«Τι πραγματικά συμβαίνει στην Θράκη»;
«Ποια η έκταση της τουρκικής προπαγάνδας»;
«Απειλείται η εθνική κυριαρχία»;
«Ποια τα λάθη του ελληνικού κράτους»;
«Πώς θα γίνει η προσέγγιση των Πομάκων»;
«Ποια η κατάλληλη στρατηγική»;
Ερωτήματα που απασχόλησαν την απόρρητη αλληλογραφία επίσημων φορέων με αποφασιστικό ρόλο στη χάραξη της ελληνικής πολιτικής για τη μειονότητα. Με αυτά καταπιάνεται το συγκεκριμένο βιβλίο, όχι υιοθετώντας τα, αλλά προσεγγίζοντας τους άγνωστους τρόπους με τους οποίους απαντήθηκαν σε προγενέστερες περιόδους και καταδεικνύοντας τις συνέπειές τους στο σήμερα.
Η έρευνα βασίζεται στο πιο εκτεταμένο, εν πολλοίς άγνωστο αρχειακό υλικό για τα μειονοτικά ζητήματα της Θράκης, και φέρνει στο φως, μετά από σχεδόν εξήντα χρόνια, την πρώτη συνεδρίαση του Συντονιστικού Συμβουλίου, ενός απόρρητου οργάνου που καθόρισε τις εξελίξεις στην περιοχή. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

Προλεγόμενα του Κωνσταντίνου Τσιτσελίκη
Πρόλογος
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Νοηματοδοτήσεις του μειονοτικού φαινομένου στην Θράκη
– Το μειονοτικό ζήτημα της Θράκης στη βιβλιογραφία
– Οι εξελίξεις στην έρευνα και οι νέες αρχειακές πηγές
– Η σημασία της υπό εξέταση περιόδου
– Θεωρητικές αφετηρίες και μεθοδολογικά εργαλεία
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η Θράκη από τον 19ο αιώνα έως το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου
1.1. Από τις θρησκευτικές κοινότητες στις μειονότητες
1.2. Θράκη: Λωζάννη, μειονοτικά δικαιώματα και αμοιβαιότητα
1.3. Η διαμάχη μεταξύ νεωτεριστών και παλαιομουσουλμάνων
1.4. Μεσοπόλεμος στην Θράκη
1.5. Η περίοδος Ιωάννη Μεταξά και η Θράκη
1.6. Η Θράκη κατά τη βουλγαρο-γερμανική κατοχή
1.7. Συμπεράσματα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Εθνικοί ανταγωνισμοί και προσδοκίες μετά το τέλος του Πολέμου: η περίοδος 1945-1949
2.1. Το διπλό μέτωπο
2.2.1. Η Γενική Επιθεώρηση Μειονοτικών Σχολείων και ο Επιθεωρητής
2.2.2. Ο επιθεωρητής Μηναΐδης
2.3. Αυτονομία και έλεγχος: η αντιπαράθεση για τις εξουσίες των Μουσουλμανικών Κοινοτήτων
2.3.1. Μουσουλμανικές Κοινότητες: επιδίωξη περισσότερης αυτονομίας
2.3.2. Ελληνική διοίκηση: επιδίωξη μεγαλύτερου ελέγχου
2.4. Η αμοιβαιότητα ως εργαλείο ελέγχου
2.5. Μειονοτικές υποομάδες και τουρκικός εθνικισμός
2.6. Τουρκική Προπαγάνδα
2.7. Εκπαίδευση
2.7.1. Διδασκαλία ελληνικής γλώσσας
2.7.2. Δάσκαλοι τουρκόφωνου προγράμματος
2.8. Παλαιομουσουλμάνοι
2.9. Πομάκοι και Τσιγγάνοι
2.10. Συσκέψεις και εξελίξεις, στο τέλος του Εμφυλίου
2.11. Συμπεράσματα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Μειονότητα και Ελληνοτουρκική Φιλία, 1949-1955: διαφωνίες και αντιθέσεις
3.1. “Ελληνοτουρκική ομοσπονδία”, και η μειονότητα ως γέφυρα φιλίας
3.2. Το επίπεδο της μειονοτικής εκπαίδευσης
3.3. Εκδοχές της αμοιβαιότητας και φιλία
3.3.1. Η υποεπιτροπή για τη μειονοτική εκπαίδευση και η αμοιβαιότητα
3.4. Ο Αναστάσιος Μπακάλμπασης και η υποστήριξη στις κεμαλικές μεταρρυθμίσεις
3.5. Πομάκοι και ελληνοτουρκική φιλία
3.6. Εσωτερικές αντιφάσεις και παλινδρομήσεις
3.6.1. Το υπουργείο Εσωτερικών για την Θράκη
3.6.2. Περαιτέρω διαφωνίες: οι επιθεωρητές της μειονοτικής εκπαίδευσης
3.7. Κεντρικά ζητήματα και διαφωνίες εν μέσω ελληνοτουρκικής φιλίας
3.7.2. “Τζελάλ Μπαγιάρ” και δευτεροβάθμια εκπαίδευση
3.7.2. Διδακτικό προσωπικό και ανταλλαγή δασκάλων: Τούρκοι δάσκαλοι στην Θράκη
3.7.3. Επιμόρφωση του διδακτικού προσωπικού των μειονοτικών σχολείων και ο “πρόδρομος” της ΕΠΑΘ
3.7.4. Αναγνώριση συλλόγου Τούρκων δασκάλων
3.7.5. Σεβασμός της θρησκείας – διαμάχη μειονοτικών παρατάξεων
3.8. Πολλές αμοιβαιότητες
3.9. Συμπεράσματα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Τα Σεπτεμβριανά και οι άγνωστες συνέπειές τους στην Θράκη
4.1. Τα Σεπτεμβριανά ως εξαρθρωτικό γεγονός
4.2. Σεπτεμβριανά στην Θράκη: συνέχειες και ασυνέχειες
4.2.1. Τα Σεπτεμβριανά στον δημόσιο λόγο της εποχής και η Θράκη: μια ιστορία συνέχειας
4.2.2. Τα Σεπτεμβριανά, η Θράκη και η ελληνική διοίκηση: μια ιστορία ασυνέχειας
4.3. Εισηγήσεις για την αλλαγή πολιτικής
4.4. Πολιτικές διαχωρισμού: ενίσχυση παλαιομουσουλμάνων και Πομάκων
4.5. Δημόσια άσκησης πολιτικής: το βιβλίο Ανδρεάδη
4.6. Αντιφάσεις στην εφαρμογή της νέας γραμμής
4.7. Αποτύπωση της αλλαγής: η σύσκεψη του Αυγούστου 1956
4.8. Η σκλήρυνση της στάσης
4.9. Στάδια της αλλαγής και η μετονομασία της μειονότητας
4.10. Οριστική αλλαγή στο ζήτημα της ονομασίας της μειονότητας
4.11. Ελληνοτουρκική προσέγγιση και αρθρογραφία σε μια χρονιά-σταθμό
4.12. Συμπεράσματα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο πιο σημαντικός σταθμός: το Συντονιστικό Συμβούλιο Θράκης
5.1. Η ίδρυση του συμβουλίου
5.2. Το Συντονιστικό Συμβούλιο και η ανάδυση της πολιτικής των “διοικητικών ενοχλήσεων”
5.2.1. Μειονοτική Εκπαίδευση
5.2.2. Πομακική πολιτική
5.2.3. Πληροφορίες και αντιμετώπιση προπαγάνδας
5.3. Πολιτικές πληθυσμού και εδάφους: “οι Τούρκοι θα φύγουν όταν με οποιονδήποτε τρόπο τους αγοράσουμε την γη”
ΕΠΙΛΟΓΟΣ Πολιτικές συμπερίληψης και αποκλεισμού στη διαχρονία
Βιβλιογραφία

ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΗΛΙΑΔΗ

Από το βιβλίο, «Η Θράκη απειλείται». Απόρρητη αλληλογραφία. Τουρκική στρατηγική – Μυστική πολιτική – Μειονοτικές ομάδες, εκδόσεις Βιβλιόραμα, σελ. 272

Η μειονότητα της Θράκης θεωρήθηκε από το ελληνικό κράτος, τη διοίκηση αλλά και την ελληνική κοινωνία, ότι αποτελείται από Τούρκους (τουλάχιστον στην πλειοψηφία της), παρά τις επίσημες διακηρύξεις περί του αντιθέτου και τις αναφορές στην Συνθήκη της Λωζάννης. Από τη στιγμή που η μειονότητα θεωρήθηκε, τόσο από το πολιτικό φάσμα της χώρας όσο και από την ελληνική διοίκηση και δικαιοσύνη, ως τουρκική, εντάχθηκε στη φαντασιακή εικόνα που έχουν οι «Έλληνες» για τους «Τούρκους». Η ύπαρξη πληθυσμών με γλώσσα, θρησκεία και εθνοτική ταυτότητα παρόμοια με αυτήν ενός γειτονικού λαού, σε παραμεθόριες περιοχές οι οποίες απέχουν λίγα χιλιόμετρα από την Τουρκία, σήμαναν έναν διαρκή «εθνικό συναγερμό» και την εγκαθίδρυση ενός συστήματος εξαιρέσεων, που χαρακτηρίζει διαχρονικά την πολιτική του ελληνικού κράτους για την Θράκη. Η μειονότητα θεωρήθηκε κομμάτι του εχθρού, του κατεξοχήν «άλλου» στο ελληνικό έδαφος, το οποίο κομμάτι για λόγους ασφαλείας έπρεπε αν όχι να εκδιωχθεί, τουλάχιστο να απομονωθεί πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά, ώστε να πάψει να αποτελεί «απειλή». Ταυτόχρονα όμως, δεν αντιμετωπίστηκε το σύνολο της μειονότητας με τον ίδιο τρόπο. Μέρος των στρατηγικών επικράτησης ήταν η προσέγγιση και ενίσχυση μειονοτικών ομάδων που διαφοροποιούνταν από την κυρίαρχη μειονοτική ταυτότητα.

Από την άλλη, η φιλοδοξία ενός γειτονικού εθνικισμού να προωθήσει την επιρροή του εκτός συνόρων και να ελέγξει τις συλλογικές ταυτότητες ενός συνοριακού πληθυσμού, δημιούργησαν συνθήκες ανταγωνισμού και σύγκρουσης. Οι διαχρονικές προσπάθειες παρέμβασης προκάλεσαν ακόμη περισσότερο το αίσθημα απειλής, και έδωσαν επιχειρήματα στην ελληνική πλευρά να δικαιολογήσει τα σκληρά μέτρα που επέβαλε για λόγους «εθνικής ασφαλείας».

Η εθνικιστική δράση και των δύο πλευρών αναπαρήγαγε και ενέτεινε έναν εθνικό ανταγωνισμό, με τελικούς χαμένους τα μέλη της μειονότητας – είτε είναι τουρκόφωνοι, πομακόφωνοι ή Τσιγγάνοι. Για λόγους που δεν είναι του παρόντος, τη σχέση με την «μητέρα-πατρίδα» έχει αποδεχτεί ή και διεκδικήσει η πλειοψηφία των μελών της μειονότητας, αναπτύσσοντας πολιτισμικούς δεσμούς, προσφεύγοντας στη γείτονα για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους και αποδεχόμενα παρεμβάσεις υπέρ τους. Τη σχέση αυτή άλλωστε έχει αποδεχτεί και το ελληνικό κράτος, σε τρεις τουλάχιστον περιπτώσεις στο παρελθόν: το 1951, το 1968 και το 2000, όταν με διακρατικές εκπαιδευτικές συμφωνίες ρυθμίστηκαν εκπαιδευτικά ζητήματα των μειονοτήτων σε Θράκη και Κωνσταντινούπολη.

***

Όπως έχει καταθέσει ο γνωστός πολιτικός φιλόσοφος Colin Crouch, οι κοινωνικοί και πολιτικοί αγώνες είναι πάντα αγώνες συμπερίληψης και αποκλεισμών. Δηλαδή, το ποια ομάδα και με ποια κριτήρια θα συμπεριληφθεί ή θα αποκλειστεί από την πολιτική και κοινωνική κοινότητα, περιλαμβάνει καταστατικά τον ανταγωνισμό και την αντιπαράθεση. Αποτέλεσμα, σε κάποιες περιπτώσεις οι αποκλεισμοί και οι συμπεριλήψεις να γίνονται με κριτήριο την κοινωνική τάξη, σε άλλες τη θρησκεία και σε άλλες -όπως στην Θράκη- την εθνοτική ταυτότητα.

Η θέση αυτή εντάσσεται σε μια ευρύτερη προβληματική την οποία έχει αναπτύξει η μεταδομιστική σχολή της Θεωρίας του Λόγου. Σύμφωνα με αυτήν, η θέσπιση και εγκαθίδρυση του κοινωνικού πεδίου περιλαμβάνει πάντα δύο ταυτόχρονες διαδικασίες: τον αποκλεισμό και τη συμπερίληψη. Αυτές χαρακτηρίζονται ως λογικές της ισοδυναμίας και της διαφοράς. Η πρώτη περιγράφει την εμφάνιση στο κοινωνικό πεδίο μιας απόλυτα αρνητικής ταυτότητας, γύρω από την οποία καθορίζεται ο πολιτικός ανταγωνισμός. Η εμφάνιση ενός απόλυτου «άλλου» χωρίζει το κοινωνικό πεδίο σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα, με αποτέλεσμα οι επιμέρους διαφορές των κοινωνικών δυνάμεων του κάθε στρατοπέδου να εξουδετερώνονται και να αποκτούν σχέση ισοδυναμίας. Από την άλλη, η λογική της διαφοράς περιγράφει την ακριβώς αντίθετη διαδικασία: όλα τα επιμέρους αιτήματα και ταυτότητες μετατρέπονται σε διαφορετικά μεταξύ τους, χωρίς να υπάρχει κάτι κοινό στο οποίο αντιπαρατίθενται.

Οι πολιτική λογική της ισοδυναμίας και της διαφοράς είναι καταστατική κάθε κοινωνικής πρακτικής και κάθε πολιτικού καθεστώτος, και μας βοηθά να κατανοήσουμε τους τρόπους με τους οποίους τα κοινωνικά όρια κατασκευάζονται, εγκαθιδρύονται, ή χαλαρώνουν και αμφισβητούνται. Με άλλα λόγια, η λογική του πολιτικού περιστρέφεται γύρω από την κατασκευή ενός αντιπάλου (ενός «άλλου»), ο οποίος δαινομονοποιείται, μετατρέπεται σε ενσάρκωση του «κακού» και αποκλείεται από το πεδίο του λόγου (discourse) και των ρηματικών πράξεων. Την ίδια στιγμή, οι διαφορές στο εσωτερικό των αντίπαλων στρατοπέδων εξουδετερώνονται, ενώ η ηγεμονική υπεροχή προϋποθέτει την προσπάθεια της μίας πλευράς να ενισχύσει τις διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό της άλλης.

* Ο Χρήστος Ηλιάδης είναι δρ Πολιτικής Επιστήμης

(πηγή: Η Αυγή)