάποιων ΜΚΟ συνάδουν με ιδιοτελείς στόχους  και αν τα δισεκατομμύρια που διαχειρίζονται εξυπηρετούν άλλα συμφέροντα δεν μπορεί να αποδειχθεί και τα όσα τους καταλογίζονται για σκοτεινούς σκοπούς υφίστανται  μόνο σε επίπεδο φημολογίας. Ο τεράστιος ιστός των αμερικάνικων ΜΚΟ έχει απλωθεί σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη, σε Ρωσία, πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, Λατινική Αμερική, Αφρική, Ασία, Μέση Ανατολή, Ευρώπη, κυρίως σε χώρες όπου παρουσιάζουν δημοκρατικό έλλειμμα και έχουν αναπτυξιακά προβλήματα.

Οι «Μισθοφόροι της Αυτοκρατορίας»
Οι ΜΚΟ έχουν μετατραπεί σύμφωνα με το άρθρο «NGOs:Missionaries of Empire» (Foreign Policy Journal) σε εργαλεία εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Αντί της στρατιωτικής ισχύς οι ΗΠΑ  χρησιμοποιούν  το The National Endowment For Democracy (NED) και το Freedom House για  να εφαρμόσουν τις πολιτικές που εξυπηρετούν τα εθνικά τους συμφέροντα.  Οι θεωρίες συνομωσίας εμφανίζουν τους πανίσχυρους αμερικάνικους ΜΚΟ  ως οργανώσεις που χρηματοδοτούνται από το κράτος και υποστηρίζονται από  τη  USAID (United States Agency for International Development) για την προώθηση της αμερικάνικης εξωτερικής πολιτικής. Οι πολύχρωμες επαναστάσεις που συνέβησαν σε πρώην σοβιετικές δημοκρατίες (Γεωργία, Ουκρανία, Κιργισία) αποδόθηκαν σε δάκτυλο των ΜΚΟ που εμπλέκονταν στην ανάπτυξη της κοινωνίας πολιτών και την προώθηση των πολιτικών ελευθεριών.

Οι ΜΚΟ έχουν αναπτύξει σημαντική δραστηριότητα και στις χώρες της Μέσης Ανατολής. Η Jenny O’ Connor σε άρθρο της με τίτλο «The Guise of Innocence» (Irish Foreign Affairs) θίγει το ρόλο αμερικανικών ΜΚΟ, Freedom House, The National Democratic Institute(NDI), The International Republican Institute (IRI). Οι αιγυπτιακές αρχές ασφαλείας στα τέλη Δεκεμβρίου του 2011 πραγματοποίησαν, σύμφωνα με το web site Ahram Online, επιδρομή σε δεκαεφτά γραφεία MKO, συμπεριλαμβανομένων  του the Arab Center for Independence of the Judiciary ‎and the Legal Profession (ACIJLP), του the Budgetary and Human ‎Rights Observatory, του the National ‎Democratic Institute (NDI), του The International Republican Institute (IRI) και του ‎Freedom House. Λίγες εβδομάδες μετά την αποπομπή του πρώην προέδρου Χόσνι Μουμπάρακ η USAID διέθεσε 65 εκατ. δολάρια σε προγράμματα για τη δημοκρατική ανάπτυξη στην Αίγυπτο. Το The National Endowment For Democracy (NED)  αναφέρει η Ο’ Connor με βάση το Annual Report του για το 2009, χορήγησε 1.419.426 δολάρια το συγκεκριμένο έτος σε οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών στην Αίγυπτο. Το 2010, το έτος που προηγήθηκε της επανάστασης του Ιανουαρίου – Φεβρουαρίου 2011 η χρηματοδότηση αυξήθηκε σε 2.497.457 δολάρια. Το Freedom House έλαβε το ποσό των 89.000 δολαρίων για να τη συνεργασία του δικτύου των τοπικών ακτιβιστών και των μπλόγκερς.

Οι ηγεσίες των αμερικάνικων ΜΚΟ που αποτελούνται από πρώην κυβερνητικούς αξιωματούχους και προσωπικότητες με μεγάλη θητεία σε σημαντικά κρατικά όργανα και κορυφαία πανεπιστήμια  δίνουν την αφορμή για την ανάπτυξη θεωρείων που έχουν να κάνουν με την σκοτεινή πλευρά των δράσεων τους. Για του λόγου το αληθές  η πρώην υπουργός Εξωτερικών Madeleine K. Albright είναι η πρόεδρος του The National Democratic Institute(NDI) (http://www.ndi.org/board-of-directors). Ο Lorne W. Craner πρώην υφυπουργός Εξωτερικών είναι ο πρόεδρος του  The International Republican Institute (IRI) και ο πρώην υποψήφιος των Ρεπουμπλικανικών  John McCain μέλος του  Board of Directors (http://www.iri.org/learn-more-about-iri/board-directors-and-officers). Πολύ δυνατά ονόματα συμμετέχουν και στο  Board of Directors του The National Endowment For Democracy (NED), όπως ο καθηγητής Francis Fukuyama,   ο Zalmay Khalilzad,   πρωην πρέσβης των ΗΠΑ σε Αφγανιστάν, Ιράκ και Ηνωμένα Εθνη  και ο Robert B. Zoellick πρωην αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών  (http://www.ned.org/about/board). Το Freedom House έχει πρόεδρο του πρωην υφυπουργό Εξωτερικών David J. Kramer οποίος πριν διορισθεί σε κυβερνητικές θέσεις ήταν Senior Fellow του νεοσυντηρητικού think- tank The Project for the New American Century (http://www.freedomhouse.org/content/our-staff ).

Ο αμφιλεγόμενος ρόλος της USAID
Η  USAID  που σχετίζεται με πολλούς ΜΚΟ και που διαθέτει ένα πανίσχυρο δίκτυο σε Αφγανιστάν, Πακιστάν, Αφρική, Ασία, Ευρώπη και Ευρασία, Λατινική Αμερική και Καραϊβική και Μέση Ανατολή έχει επικριθεί για τις  δραστηριότητες της. Η αμφιλεγόμενη δράση της USAID έκανε  τους προέδρους της Βολιβίας και της Ρωσίας  Εβο Μοράλες και Βαλντιμίρ Πούτιν αντίστοιχα, να την απελάσουν  κατηγορώντας τη για ανάμιξη στις εσωτερικές υποθέσεις των  χωρών τους.

Η Ρωσία και τα κράτη –μέλη της λατινοαμερικάνικης οργάνωσης   ALBA( Bolivarian Alliance for the People of Our America) έχουν δηλώσει ότι η USAID εμπλέκεται σε ενέργειες αποσταθεροποίησης των κυβερνήσεων τους.  Όμως η USAID ασκεί την αμερικανική εξωτερική πολιτική με την προώθηση μια ευρείας κλίμακας δραστηριοτήτων που προωθούν την ανθρώπινη πρόοδο και ταυτόχρονα επικεντρώνεται στην ανάπτυξη  σταθερών, ελεύθερων κοινωνών, δημιουργεί αγορές και  εμπορικούς εταίρους για τις ΗΠΑ, και ενισχύει την πολιτική φιλίας τους  στο εξωτερικό.

Ωστόσο ο πρόεδρος της  Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν έκανε νόμο ένα αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο αναγκάζοντας Μη Κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) που χρηματοδοτούνται από το εξωτερικό και συμμετέχουν στην πολιτική δραστηριότητα να εγγραφούν ως «ξένοι πράκτορες» μέσα στη χώρα. Tο Κρεμλίνο δήλωσε ότι ο νόμος έχει στόχο την προστασία της Ρωσίας από απόπειρες που προέρχονται από το εξωτερικό και επιδιώκουν να επηρεάσουν την εσωτερική πολιτική. Το Κρεμλίνο διέταξε το Σεπτέμβριο του 2012  το κλείσιμο της USAID, η οποία δραστηριοποιήθηκε στη Ρωσία μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης καθώς διαπίστωσε ότι η οργάνωση παρείχε κονδύλια για τις ΜΚΟ που επιδιώκουν να «επηρεάσουν την πολιτική διαδικασία, συμπεριλαμβανομένων των εκλογών σε διάφορα επίπεδα καθώς και την κοινωνία των πολιτών».

H  USAID φημολογείται ότι έχει αναπτύξει και μια μυστική δράση μέσα στη Λατινική Αμερική. 

Η  USAID  έχει σύμφωνα με μια  ανάλυση τoυ Strategic Culture Foundation με τίτλο «End to USAID Spying Looms in Latin America» τη  φήμη μια οργάνωσης που στα  γραφεία της βρίσκονται κέντρα  υπηρεσιών πληροφοριών με στόχο  να υπονομεύσουν νόμιμες κυβερνήσεων σε πολλές χώρες της συγκεκριμένης ηπείρου. Η USAID επιδιώκει επίσης να αποκτήσει επαφή με  ένοπλες δυνάμεις και υπηρεσίες επιβολής του νόμου, να προσεγγίσει στελέχη της και να βοηθήσει την αντιπολίτευση  όταν παρουσιαστεί η ευκαιρία να διεκδικήσουν με σοβαρές προϋποθέσεις την εξουσία.

Όλες οι  χώρες της Λατινικής Αμερικής σε διαφορετικό βαθμό έχουν υποστεί την πίεση της USAID και οι θεωρίες συνομωσίας έχουν αναδείξει σε νούμερο ένα στόχο της,  τον πιο σφοδρό επικριτή των ΗΠΑ, του  Ούγκο Τσάβεζ, του προέδρου της Βενεζουέλας, ο οποίος πέρασε για κάποιους στον πάνθεον των αθανάτων της Λατινικής Αμερικής

Οι ΜΚΟ πολλαπλασιάστηκαν στη Βενεζουέλα μετά τον εκλογικό θρίαμβο του Τσάβες  το 1998, και  ο αριθμός τους υπολογίζεται σε  αρκετές εκατοντάδες. Μια ανάλυση με τίτλο «US Trojan Horses in Venezuela»  επισημαίνει ότι πριν το 1998  η USAID και το National Endowment for Democracy (NED) απολάμβαναν απεριόριστη ελευθερία κινήσεων στη χώρα με στόχο να επεκτείνουν την επιρροή της κοινότητας των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών πάνω στην κοινωνία της Βενεζουέλας .

Οι Wikileaks αποκάλυψαν αλληλογραφία της πρεσβείας  των ΗΠΑ  με το State Department,  τη CIA, το National Security Council  καθώς και άλλους  κυβερνητικούς φορείς , με αιτήματα  για πρόσθετη χρηματοδότηση  ομάδων  της αντιπολίτευσης στη Βενεζουέλα.

Ένα έγγραφο με ημερομηνία Μαρτίου 2009 που φέρει την υπογραφή  του αμερικανού διπλωμάτη John Caulfield, αποκαλύπτει χρηματοδότηση 10 εκατ. δολαρίων μέσω της αμερικανικής πρεσβείας στο Καράκας προς  πολιτειακές και δημοτικές διοικήσεις  της αντιπολίτευσης  καθώς και προς διάφορες ΜΚΟ, ομάδες νεολαίας και πολιτικές εκστρατείες για την αντιμετώπιση της κυβέρνησης Τσάβες. Ο Caulfield ζητάει  και  επιπλέον 3 εκατ. δολάρια εξαιτίας της «αλλαγής» του «πολιτικού χάρτη» της Βενεζουέλας και συγκεκριμένα γράφει ότι «δεδομένου ότι οι εκλογές του Νοέμβρη του 2008 και το  δημοψήφισμα  του Φεβρουαρίου 2009 δημιούργησαν ένα νέο πολιτικό χάρτη για τη Βενεζουέλα, το αίτημα για  επιπλέον 3 εκατομμύρια δολάρια θα βοηθήσει  τις προσπάθειες προσέγγισης με πρόσφατα εκλεγμένες πολιτειακές και δημοτικές διοικήσεις  και επίσης  τη συνέχιση των προγραμμάτων για την ενίσχυση της κοινωνίας των πολιτών με στόχο  προετοιμάσει για τον επόμενο γύρο των εκλογών το 2010».

Παράλληλα ο αμερικανός διπλωμάτης πρόσθεσε ότι «η εντατικοποίηση των προσπάθειά μας είναι απαραίτητη για να αντιμετωπιστεί ο αυξανόμενος αυταρχισμός της κυβέρνησης Τσάβες». Ο Caulfield αναφερόταν στις περιφερειακές εκλογές του 2008, κατά την οποία τα κόμματα της αντιπολίτευσης κέρδισαν σε 6 από 23 πολιτείες και δεκάδες δήμους.

Η USAID είναι ανεπιθύμητη σε κάποιες χώρες της Λατινικής Αμερικής, ιδιαίτερα  στα  κράτη- μέλη της συμμαχίας  ALBA( Bolivarian Alliance for the People of Our America) που αποτελείται από Βενεζουέλα, Κούβα, Νικαράγουα, Βολιβία, Εκουαδόρ, Δομινίκα, Αγ. Βικέντιος και Γρεναδίνες, Αντίγκουα και Μπαρμπούδα. Τον Ιούνιο του 2012, οι υπουργοί Εξωτερικών των  κρατών – μελών της ALBA πέρασαν  ένα ψήφισμα για την USAID με το εξής περιεχόμενο: «με πρόσχημα τη ξένη βοήθεια για  σχεδιασμό  και συντονισμό η USAID παρεμβαίνει ανοιχτά στις εσωτερικές υποθέσεις κυρίαρχων κρατών»  χρηματοδοτώντας  ΜΚΟ και προκαλώντας διαδηλώσεις διαμαρτυρίας με στόχο να  αποσταθεροποιήσουν εκλεγμένες κυβερνήσεις δεν ευνοούν τις πολιτικές της Ουάσιγκτον.

Έγγραφα που διέρρευσαν  από το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ αποκαλύπτουν στοιχεία  για  οικονομική στήριξη  σε κόμματα και ομάδες που αντιπολιτεύονται τις κυβερνήσεις των κρατών – μελών  της ALBA, μια πρακτική που ισοδυναμεί με απροκάλυπτη και θρασύτατη παρέμβαση από πλευράς  των ΗΠΑ.

Στα  περισσότερες κράτη –μέλη της  ALBA, η USAID λειτουργεί μέσω εκτεταμένων δίκτυα ΜΚΟ, που δραστηριοποιούνται  έξω από το νομικό πλαίσιο. Είμαστε πεπεισμένοι ότι οι χώρες μας δεν έχουν καμία ανάγκη για εξωτερική οικονομική ενίσχυση  και για τη διατήρηση της δημοκρατίας που ιδρύθηκε από χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής, ή για από το εξωτερικό καθοδηγούμενες οργανώσεις που προσπαθούν να αποδυναμώσουν ή να παραγκωνίσουν τους  κυβερνητικούς θεσμούς μας».

Αδυναμίες και επισημάνσεις για τις ΜΚΟ
Σε γενικότερο επίπεδο οι ΜΚΟ αναμφίβολα παρουσιάζουν αδυναμίες σε σχέση με τη δημοκρατικότητα, τη διαφάνεια και την αντιπροσωπευτικότητα τους. Οι ΜΚΟ στο σύνολό τους, επισημαίνουν αναλυτές, όχι μόνο εξαρτώνται όλο και περισσότερο από τη χρηματοδότηση και τα προγράμματα των κυβερνήσεων και των διακυβερνητικών οργανισμών αλλά και υιοθετούν τις στρατηγικές και τα μοντέλα ανάπτυξης που επικρατούν στον επιχειρηματικό τομέα, υπονομεύοντας το ήθος και την αξιοπιστία τους. Οι θεωρίες συνομωσίες πάντα θα αποτελούν ένα μέρος των δραστηριοτήτων τους, κυρίως των αμερικάνικων ΜΚΟ και πάντα  θα γίνονται αντικείμενο προβολής από τα διεθνή Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας (ΜΜΕ)  που η ατζέντα τους ευνοεί  τα σκάνδαλα, είτε τεχνικά, είτε υπαρκτά, για τον επηρεασμό της κοινής γνώμης. Ωστόσο παρά τις αδυναμίες τους οι ΜΚΟ έχουν επιδείξει πολιτικές επιτυχίες στην παγκόσμια διακυβέρνηση και έχουν συνεισφέρει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που μαστίζουν την ανθρωπότητα και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υποβαθμίζεται ο ρόλος τους. Η «βιομηχανία» των ΜΚΟ αντιπροσωπεύει την όγδοη μεγαλύτερη οικονομία αξίας 1 τρις. δολαρίων ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο με τους υπαλλήλους τους να υπολογίζονται σε 19 εκατομμύρια και εκτιμάται ότι  δαπανούν κάθε χρόνο περίπου 15 δις δολάρια για τις δράσεις που εμπλέκονται.

Οι ΜΚΟ οφείλουν να εξετάσουν, σύμφωνα με αναλυτές, προσεκτικότερα  τις επιλογές τους. Δηλαδή είτε να συνεργάζονται και να δέχονται τη χρηματοδότηση κυβερνήσεων, όπως οι ΗΠΑ, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση μιας γεωπολιτικής στρατηγικής, είτε να αποστασιοποιηθούν από τέτοιους είδους χρηματοδοτήσεις και να επενδύσουν σε  μια συστηματικότερη δράση με στόχο την επίλυση των παγκόσμιων προβλημάτων.

*Αναλυτής στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών και Αμερικάνικων Μελετών (RIEAS).