Του Γιώργου Ξ. Πρωτόπαπα *

Η κρίση της Ουκρανίας επανάφερε στην επικαιρότητα το θέμα της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης και την ανάγκη για τη μείωση της ενεργειακής της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο. Ο ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν έχει αποδείξει ότι όταν χρειάζεται χρησιμοποιεί επιδέξια τη «διπλωματία των αγωγών» για να προωθήσει τα γεωπολιτικά συμφέροντα της χώρας του. Η Ευρωπαϊκή Ένωση από την πλευρά της αναζητεί λύσεις για τη διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού της για να μην βρεθεί εκ νέου όμηρος μιας ενεργειακής κρίσης μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας.

Η υιοθέτηση της παρέμβασης του πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά στον τελικό ανακοινωθέν της Ευρωπαϊκής Ένωσης ότι το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) θα μπορούσε να αποτελέσει εναλλακτική πηγή ενέργειας για την Ευρώπη, αποκαλύπτει εμμέσως τις διαθέσεις της κυβέρνησης της Αθήνας να προωθήσει μια ενεργειακή διπλωματία για να ενισχύσει το γεωπολιτικό προφίλ της χώρας. Η ανάγκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης για μείωση της ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία δίνει την ευκαιρία στην Αθήνα να προωθήσει τις φιλοδοξίες της. Ωστόσο η επιτυχία ενός τέτοιου εγχειρήματος προϋποθέτει μια αποτελεσματική ελληνική ενεργειακή στρατηγικής με μακροπρόθεσμο ορίζοντα που θα καθορίζεται από τις ακόλουθες παραμέτρους:

(α) την ανάδειξη της γεωπολιτικής θέση της Ελλάδας:

Συνδέει τη Δύση και την Ανατολή και μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο ως διαμετακομιστική χώρα. Μπορεί να μεταφέρει μέσω αγωγών φυσικό αέριο από την Κασπία Θάλασσα και τη Κεντρική Ασία στην ευρωπαϊκή αγορά. Παράλληλα η θέση της χώρα μας στην Ανατολική Μεσόγειο τη συνδέει αυτόματα και με τα κυπριακά και ισραηλινά ενεργειακά κοιτάσματα που εκτιμάται ότι μπορούν να καλύψουν τις ενεργειακές ευρωπαϊκές ανάγκες. Τα κοιτάσματα είναι προσιτά στην Ευρώπη και οι χώρες στα οποία εντοπίζονται μπορούν να εγγυηθούν την ασφάλεια και την αδιάκοπτη ροή τους προς την ευρωπαϊκή αγορά. Η Ελλάδα μπορεί να μεταφέρει μέσω αγωγού φυσικό αέριο από το ισραηλινό πεδίο Leviathan στην Ευρώπη. Οι πηγές εφοδιασμού της Ευρώπης εκτός της Ρωσίας είναι περιορισμένες γεγονός που προσφέρει ένα ακόμα πλεονέκτημα στην Ελλάδα. Η Ευρώπη εφοδιάζεται από τη Βόρεια Θάλασσα, τις χώρες του Μαγκρέπ και τη Μέση Ανατολή, οι δυο τελευταίες περιοχές είναι ασταθής και δεν εμπνέουν εμπιστοσύνη.

(β) την ανάδειξη της στρατηγική σημασίας των Διασυνδετήριων αγωγών:

• Trans- Adriatic Pipeline (TAP).Οσχεδιαζόμενος αγωγός ΤΑΡ θεωρείται ο «ακρογωνιαίος λίθος» της υλοποίησης του ευρωπαϊκού Southern Corridor (Νότιου Διάδρομου Φυσικού Αερίου) και δημιουργεί νέα δεδομένα στην ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης. Ο TAP θα ξεκινάει από την Ελλάδα, θα διασχίζει την Αλβανία και την Αδριατική Θάλασσα και θα καταλήγει στα παράλια της Νότιας Ιταλίας, επιτρέποντας την άμεση ροή του φυσικού αερίου από την περιοχή της Κασπίας προς τις ευρωπαϊκές αγορές. Πιο συγκεκριμένα εντός της ελληνικής επικράτειας ο αγωγός θα ξεκινάει από τα ελληνο-τουρκικά σύνορα στους Κήπους του νομού Έβρου και θα καταλήγει στα ελληνό -αλβανικά σύνορα του νομού Καστοριάς. Ο ΤΑP αποτελεί το πρώτο μέρος του Southern Corridor, που περιγράφεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως τα σχεδιαζόμενα έργα υποδομών που επιδιώκουν να ενισχύσουν την ασφάλεια και τη διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω της μεταφοράς φυσικού αερίου στην Ευρώπη από την περιοχή της Κασπίας Θάλασσας. Ο ΤΑP στα ελληνο- τουρκικά σύνορα θα συνδέεται με το σχεδιαζόμενο αγωγό Trans-Anatolian Gas Pipeline (TANAP) Αζερμπαϊτζάν – Τουρκίας, οποίος θα ενώνεται με το South Caucasus Pipeline Expansion (SCPX) που θα διέρχεται της Γεωργίας και του Αζερμπαϊτζάν και θα εφοδιάζεται από το κοίτασμα φυσικού αέριου του Shah DenizII.

• Διασυνδετήριος αγωγός Ελλάδας – Βουλγαρίας (ICBG). Ο σχεδιαζόμενος αγωγός θα αναδείξει και αυτός το σημαντικό ρόλο της Ελλάδας στα ενεργειακά δρώμενα της νοτιοανατολικής Ευρώπης καθώς θα συνεισφέρει και στη διαφοροποίηση των πηγών φυσικού αερίου. Με συνολικό μήκος περίπου 180 χλμ και σημείο εκκίνησης την Κομοτηνή, ο αγωγός θα καταλήγει στην Stara Zagora της Βουλγαρίας, συνδέοντας έτσι το ελληνικό σύστημα φυσικού αερίου με το βουλγαρικό. Η δυναμικότητα του αγωγού, σε πλήρη ανάπτυξη θα είναι της τάξης των 5 δισ. κυβ. μέτρων. Ο αγωγός ΤΑΡ και ο Διασυνδετήριος Αγωγός Ελλάδας – Βουλγαρίας (ICBG) υπέγραψαν συμφωνία για την εξέταση της δυνατότητας διασύνδεσης των δύο αγωγών στην περιοχή Κομοτηνής, προκειμένου να μεταφερθεί φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν στην Βουλγαρία, μια χώρα που εξαρτά 100% τις εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία.

• Διασυνδετήριος αγωγός Τουρκίας – Ελλάδας. Ο αγωγός μήκους 300 χλμ αποτελεί ένα ακόμα σημαντικό εργαλείο στις προσπάθειες ενίσχυσης του ενεργειακού προφίλ της χώρας μας. Έχει ως σημείο εκκίνησης το Καρατσαµπέ (Τουρκία) και καταλήγει στην Κομοτηνή (Ελλάδα). Βρίσκεται σε λειτουργία από το 2007 και η μέγιστη ετήσια μεταφορική ικανότητα του ανέρχεται στα 11,6 δισ κυβικά μέτρα φυσικού αερίου.

(γ) τη διερεύνηση προϋποθέσεων για κατασκευή εγκαταστάσεων υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG).

Η δημιουργία εγκαταστάσεων LNG έχει εξεταστεί με βάση τους παρακάτω σχεδιασμούς:

• τον υπόγειο χώρο φυσικού αερίου στο «νεκρό» πεδίο της Νότιας Καβάλας. Θα μπορεί να τροφοδοτήσει με φυσικό αέριο έως και 4 εκατ. κυβικά μέτρα ημερησίως ή αλλιώς το 40% των αναγκών της χώρας σε αέριο για περίοδο 90 ημερών.

• την εγκατάσταση πλωτού τερματικού αποθήκευσης και αεριοποίησης στον κόλπο της Καβάλας. Θα αποτελέσει μια κυρίως εξαγωγική υποδομή, η οποία και θα υποδέχεται υγροποιημένο φυσικό αέριο που θα κατευθύνεται προς τις αγορές των Βαλκανίων.

• τη δημιουργία πλωτού σταθμού υγροποιημένου αερίου, στα νοτιοδυτικά του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης. Θα έχει στόχο να γίνει πύλη εισαγωγής αερίου στη χώρα με αποθηκευτική ικανότητα 135 – 145 χιλιάδες κυβικά LNG.

(δ) την προκήρυξη διαγωνισμών για τα κοιτασμάτων υδρογονανθράκων.

Η κυβέρνηση της Αθήνας οφείλει να προκηρύξει διεθνείς διαγωνισμούς ώστε να διασφαλίσει με διαφάνεια την εκμετάλλευση των ενεργειακών κοιτασμάτων που βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια. Το υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής με δυο αποφάσεις προχωρεί: στην προκήρυξη του Διεθνούς Γύρου Παραχωρήσεων των Δικαιωμάτων Έρευνας και Εκμετάλλευσης στις 20 θαλάσσιες περιοχές (blocks) στο Ιόνιο και νότια της Κρήτης και σε Διεθνή Διαγωνισμό υποβολής προσφορών για τις τρεις χερσαίες περιοχές στη Δυτική Ελλάδα, «Άρτα – Πρέβεζα», «Αιτωλοακαρνανία» και «Βορειοδυτική Πελοπόννησος», για τις οποίες είχε κατατεθεί εκδήλωση ενδιαφέροντος από την εταιρεία ENEL στα μέσα Απριλίου.

Συμπεράσματα

Η κρίση της Ουκρανίας δίνει την ευκαιρία στην Ελλάδα να αναδειχτεί σε ένα σημαντικό δρώντα που μπορεί να συνεισφέρει στην ενεργειακή ασφάλεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ανάγκη για μείωση της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο μας δίνει την ευκαιρία να προωθήσουμε έναν τέτοιο ρόλο. Η σημασία της γεωπολιτικής θέση της χώρας, οι διασυνδετήριοι αγωγοί φυσικού αερίου, οι προϋποθέσεις για υποδομές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) και η εκμετάλλευση ενεργειακών κοιτασμάτων, αποτελούν τους μόνους τρόπους για να μπορέσει η Ελλάδα να ενισχύσει το ενεργειακό προφίλ μέσα στη «γεωπολιτική σκακιέρα» της Ευρώπης. Η χώρα μας αποτελεί μια αξιόπιστη λύση που συμπεριλαμβάνεται στις εναλλακτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών της.

Παράλληλα οι διεθνείς γεωπολιτικές εξελίξεις ευνοούν τις ενεργειακές επιδιώξεις της Ελλάδας. Οι σχέσεις μεταξύ Δύσης και Ρωσίας έχουν επιδεινωθεί εξαιτίας της κρίσης της Ουκρανίας με τις εκατέρωθεν κυρώσεις. Επιπλέον οι δράσεις των ισλαμιστών εξτρεμιστών μαχητών σε Ιράκ και Συρία αλλάζουν εκ νέου τα δεδομένα στη Μέση Ανατολή ( πηγή ενεργειακού εφοδιασμού της Ευρώπης) και την κάνουν ακόμα πιο απρόβλεπτη και ασταθή. Η Ελλάδα εμφανίζεται πλέον ως η πιο αξιόπιστη χώρα της νοτιανατολικής Ευρώπης που μπορεί να εγγυηθεί την ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια. Η Τουρκία που εδώ και χρόνια προωθεί το προφίλ του ενεργειακού κόμβου και της γέφυρας Δύσης και Ανατολής έχει εγκλωβιστεί στις ισλαμικές πολιτικές του νεοεκλεγέντος προέδρου της Ταγίπ Ερντογάν και εμφανίζει ένα πληγωμένο προφίλ σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής. Επιπροσθέτως η Τουρκία πάντα θα προκαλεί προβλήματα στην Ανατολική Μεσόγειο από τη στιγμή που θεωρεί ότι αυτή πρέπει να έχει τον πρώτο λόγο. Οι λεονταρισμοί και οι αντιδράσεις της Τουρκίας για τα ελληνικά και κυπριακά ενεργειακά κοιτάσματα θα της δημιουργήσουν προβλήματα αν η Ευρωπαϊκή Ένωση και κυρίως οι ΗΠΑ αντιληφθούν άμεσα ότι είναι και ευρωπαϊκά και ότι η προστασία τους εξυπηρετεί απλά και μόνο τα ενεργειακά και γεωπολιτικά συμφέροντα της Δύσης, έναντι της Ρωσίας.

Όμως μια αποτελεσματική ελληνική ενεργειακή στρατηγική απαιτεί και μια εθνική ενότητα και ομοψυχία. Όμως αυτό δεν είναι εφικτό εξαιτίας των μικροπολιτικών συμφερόντων των αντιπολιτευτικών κομμάτων που στερούνται στοιχειώδους λογικής τρέφονται από το μνημόνιο και εμποδίζουν την ανάδειξη της χώρας σε ένα ευρωπαϊκό διαμετακομιστικό κέντρο ενεργείας. Φυσικά οι κάθε απόψεις είναι σεβαστές αλλά θα πρέπει να έχουν μια σαφή επιχειρηματολογία, να παρουσιάζουν εναλλακτικές προτάσεις και να μην είναι προϊόν άκρατου λαϊκισμού με μόνο σκοπό την προσέλκυση ψηφοφόρων.

*Αναλυτής στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών και Αμερικάνικων Μελετών (RIEAS).