Του Γιώργου Ξ. Πρωτόπαπα*

 Το δημοψήφισμα της Σκωτίας για ανεξαρτησία από τη Μεγάλη Βρετανία θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι μας δείχνει το πώς έχουν επηρεαστεί οι περιφερειακές ισορροπίες εντός ευρωπαϊκών κρατών από τη χρηματοπιστωτική κρίση, την παγκοσμιοποίηση και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Οι προαναφερθέντες παράγοντες έχουν επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις πάνω στις κρατικές οντότητες και αποκαλύπτουν και μια «σύγκρουση πολιτισμών» μέσα στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Το αποτέλεσμα είναι η ενδυνάμωση των εθνικιστικών – αυτονομιστικών κινημάτων και η αμφισβήτηση των κεντρικών κυβερνήσεων. Το σκωτσέζικο δημοψήφισμα, ασχέτως από το αν υπερισχύσει το «Ναι» ή το «Όχι», νομιμοποιεί το δικαίωμα των κάθε αυτονομιστικών κινημάτων να ψηφίσουν για τον εάν επιθυμούν να αποσχιστεί η περιφέρεια τους από το κράτος.

Η περίπτωση της Σκωτίας δημιουργεί προηγούμενο καθώς αναμένεται να ενισχύσει τις πολιτικές των ευρωπαϊκών αυτονομιστικών κινημάτων για νόμιμα δημοψηφίσματα ανεξαρτησίας που αν σε κάποιες περιπτώσεις ευοδωθούν θα αλλάξουν για μια ακόμα φορά το χάρτη της Ευρώπης.

Τα «hot spots» της Ευρώπης

Η Καταλονία στην Ισπανία, το Βένετο, το Νότιο Τιρόλο και η Σαρδηνία στην Ιταλία και οι Φλαμανδοί του Βελγίου, φιλοδοξούν να ακολουθήσουν το παράδειγμα των Σκωτσέζων. Η αναφορά σε αυτά τα αυτονομιστικά κινήματα κρίνεται αναγκαία για να κατανοήσουμε τη σημασία που έχουν για τα κράτη όπου ανήκουν.

• Καταλονία: Δίνει το δικό της αγώνα για ανεξαρτησία από την Ισπανία και θα διεξάγει στις 9 Νοεμβρίου ένα μη δεσμευτικό δημοψήφισμα. Η κυβέρνηση της Μαδρίτης δεν είναι υποχρεωμένη να το αποδεχτεί και το έχει χαρακτηρίσει παράνομο. Η Καταλονία που περιλαμβάνει και τη Βαρκελώνη θεωρείται πολύ σημαντική για την ισπανική οικονομία καθώς αποτελεί το 19% του ισπανικού ΑΕΠ και το 26% των κρατικών εξαγωγών.
• Νότιο Τιρόλο: Διεξήγαγε ένα διαδικτυακό δημοψήφισμα για απόσχιση από την Ιταλία και ένωση με την Αυστρία το περασμένο έτος. Το δημοψήφισμα έγινε τον Οκτώβριο του 2013, συμμετείχαν 61.000 πολίτες (από το εκλογικό σώμα των 400.000) και το αποτέλεσμα ήταν μια σαφή νίκη στην απόσχιση από την Ιταλία καθώς το 92% ψήφισε υπέρ αυτής.
• Βένετο: Eχει επίσης κάνει κινήσεις για ανεξαρτησία διεξάγοντας και αυτό διαδικτυακό δημοψήφισμα το Μάρτιο του 2014. Η συγκεκριμένη περιφέρεια που έχει πρωτεύουσα τη Βενετία είναι μια από τις πλουσιότερες της Ιταλίας, έχει δικιά της διάλεκτο, πολιτισμό και την ιστορία τη δικής της κρατικής υπόστασης. Η Liga Venetο που αποτελεί μέλος της Northern League είναι το μεγαλύτερο κόμμα της περιφερειακής κυβέρνησης. Ο πρόεδρος της περιφερειακής κυβέρνησης Λούκα Ζαϊα στήριξε το ιδιότυπο δημοψήφισμα του Μαρτίου όπου το 89% το Βενετών ψήφισε «Ναι». Επιπλέον το περιφερειακό συμβούλιο ενέκρινε δυο νομοσχέδια μέσα στο Ιούνιο: για μια αυξημένη αυτονομία μέσα στο πλαίσιο ενός ειδικού καθεστώς και για τη διενέργεια ενός δημοψηφίσματος ανεξαρτησίας σε εύθετο χρόνο.
• Σαρδηνία: Βρίσκεται 200 χλμ. από τις ιταλικές ακτές και σε αντίθεση με το Νότιο Τιρόλο και τη Βενετία είναι μια από τις φτωχότερες περιοχές της Ευρώπης. Ωστόσο η Σαρδηνία έχει μια ιστορία ημί-ανεξαρτησίας εξαιτίας της θέσης που κατείχε μέσα στο Βασίλειο της Σαρδηνίας και του γεγονότος ότι της αποδόθηκε ένα ειδικό καθεστώς στο ιταλικό Σύνταγμα του 1948. Το περιφερειακό κόμμα Partito Sadro d’ Azione (Psd’ Az) που έχει ζητήσει ανεξαρτησία δεν συμμετέχει στην περιφερειακή κυβέρνηση που αποτελείται από τρία νέα εθνικιστικά κόμματα. Το Psd’ Az επηρεασμένο από το δημοψήφισμα του Βένετο έχει δεσμευτεί να κάνει το δικό του δημοψήφισμα για ανεξαρτησία.
• Φλάνδρα: Επιδιώκει την ανεξαρτησία της και βρίσκεται σε αντιπαράθεση με τους Βαλλόνους, την άλλη οντότητα του βελγικού κράτους. Η Νέα Φλαμανδική Συμμαχία (N-VA) του Μπαρτ ντε Βέβερ κατάφερε να υπερβεί το όριο του 30% των ψήφων στις εκλογές του Μάιου . Αξίζει να αναφερθεί ότι στη Φλάνδρα διαμένει περίπου το 60% των Βέλγων πολιτών. Ωστόσο οι Φλαμανδοί εθνικιστές υιοθετούν και μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση με βάση την οποία το Βέλγιο θα πρέπει να γίνει μια Συνομοσπονδία όπου εκείνοι θα απολαμβάνουν καθεστώς σχεδόν πλήρης αυτονομίας.

Ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο

Το δικαίωμα της ανεξαρτησίας των εθνικιστικών – αυτονομιστικών κινημάτων προωθείται σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο μέσω της Ευρωπαϊκής Ελεύθερης Συμμαχίας (EFA) που έχει στόχο να κάνει την ιδέα της «Ευρώπης των Λαών», πολιτική και πολιτιστική πραγματικότητα. Η EFA είναι μια οργάνωση ομπρέλα που συγκεντρώνει σαράντα προοδευτικά εθνικιστικά, τοπικιστικά και αυτονομιστικά κόμματα από ολόκληρη την ΕΕ. Οι δραστηριότητές της επικεντρώνονται στο δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των λαών, στα ανθρώπινα, αστικά και πολιτικά δικαιώματα, στη δημοκρατία, στην εσωτερική διεύρυνση, στην πολυεπίπεδη διακυβέρνηση, στην αποκέντρωση των εξουσιών, στην πολιτιστική και γλωσσική πολυμορφία, στον εθνικισμό, στην περιφερειοποίηση, στην αυτονομία και φυσικά στην ανεξαρτησία. Η EFA είναι ένα ευρωπαϊκό πολιτικό κόμμα αναγνωρισμένο από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, υποστηρίζει τις αξίες της ΕΕ και μέσα από τα μέλη της εκπροσωπεί τους λαούς από περισσότερα από δεκαεφτά κράτη μέλη του ευρωπαϊκού οργανισμού.

«Σύγκρουση Πολιτισμών»

Το δημοψήφισμα της Σκωτίας αποκαλύπτει τη «σύγκρουση πολιτισμών» μέσα στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Η ιστορία έχει αποδείξει ότι τα «τεχνητά σύνορα» κάποτε καταρρέουν κυρίως όταν οι κεντρικές κυβερνήσεις αδυνατούν να εγγυηθούν την ενότητα ενός κράτους και τα εθνικιστικά- αυτονομιστικά κινήματα δράττονται της ευκαιρίας να προωθήσουν την ατζέντα τους. Η διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας δημιούργησε νέα κράτη και κρατίδια και το ίδιο συνέβη μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Αν κοιτάξουμε την ευρωπαϊκή ιστορία θα δούμε ότι η Ιταλία ενώθηκε από τις προσπάθειες του Mazzini, του Cavour και του Garibaldi στα τέλη του 19ου αιώνα και ότι το Βέλγιο δημιουργήθηκε ως κράτος το 1830 για να αποτελέσει μια «buffer zone» μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας. Η Ευρώπη πλέον βιώνει μια νέα περίοδο που χαρακτηρίζεται από ένα διχασμό καθώς η παγκοσμιοποίηση και η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση οδηγεί σε σύγκρουση τις φυγόκεντρες και κεντρομόλες δυνάμεις.

*Αναλυτή του Ερευνητικού Ινστιτούτου Ευρωπαϊκών και Αμερικάνικων Μελετών (RIEAS)