Γράφει ο Νίκος Αρβανίτης

Από τις πρώτες στιγμές της εμφάνισης της πανδημίας είχαμε επισημάνει μετ’επιτάσεως τον ρόλο της “νέας δημοσιογραφίας” και τον ρόλο των δημοσιογράφων στο δυστοπικό περιβάλλον που άρχισε να διαμορφώνεται στο χώρο της δημόσιας πληροφόρησης αλλά και στον τρόπο διάχυσης της πληροφορίας από την “ιδιωτική σφαίρα” των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σε ευρύτερα πληθυσμιακά στρώματα.

Από τον Μάρτιο 2020 είχαμε επισημάνει τόσο σε αναλύσεις του Komotinipress όσο και σε έρευνα του palopro ότι στις πρώτες αναζητήσεις βρίσκονται ο όρος “Κορωνοϊός” στο Google από τους Έλληνες χρήστες για το μήνα Μάρτιο. Το ενδιαφέρον του κοινού ακολούθησε μια ανοδική πορεία από την εμφάνιση του πρώτου κρούσματος στη χώρα και μέχρι την ανακοίνωση των πρώτων μέτρων αντιμετώπισης της κρίσης όπου και παρατηρείται η κορύφωση. Η σταδιακή πτώση του ενδιαφέροντος για τον ιό μέχρι σήμερα, υποδεικνύει τη στροφή των χρηστών σιγά σιγά σε άλλα πεδία ενδιαφέροντος με τη «νέα πραγματικότητα» στην καθημερινότητα όλων που δημιούργησε μία νέα κανονικότητα στην ζωή όλων μας σε κάθε σφαίρα του δημόσιου και ιδιωτικού βίου.

Σχεδόν δύο χρόνια μετά, κι ενώ έχουμε περάσει στην “εποχή του εμβολίου” όλα δείχνουν ότι η διαχείριση και η διάχυση πληροφοριών από άτομα ή συστήματα εξακολουθούν να επηρεάζουν τη “νέα κανονικότητα”.

Αρκεί , μάλλον, ν’αναφέρουμε ότι σχεδόν οι μισοί πολίτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης που χρησιμοποιούν ως πρωταρχικό μέσο ενημέρωσης τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι αρνητικά προσκείμενοι προς το εμβόλιο, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Eurofound, υπηρεσίας της Ε.Ε. που διεξάγει πανευρωπαϊκά ερωτηματολόγια. Βάσει της έρευνας, το 27% των Ευρωπαίων δεν θέλει να εμβολιαστεί κατά του κορωνοϊού. Παρόλο που η διστακτικότητα διαφέρει ανάλογα με πολλούς παράγοντες, μία από τις βασικές διαχωριστικές διαφορές αφορά την έκταση της χρήσης των social media. Το 40% όσων απάντησαν πως η βασική πηγή ενημέρωσής τους είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή τα blogs δήλωσε πως δεν είναι πιθανό να εμβολιαστεί, σε αντίθεση με όσους ενημερώνονται από τα παραδοσιακά μέσα – ραδιόφωνο, τηλεόραση ή τον Τύπο. Κάτω από το ένα πέμπτο αυτών των ομάδων δήλωσε πως δεν θα εμβολιαστεί.

ef21064en

Η αβεβαιότητα, ο φόβος και η πολυπλοκότητα της πανδημίας COVID-19 τροφοδότησαν σχετικές θεωρίες συνωμοσίας. Οι θεωρίες αυτές προσπαθούν να «εξηγήσουν» γιατί συνέβη η πανδημία και ποιος επωφελείται απ’ αυτήν ενώ διαδοχικές μετρήσεις κοινής γνώμης μας δείχνουν πως πλέοντων 3 στους 10 ερωτηθέντως πιστεύουν ότι μια ξένη ή άλλη δύναμη προκαλεί σκόπιμα την εξάπλωση του ιού της COVID-19.

Σήμερα πλέον βρισκόμαστε μπροστά σε μία δέσμη ειδήσεων, σε ένα “σύμπλοκο ενημέρωσης” με ψευδεπίγραφα ή/και αληθοφανή στοιχεία του οποίου τα βασικά χαρακτηριστικά συνοψίζονται στους ακόλουθους ισχυρισμούς:

• Ισχυρισμοί ότι ο ιός δημιουργήθηκε τεχνητά (π.χ. σε εργαστήριο) από άτομα με συγκεκριμένα συμφέροντα (π.χ. τη μείωση του παγκόσμιου πληθυσμού).
• Ισχυρισμοί ότι ο ιός εξαπλώθηκε σκόπιμα ή ότι η φυσική του εξάπλωση επαυξήθηκε τεχνητά, ώστε ο ιός να βλάψει όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα (π.χ. μέσω σημάτων 5G).
• Ισχυρισμοί ότι τα εμβόλια και οι θεραπευτικές αγωγές δεν δίνονται σκόπιμα, ώστε να μη διακοπεί η εξάπλωση του ιού και να βλάψει ο ιός όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους.
• Ισχυρισμοί ότι ορισμένα υγειονομικά μέτρα για την καταπολέμηση της εξάπλωσης του ιού εφαρμόζονται για να βλάψουν σκόπιμα ή να θέσουν υπό έλεγχο την κοινωνία (π.χ. εμβόλια, μάσκες).

Την στιγμή που ο φόβος και τα τρομακτικά απειλητικά σενάρια κατέκλυσαν την καθημερινότητα όλων μας, άρχισαν να εμφανίζονται θεωρίες, πληροφορίες και διάφορες εκτιμήσεις διανθισμένες με “αποκλειστικές πληροφορίες” ως η λογική εξήγηση δυσεξήγητων γεγονότων ή καταστάσεων και δημιουργούν μια ψευδή αίσθηση ελέγχου των πραγμάτων.

Σε αυτό το πλαίσιο είδαμε και την εμφάνιση θεωριών συνωμοσιών που όμως είχαν άλλες επιδιώξεις μέσα από επιχειρήσεις παραπληροφόρησης ή αποπληροφόρησης καθώς συχνά στοχοποιούν μια ολόκληρη ομάδα ή εισάγουν διακρίσεις σε βάρος της, ομάδα την οποία αντιλαμβάνονται ως εχθρό που βρίσκεται πίσω από μια πραγματική ή φανταστική απειλή. Πολώνουν την κοινωνία και υποδαυλίζουν τον βίαιο εξτρεμισμό. Οι περισσότεροι άνθρωποι που διαδίδουν θεωρίες συνωμοσίας τις πιστεύουν πραγματικά, ωστόσο υπάρχουν και κάποιοι που τις διαδίδουν με κυνισμό για να επιτύχουν αυτά τα αποτελέσματα.

Για την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί βεβαίως τεράστια είναι και η ευθύνη του ελλειμματικού κρατικού μηχανισμού που ειδικά στην Χώρα μας χαρακτηρίσθηκε από ανεπανάληπτες κι ανεπίτρεπτες παλινωδίες που ενίσχυσαν και την δυσπιστία του κόσμου τόσο απέναντι στην φύση της απειλής όσο και στην αξιοπιστία των όσων ενεπλάκησαν στην αντιμετώπιση αυτής.

Ιδιαίτερο πρόβλημα αποτελεί και η παρεμπόδιση στο έργο των δημοσιογράφων από κυβερνητικούς ή κρατικούς αξιωματούχους αλλά και η επιλεκτική οικονομική επιδότηση κάποιων μέσων ενημέρωσης από κρατικούς φορείς. Ας μην ξεχνούμε οτι οι αξιόπιστες πηγές πληροφοριών είναι απαραίτητες για την καταπολέμηση των θεωριών συνωμοσίας και της παραπληροφόρησης. Οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να κάνουν υπεύθυνα ρεπορτάζ, χρησιμοποιώντας επαληθευμένες πηγές και φροντίζοντας να μην ενισχύουν τις θεωρίες συνωμοσίας.

Σήμερα, φθάσαμε στο σημείο σύγ-κρουσης της πολιτικής κι επικοινωνιακής διαχείρισης μιας υγειονομικής κρίσης στο πλαίσιο της οποίας καλλιεργείται ένας γενικευμένος πανικός μέσα από την υπερβολή ή τη μετάδοση ανακριβειών, καθώς το θέμα του ιού «πουλάει» και επιτείνει το συναίσθημα του φόβου γενικά και του φόβου του θανάτου ειδικότερα.

Ωστοσο, η περίοδος που βρίσκεται μπροστά μας θα φέρει σε πρώτο πλάνο τα οικονομικά ζητήματα όπου καταγράφεται και η μεταβολή της ανησυχίας, της αγωνίας και του φόβου των πολιτών σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο.

Η δημουργία ενός ασταθούς κι ανασφαλούς περιβάλλοντος κάποιους, σίγουρα , ευνοεί…