Του Γιώργου Ξ. Πρωτόπαπα

H κρίση της Ουκρανίας επανέφερε στην ατζέντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης το θέμα του περιορισμού της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο και επιτάχυνε τις διαδικασίες για την υλοποίηση εναλλακτικών επιλογών. Το Αζερμπαϊτζάν αποτελεί στο πλαίσιο αυτό μια «χώρα – κλειδί» στα σχέδια των Βρυξελλών για την ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια καθώς θα εφοδιάσει με φυσικό αέριο τον αγωγό Trans- Adriatic Pipeline (TAP) που ανοίγει το δρόμο για την κατασκευή του ευρωπαϊκού Southern Corridor που θα μειώσει την ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία.

Το Αζερμπαϊτζάν και ο ΤΑP βάζουν στον ενεργειακό και γεωπολιτικό χάρτη της νοτιανατολικής Ευρώπης και την Ελλάδα από τη στιγμή που ο συγκεκριμένος αγωγός φυσικού αερίου θα περάσει και μέσα από την επικράτεια της. Ωστόσο τα γεγονότα ερμηνεύονται με βάση τις υφιστάμενες και μελλοντικές γεωπολιτικές και ενεργειακές ισορροπίες οι οποίες φαίνεται να ευνοούν τόσο το Αζερμπαϊτζάν όσο και την Ελλάδα. Το πρώτο για να γίνει ο βασικός τροφοδότης φυσικού αέριου της Ευρώπη και τη δεύτερη να αναδειχθεί σε «χώρα – διακομιστή» ενεργείας Ανατολής και Δύσης.

Αξίζει να επισημάνουμε ότι η στήριξη των ΗΠΑ είναι εξίσου σημαντική για την επίτευξη της ευρωπαϊκής ενεργειακής ασφάλειας. Οι σχέσεις Ουάσινγκτον και Μόσχας έχουν επιδεινωθεί από την κρίση της Ουκρανίας και κάποιοι αναλυτές κάνουν λόγο και για επαναφορά «ψυχροπολεμικών μεθόδων». Η Ουάσινγκτον διαπιστώνει ότι Αζερμπαϊτζάν και Ελλάδα αποτελούν την πιο αξιόπιστη εναλλακτική επιλογή για τη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης από την Ρωσία συγκριτικά με τις άλλες χώρες της Κεντρικής Ασίας και τη γειτονική μας Τουρκία. Ο Λευκός Οίκος εντάσσει την ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια μέσα στην προάσπιση των αμερικανικών εθνικών συμφερόντων. H προώθηση της διαφοροποίησης των πηγών εφοδιασμού της Ευρώπης με την ανάπτυξη του Southern Eastern Corridor για τη μεταφορά φυσικού αερίου από την Κασπία προς την Ευρώπη αποτελεί εδώ και καιρό μια από τις προτεραιότητες της αμερικάνικης εξωτερικής πολιτικής.

Το Αζερμπαϊτζάν από την πλευρά του είναι μια κοσμική και φίλο-αμερικανική χώρα της Κεντρικής Ασίας με σημαντικότατα αποθέματα υδρογονανθράκων. Η γεωστρατηγική του θέση το αναδεικνύει σε ένα «φυσικό αγωγό» πετρελαίου και φυσικού αερίου που μπορεί να τα εξάγει στην Ευρώπη. Το Αζερμπαϊτζάν αποφάσισε να τροφοδοτήσει με το φυσικό αέριο του Σαχ Ντενίζ (διαθέτει περίπου 1.2 τρις. κυβικά μέτρα) το σχεδιαζόμενο αγωγό TAP. Το σχέδιο του ευρωπαϊκού Southern Corridor εξυπηρετεί τα συμφέροντα της κυβέρνησης του Μπακού καθώς θα βοηθήσει τη χώρα να αποκτήσει πρόσβαση στην ευρωπαϊκή ενεργειακή αγορά και να ελαττώσει τη «θηλιά» της Ρωσίας. Επιπλέον το Αζερμπαϊτζάν μέσω του TAP θα ενισχύσει τα ενεργειακά εισοδήματα του, που αποτελούν την κινητήρια δύναμη της οικονομικής του ανάπτυξης και των επενδύσεων. Παράλληλα η κυβέρνηση του Μπακού θα ενισχύσει και τις πολιτικές και οικονομικές σχέσεις με τα κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ θέλει να διαφυλάξει τη σταθερότητα της χώρας καθώς φοβάται τις «πορτοκαλί επαναστάσεις» και δεν επιθυμεί να γίνει στόχος αντικυβερνητικών διαδηλώσεων και κινημάτων τύπου ουκρανικού «Μαϊντάν»

Η Ελλάδα εκμεταλλεύεται και αυτή επιδέξια την κατασκευή του TAP για να αποδείξει ότι έχει όλες τις προϋποθέσεις για να εξελιχθεί σε μια «χώρα – διακομιστή» ενεργείας. Το γεγονός ότι η «πρόσφατη επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού στο Αζερμπαϊτζάν δεν πέρασε απαρατήρητη από τα αμερικάνικα ΜΜΕ, έχει σημειολογική σημασία. Το έγκριτο αμερικάνικο περιοδικό Forbes με το άρθρο «Samaras Continues Push For Greek Energy Role» αναφέρθηκε με εγκωμιαστικά σχόλια για την επίσκεψη επισημαίνοντας ότι ο Έλληνας πρωθυπουργός «άδραξε την ευκαιρία» να προωθήσει την εικόνα της Ελλάδας ως «μεταφορικού κόμβου», τονίζοντας, μεταξύ άλλων, «τη διευρυμένη αποθηκευτική ικανότητα του τερματικού αποθήκευσης φυσικού αερίου που διαθέτει, καθώς και τις βελτιώσεις στις υποδομές των λιμένων της».

Η Ελλάδα κερδίζει συνεχώς σε αξιοπιστία καθώς η Τουρκία που φιλοδοξεί να εξελιχθεί σε ενεργειακό κόμβο Ανατολής – Δύσης είναι προβληματική και η εξωτερική πολιτική της δεν συμβαδίζει με τα αμερικάνικα συμφέροντα στη Μέση Ανατολή. Οι γεωπολιτικές εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής που διαμορφώνεται πλέον από την απειλή της επέκτασης της ισλαμικής εξτρεμιστικής οργάνωσης Ισλαμικό Κράτος σε Ιράκ και Συρία (ISIS) επηρεάζουν τη στάση των ΗΠΑ απέναντι σε Αθήνα και Άγκυρα. Η Τουρκία έχει αρνηθεί μέχρι στιγμής να στηρίξει το συνασπισμό κρατών του Ομπάμα για την εξολόθρευση του ISIS επειδή εκτιμά ότι η στρατηγική του αμερικανού πολέμου σε κάποιο βαθμό νομιμοποιεί την κυβέρνηση του προέδρου της Συρίας Μπασάρ Άσαντ και διότι έχει επανειλημμένως αρνηθεί να χαρακτηρίσει το ISIS ως τρομοκρατική οργάνωση. Η Τουρκία επιτρέπει στο ISIS, σύμφωνα με το Open Democracy, να εξάγει παράνομα πετρέλαιο για πώληση σε τιμές χαμηλότερες από αυτές της διεθνής αγοράς. Επιπροσθέτως ο πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν έχει επικρίνει και το Ισραήλ για την πολιτική του προς την παλαιστινιακή οργάνωση Χαμάς που ελέγχει τη Λωρίδα της Γάζας. Το Ισραήλ στενός σύμμαχος των ΗΠΑ επιδιώκει να προωθήσει τα ενεργειακά του κοιτάσματα στην ευρωπαϊκή αγορά. Η ενεργειακή συνεργασία Ισραήλ, Ελλάδας και Κύπρου θεωρείται μια εφικτή και αξιόπιστη λύση με βάση τον προτεινόμενο αγωγό Eastern Mediterranean Pipeline. Ο αγωγός θα ξεκινάει από το πεδίο φυσικού αερίου Λεβιάθαν θα εκτείνεται στην Ελλάδα και από εκεί στις ευρωπαϊκές αγορές μέσω του αγωγού IGI-Ποσειδών και θα μπορεί να μεταφέρει ετησίως 8 δις. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου από το αποθέματα του Ισραήλ και της Κύπρου.

Οι γεωπολιτικές ισορροπίες είναι αυτές που καθορίζουν τις κινήσεις των αντιπάλων, στη συγκεκριμένη περίπτωση ΗΠΑ και Ρωσίας, μέσα στη «μεγάλη γεωπολιτική σκακιέρα» που δεν αφορά μόνο την περιοχή της Ευρώπης αλλά ολόκληρη τη γεωγραφική περιοχή της Ευρασίας καθώς ο έλεγχος για τις οδούς μεταφοράς ενεργείας και η πρόσβαση σε ενεργειακές πηγές αποτελεί και το κύριο πεδίο της αντιπαλότητας τους.