Η σημερινή μέρα για τους Έλληνες Ποντίους αποτελεί ημέρα μνήμης της Γενοκτονίας των 353.000 προγόνων τους που εξολόθρευσε ο κεμαλισμός και απαιτούν, όπως πάντα, τη διεθνή αναγνώρισή της.

Οι διωγμοί εναντίον των Ελλήνων του Πόντου από τους Οθωμανούς ξεκίνησαν τα τέλη του 19ου αιώνα, με μετατοπίσεις χριστιανικών πληθυσμών, και άρχισαν να λαμβάνουν συστηματικό χαρακτήρα το 1914, με την ολοκλήρωση της ανάληψης της εξουσίας από την τριανδρία του Κινήματος των Νεότουρκων, οι οποίοι διδάχτηκαν από τους Γερμανούς συμβούλους τους πώς να εξοντώσουν τους χριστιανικούς λαούς (Έλληνες, Αρμενίους και Ασσυρίους) για να γίνει η Τουρκία αμιγώς μουσουλμανική χώρα.

Οι διωγμοί εντάθηκαν και κορυφώθηκαν από τον Μουσταφά Κεμάλ το 1919, ο οποίος επέφερε το τελικό πλήγμα στον ελληνισμό όταν στις 19 Μαΐου, αποβιβαζόμενος στη Σαμψούντα, ξεσήκωσε τους μουσουλμάνους ξυπνώντας μέσα τους το μίσος κατά των Ελλήνων. Τους προτρέπει: «Αν εξοντώσετε τους Γκιαούρηδες, ο πλούτος, οι περιουσίες που έχουν θα γίνουν δικά σας!»· ενώ στο γειτονικό Καβάκ εξάπτει περισσότερο τον θρησκευτικό φανατισμό: «Σκοτώστε κάθε μη μουσουλμάνο!» δείχνοντας με το ματωμένο του δάκτυλο, τον χριστιανικό πληθυσμό της Μικράς Ασίας…

Η εξόντωση των Ποντίων απέκτησε άλλα χαρακτηριστικά το 1921, όταν άρχισε η σύλληψη προκρίτων (δημοσιογράφων, δικηγόρων, εμπόρων, μητροπολιτών, ιερέων, δασκάλων), η προσαγωγή τους στα «Δικαστήρια Ανεξαρτησίας» και η καταδίκη τους με στημένες δίκες σε θάνατο. Ακολούθησαν ομαδικές εκτελέσεις σε πόλεις και χωριά, στρατολόγηση των ανδρών στα διαβόητα «Αμελέ ταμπουρού» (στην ουσία τάγματα εξοντώσεώς τους), ενώ τους ηλικιωμένους και τα γυναικόπαιδα τους έστελναν στην εξορία, σε πολυήμερες πορείες στην ενδοχώρα και στον αφανισμό τους.

Η εξόντωση 353.000 Ελλήνων του Πόντου και η επελθούσα Μικρασιατική Καταστροφή έφερε και το τέλος του ελληνισμού της Ανατολής. Ο Πόντος αδειάζει από τους Έλληνες με τη Συνθήκη της Λοζάνης («Σύμβασις ανταλλαγής των ελληνοτουρκικών πληθυσμών») της 30/1/1923, που υπέγραψε ο Ελευθέριος Βενιζέλος με τον Ισμέτ πασά, δηλαδή τη σύμβαση της ανταλλαγής πληθυσμών: Από τη μια πλευρά τους ορθόδοξους χριστιανούς το θρήσκευμα αλλά Οθωμανούς υπηκόους, τους εγκατεστημένους (établis) στην Τουρκία, και από την άλλη τους μουσουλμάνους το θρήσκευμα αλλά Έλληνες υπηκόους, τους εγκατεστημένους στην Ελλάδα.

Για πρώτη φορά συνέβαινε τέτοια υποχρεωτική ανταλλαγή και σε τέτοια έκταση! Το σχέδιο της ανταλλαγής των πληθυσμών, όπως εγνώσθη, ανήκε στον Νορβηγό δόκτορα Νάνσεν, στον οποίο η Κοινωνία των Εθνών ανέθεσε το 1922 να μελετήσει το θέμα των προσφύγων της Εγγύς Ανατολής, ενώ ο Τούρκος εκπρόσωπος Χαμίτ διατύπωσε πρώτος τον όρο της υποχρεωτικής ανταλλαγής, του δράματος δηλαδή του Ελληνισμού. Η ανθρωπότητα αισθάνθηκε ρίγος όταν άνθρωποι άρχισαν να ξεριζώνονται υποχρεωτικά από τις πατρίδες τους και να ανταλλάσσονται κατά χιλιάδες, εκατομμύρια, σαν κοπάδια ζώων!

Η εκρίζωση του ποντιακού ελληνισμού αποτέλεσε εθνική καταστροφή. Ελληνικές πόλεις με συνεχή, αδιάκοπη ζωή και πολιτισμό 27 και πλέον αιώνων, καταστράφηκαν, ενώ ιδρύματα, σχολεία κι εκκλησιές έκλεισαν κι ερημώθηκαν. Συνολικά καταστράφηκαν 815 κοινότητες, 1.134 εκκλησίες, 960 σχολεία, ενώ 353.000 κάτοικοι εσφάγησαν ή πέθαναν από τις κακουχίες και την πείνα.

Οι Έλληνες του Πόντου, σύμφωνα με υπολογισμούς του Γ. Βαλαβάνη, άφησαν πίσω τους κτηματική περιουσία άνω των 25 εκατ. χρυσών τουρκικών λιρών, ενώ η κινητή περιουσία που εγκατέλειψαν στα χέρια των Τούρκων (έπιπλα, κοσμήματα, ενδύματα, γραμμάτια, χρεόγραφα, χρήματα κτλ.) ανερχόταν σε 89.950.000 χρυσές τουρκικές λίρες. Συνολικά η αξία υπολογίζεται σε 115 εκατ. χρυσές τουρκικές λίρες, χωρίς να συμπεριλαμβάνεται η αξία από εισοδήματα κτημάτων, κοινοτικών, μοναστηριακών και εθνικών περιουσιών, σχολείων, εκκλησιών και ιδρυμάτων.

Η Συνθήκη επέβαλε τον ξεριζωμό των επιζώντων Ποντίων, που άφησαν πίσω τους σπαρμένα χωράφια, κοπάδια ζώων, νοικοκυρεμένα σπίτια και τα κόκαλα των προγόνων τους.

Πήραν μόνο λίγα ρούχα, τις εικόνες των αγίων και τις μνήμες τους. Ήρθαν στην Ελλάδα με βάση το θρήσκευμα τους, χριστιανοί, ενώ παρέμειναν πίσω οι ελληνόφωνοι μουσουλμάνοι της περιοχής Τραπεζούντας.

Οι ξεριζωμένοι Πόντιοι, αιώνιοι Ακρίτες, θωράκισαν με τους Μικρασιάτες τη Μακεδονία και τη Θράκη, αφού περίπου 700.000 πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν κυρίως στη βόρεια Ελλάδα με πάντα στα χείλη εκείνο που γεννά ελπίδα: «Η Ρωμανία κι αν επέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο…» .

Τάσος Κ. Κοντογιαννίδης