Γράφει ο Στρατής Χαραλάμπους

Τελικά ο «κύβος ρίφθηκε» και η σύσταση της νέας δομής προσφύγων θα γίνει στη δασική περιοχή Βάστρια (ανατολικά του ΧΥΤΑ και μεταξύ των Δ. Δ. Λουτροπόλεως Θερμής-Ευεργέτουλα-Αγίας Παρασκευής και Μανταμάδου), που ανήκει κυρίως στην περιοχή των Νέων Κυδωνιών. Ήδη δημοσιοποιήθηκαν οι αποφάσεις για τη δέσμευση των απαραίτητων κονδυλίων, για τα ενοίκια και την κατασκευή των εγκαταστάσεων. Είναι πια θέμα χρόνου και διαδικασιών, αν εξελιχθούν ομαλά τα πράγματα, να έχουμε μια μεγάλη κωμόπολη μέσα στο εναπομείναν δάσος του Νησιού, φυσικά μακριά από τον «αστικό ιστό», με όλα τα προβλήματα και τις συνέπειες που θα υπάρξουν, από τη διαβίωση μερικών χιλιάδων ανθρώπων σε συνθήκες «εγκλεισμού και ελέγχου».

Η ιστορία όμως για τη Βάστρια έχει καταγράψει άλλα πράγματα, βασικά τη διαβίωση κατοίκων και κατ’ επέκταση τη γεωργική εκμετάλλευση της περιοχής.

Η πρώτη καταγραφή για την περιοχή ανάγεται στον 16ο αιώνα (1548) την εποχή της οθωμανικής κατοχής του Νησιού. Συγκεκριμένα στο ναχιγιέ (δήμος) του Κόρακα (Köreke-Μανταμάδος) καταγράφεται ο πρωτοεμφανιζόμενος οικισμός Sivastra, που αποτελούσε τιμάριο του Σπαχή (ιππέας) Hüdaverdi bin Mehmed.

Στο χωριό Sivastra κατοικούσαν συνολικά 52 οικογένειες (hane) από τις οποίες μόνο 1-2 ήταν μουσουλμάνοι ή εξισλαμισμένοι. Κύριο μέλημα τους, όπως και όλων των κατοίκων της Λέσβου, ήταν η καλλιέργεια της γης και η απόδοση των φόρων. Συνολικά η δεκάτη των προϊόντων μαζί με τους άλλους φόρους (κεφαλικό κλπ.) ανέρχονταν το χρόνο σε 2.942 άσπρα (akçe). Από αυτά τα 30 άσπρα (κατ’ αποκοπή -μουκατά-mukataa) πήγαιναν στο Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου (Κ. Καμπουρίδη -Η Λέσβος τον 16ο Αιώνα σελ.79, 196,430,431 436). Δηλαδή οι κάτοικοι του οικισμού καλλιεργούσαν και τη δημόσια γη, που είχε παραχωρηθεί στο Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου (άγνωστη η θέση του) με το σύστημα mukataa (κατ’ αποκοπή ετησίως) σαν τσιφλίκι (çiftlik- όρος που ισοδυναμούσε με έκταση που μπορούσε να οργώσει ένα ζευγάρι βόδια) και κάλυπτε έκταση ανάλογα με την ευφορία της γης 60 ή 80 ή 120 στρέμματα.

Ο τούρκος ιστορικός Ayhan Afşin Ünal, που μελέτησε το ίδιο κατάστιχο του 1548 αναφέρει τον οικισμό με το όνομα Sivastire, ενταγμένο όπως προαναφέρθηκε στο Ναχιγιέ του Κόρακα (Μανταμάδος). Επίσης ο τούρκος μελετητής Levent Payzin, στο διδακτορικό του με τίτλο «Η Μυτιλήνη τον 18ο Αιώνα» με βάση το κατάστιχο του 1671 στη σελίδα 24, το αναφέρει σαν Sivastiri του Ναχιγιέ του Κόρακα, ο οποίος ανήκε στη επαρχία (kaza) της Μυτιλήνης. Κατοικούνταν από 24 οικογένειες μουσουλμάνων και 4 οικογένειες με επικεφαλής χήρα γυναίκα (bive).

Δεν αναφέρει τον αριθμό των χριστιανών αλλά, από την απόδοση σε φόρους των χριστιανών μόλις 55 άσπρα, ενώ οι μουσουλμάνοι απέδιδαν 3.378 άσπρα, συμπεραίνεται ότι οι χριστιανοί ήταν ελάχιστοι. Παρατηρείται μείωση του αριθμού των χριστιανών αλλά αύξηση του συνολικού φόρου που απέδιδε το χωριό στους κατακτητές. Τούτο δυνατόν να οφείλονταν αφενός στην αύξηση των φόρων και αφετέρου στην αύξηση των τιμών των προϊόντων, σε συνδυασμό με την αύξηση της έκτασης της καλλιεργήσιμης γης. Η μείωση του αριθμού των χριστιανών πρέπει να οφείλονταν κυρίως στο εξισλαμισμό, που παρουσίασε έξαρση τους 16-17ο αιώνες λόγω της δράσης των μουσουλμανικών θρησκευτικών ταγμάτων (tarikatlar).

Μετά από δύο αιώνες (1850) και πλέον, έχουμε τον Σταυράκη Αναγνώστου, να γραφεί στο σύγγραμμα του με τίτλο «Λεσβιάς Ωδή», στις σελίδες 144-145: «Η μεσόγειος χώρα μεταξύ Ιεράς, Αγιάσου, Βασιλικών, Πύρρας, Αγίας Παρασκευής, Καλλονής, Μανταμάδου, Μυστεγνών, Πηγής και Μυτιλήνης, αν και ει πολλά μέρη καλλιεργήσιμος και εύφορωτάτη είναι σήμερον έρημος,δασώδης και πευκοφόρος ….φαίνονται ερείπια οικοδομών ….η δε Φεράνα, Ασμαλία και Σεβάστρια, έκτασις ικανής γης, που μεν γεωργησίμου, που δε πιτυοφόρου…». Δηλαδή το χωριό Σεβάστρια ερημώθηκε και οι κάτοικοι μετέβησαν στα κοντινά χωριά, όπως συνέβηκε και με άλλους οικισμούς της Λέσβου.

Στις δεκαετίες 1950-’60 και ’70 συνέχισε να υπάρχει το τσιφλίκι της Σεβάστριας με διαφορετικές κατά καιρούς ονομασίες και τελικά να καταλήξει στη σημερινή ονομασία Βάστρια.

Σε χάρτη 1:50000 (χάρτης) της Γεωδαιτικής Υπηρεσίας της Μ. Βρετανίας του 1946 αναφέρεται σαν Vastria και χωρίζονταν με δρόμο από το «Τσιφλίκι Φωτιάδη». Στον ελληνικό χάρτη κλίμακας 1:50.000 αναφέρεται σαν «κτήμα Θεοδοσιάδη». Οι κάτοικοι των γειτονικών χωριών το ήξεραν σαν της «Κατίνας το Τσιφλίκι» και φυσικά η πρόσβαση των ζώων και ανθρώπων ήταν αυστηρά απαγορευμένη.

Η σημερινή κατάσταση μάλλον προσομοιάζει με την παραπάνω περιγραφή του Σταυράκη Αναγνώστου, με τη διαφορά όμως ότι η ευρύτερη περιοχή αποτελεί ίσως τον τελευταίο «πνεύμονα» για τη Λεσβιακή γη και για τούτο οι αρμόδιοι θα πρέπει πολύ καλά να σχεδιάσουν και να εκτελέσουν τη δημιουργία και τη λειτουργία του νέου χώρου φιλοξενίας-κράτησης των προσφύγων-λαθρομεταναστών.

Διαφορετικά θα αναγκαστούμε να ζήσουμε μια νέα «Μόρια». Οι συνέπειες όμως τότε για το φυσικό περιβάλλον του Νησιού θα είναι τεράστιες, εξάλλου οι μεγαλύτεροι έχουν ακόμη μνήμες από τη μεγάλη φωτιά της δεκαετίας του 1960, που μας κληροδότησε μαζί με τις συνέπειες και την ονομασία «Καμένο Δάσος».

Μετά από έξι αιώνες και πλέον στην ίδια περιοχή θα ξανάλθουν κυρίως οι μουσουλμάνοι, όχι πια σαν κατακτητές αλλά σαν «κυνηγημένοι».

Οι χριστιανοί δεν θα δουλεύουν τη γη για να αποδίδουν φόρους αλλά θα υπηρετούν σε διάφορα «πόστα» και θα κερδίζουν τα προς το ζην, άλλοι βέβαια πολλά και άλλοι λίγα.

Μυτιλήνη 25 Μαΐου 2021

Στρατής Χαραλάμπους

Αντγος ε.α.-Μέλος της Ε. Λ. Ε.

(πηγή:ΕΜΠΡΟΣΝΕΤ)