Η τουρκική διείσδυση στα Βαλκάνια, ιδιαίτερα στα νέα κρατίδια των Δυτικών Βαλκάνιων, που εντάσσεται μέσα στο πλαίσιο του «Νέο- Οθωμανισμού» και των «μηδενικών προβλημάτων» με τους γείτονες,  αποτελεί μια στρατηγική  «soft power» (ήπια ισχύος) με στόχο την προώθηση των γεωπολιτικών συμφερόντων. H επέκταση της Τουρκίας στα Βαλκάνια επενδύει στο μουσουλμανικό στοιχείο και στην ενδυνάμωση των σχέσεων με τις χώρες της περιοχής μέσω ιστορικών και πολιτισμικών στοιχείων. Φυσικά από τον κανόνα δεν εξαιρείται και η Θράκη όπου η Άγκυρα έχει εδώ και χρόνια με την κατάλληλη προπαγάνδα έχει επιτύχει μέσω του τουρκικού προξενείου της Κομοτηνής μια πολιτιστική και οικονομική διείσδυση.

Ο εμπνευστής του «Νέο-Οθωμανισμού», ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου έχει συνοψίσει μέσα σε λίγες λέξεις  το πώς σχεδιάζει την «αναβίωση» της «Οθωμανικής Αυτοκρατορίας». Ο Νταβούτογλου έχει δηλώσει στο πλαίσιο της  τουρκικής προπαγάνδας ότι «χωρίς να πολεμήσουμε,  χωρίς να παραβιάσουμε κανένα σύνορο, θα συνδέσουμε και πάλι το Σεράγεβο με τη Δαμασκό, τη Βεγγάζη με το Ερζερούμ και το Βατούμ. Αυτή είναι η πηγή της δύναμης μας καθώς μπορεί όλες αυτές οι περιοχές να σας φαίνονται ξεχωριστές χώρες αλλά πριν από 110 χρόνια η Υεμένη με τα Σκόπια ήταν κομμάτια της ίδιας χώρας. Όπως και το Ερζερούμ με τη Βεγγάζη.»

«Νέο- Οθωμανισμός» και «ήπια ισχύ»

Το δόγμα του Νταβούτογλου μπορεί να θεωρηθεί άσκηση
«soft power» (ήπια ισχύς), μια μορφή Δημόσια Διπλωματίας,  της σύγχρονης διεθνούς πολιτικής επικοινωνίας που προσπαθεί να επηρεάσει θετικά το ξένο ακροατήριο και να ενισχύσει το προφίλ της χώρας που τη χρησιμοποιεί. Ο αμερικάνος ακαδημαϊκός Joseph S. Nye ο οποίος επινόησε το συγκεκριμένο όρο αναφέρει ότι «ήπια ισχύς είναι η ικανότητα να επηρεάζεις τον  άλλο, για να μπορέσεις να έχεις την έκβαση των γεγονότων που επιδιώκεις μέσω έλξης και όχι μέσω καταναγκασμού ή δωροδοκίας». Ο πολιτισμός, οι πολιτικές αξίες, οι θεσμοί  καθώς και οι πολιτικές που έχουν νομιμότητα ή ηθική αρχή θεωρούνται τα άυλα «εργαλεία» μιας Δημόσιας Διπλωματίας  μέσω της οποίας  μπορείς να διαμορφώσεις τις προτιμήσεις της ξένης κοινής γνώμης προς όφελος σου.

Η  τουρκική στρατηγική επέκτασης στα Βαλκάνια γίνεται ακόμα πιο ανησυχητική  από τη στιγμή που  ο  Χακάν Φιντάν, ο επικεφαλής της  Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΜΙΤ) έχει διατελέσει πρόεδρος της Τουρκικής Υπηρεσίας Συνεργασίας και Συντονισμού (ΤΙΚΑ) κατά την περίοδο 2003- 2007. Η επιτυχημένη θητεία του αποτέλεσε την αφετηρία για να αναλάβει μετέπειτα τη ΜΙΤ και αποδεικνύει και τη σχέση των υπηρεσιών πληροφοριών με τις ΜΚΟ.  Ο Φιντάν ήταν πρόεδρος της TİKA σε μια περίοδο που ο ρόλος της κατασκοπείας σε διεθνές επίπεδο διαδραμάτιζε σημαντικό ρόλο στην προάσπιση των εθνικών συμφερόντων των κρατών και στο γεγονός ότι κάποιες Μη- Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) χρησιμοποιούνταν (και χρησιμοποιούνται)  για το επηρεασμό της ξένης κοινής γνώμης και κυβερνήσεων κρατών. (Βλέπε αναλυτικότερα στο Μ. Ηλιάδης, Η Μυστική Δράση των Τούρκων στην Ελλάδα και η σύγχρονη ΜΙΤ, Τόμος Β’, Ιφογνώμων: 2011).

Η περιοχή των Βαλκανίων είναι σύμφωνα με το σημαντικό τουρκικό think- tank SETA μεγάλης σπουδαιότητας  για την Τουρκία για τους  εξής  τέσσερις λόγους:

• (α) τα Βαλκάνια εντάσσονται στις λίγες περιοχές όπου ενδιαφέρουν έντονα την Τουρκία,
• (β) η βαλκανική πολιτική της Τουρκίας είναι μια περίπτωση που δείχνει τη λειτουργικότητα της πολιτικής «των μηδενικών προβλημάτων»
  με τους γείτονες υπό τις κατάλληλες διαρθρωτικές και συγκυριακές συνθήκες,
• (γ) η εικόνα των Βαλκανίων στην Τουρκία διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από τα  ιστορικά, θρησκευτικά και πολιτιστικά στοιχεία, που δείχνουν  το βαθμό επέκτασης της τουρκικής ταυτότητας  – βασίζεται  σε κίνητρα και αποφάσεις της  εξωτερικής πολιτικής που λαμβάνονται από το ισλαμικό κυβερνών AKP.
•  (δ) οι σχέσεις με τα Βαλκάνια περιλαμβάνουν και μια πολύ-συμμετοχική δραστηριότητα μη κρατικών φορέων. Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών και του επιχειρηματικού τομέα, είναι ιδιαίτερα ενεργός, τη στιγμή που τα δημόσια ιδρύματα και οι κρατικές υπηρεσίες αναλαμβάνουν όλο και περισσότερο συντονιστικές αρμοδιότητες.

Οι «πέντε πυλώνες»

Tην «αιχμή του δόρατος» της τουρκικής διπλωματίας στα Βαλκάνια αποτελούν οι παρακάτω κρατικοί οργανισμοί:

• Τουρκικής Υπηρεσίας Συνεργασίας και Συντονισμού (TİKA): Η δημόσια υπηρεσία, είναι υπεύθυνη για την παροχή βοήθειας και ενισχύσεων προς τις περιφέρειες και κοινότητες του εξωτερικού. Ιδρύθηκε το 1992, υπάγεται στο υπουργείο Εξωτερικών και θεωρείται μια αντίδραση και στη Νέα Παγκόσμια Τάξη  που ιδρύθηκε μετά το τέλος του  Ψυχρού Πολέμου.

• Προεδρία για Τούρκους του Εξωτερικού και Συναφών Κοινοτήτων (YTB) : Ιδρύθηκε το 2010, ως ένας άλλος δημόσιος οργανισμός και υπάγεται στο Πρωθυπουργικό Γραφείο . Εκτός από την παροχή βοήθειας προς τους Τούρκους πολίτες που ζουν στο εξωτερικό, έχει και την αποστολή να ενισχύει  τις κοινωνικές, οικονομικές,  πολιτιστικές και εκπαιδευτικές σχέσεις της Τουρκίας  με τις «συγγενείς και συναφείς κοινότητες».

• Προεδρία Θρησκευτικών Υποθέσεων (Diyanet): Παρέχει θρησκευτικές και εκπαιδευτικές υπηρεσίες, σύμφωνα με την κοσμική ιδεολογία της «Δημοκρατίας της Τουρκίας» και οι δραστηριότητες απευθύνονται στους Τούρκους που διαμένουν στο εξωτερικό.

• Ινστιτούτο Yunus Emre (ΥΕΕ) : Ιδρύθηκε το 2007 και είναι ένα δημόσιο ίδρυμα υπεύθυνο για την προώθηση της τουρκικής γλώσσας και του τουρκικού πολιτισμού στο εξωτερικό.

• Δήμοι: Ένας αριθμός  δήμων, όχι μόνο μεγάλων πόλεων, αλλά και μικρότερων, που παρέχουν βοήθεια σε πόλεις των Βαλκανίων και δραστηριοποιούνται στην οργάνωση κοινωνικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων.

Η «αγχίλλειος πτέρνα » της Μέσης Ανατολής

Η Τουρκία αν και εφαρμόζει μια επιτυχημένη διπλωματική στα Βαλκάνια έχει σημαντικά προβλήματα στην άλλη πλευρά των συνόρων της.  Η Μέση Ανατολή που εξελίσσεται σε «αχίλλειος πτέρνα της» ίσως  να επηρεάσει αρνητικά σε κάποιο βαθμό  τη Βαλκανική πολιτική.  Η  Άγκυρα  φαίνεται να αντικατέστησε στη Μέση Ανατολή,  την πολιτική των «μηδενικών προβλημάτων» με τις γειτονικές χώρες σε πολιτική των «μηδενικών συμμάχων». Η ενίσχυση του διεθνούς προφίλ της Τουρκίας που είχε βασιστεί στη ξένη υποστήριξη την οδήγησε σε μια απατηλή αίσθηση αυτοπεποίθησης και ανεξαρτησίας που την οδήγησε σε λάθος υπολογισμούς.

Η διεθνή ισορροπία δυνάμεων της Μέσης Ανατολής δεν ευνοεί πλέον την Τουρκία. Οι ηγέτες της Μέσης Ανατολής δεν λυπούνται, σύμφωνα με ανάλυση του Al- Monitor, τον Ερντογάν για τα τεράστια εσωτερικά προβλήματα του καθώς έχουν εχθρικά αισθήματα απέναντι του. Η Άγκυρα έχει δυσαρεστήσει τον πρωθυπουργό του Ιράκ Νουρί αλ Μαλικί επειδή στηρίζει το Κουρδικό Βόρειο Ιράκ στη διαμάχη με την κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτης για την εκμετάλλευση των πετρελαϊκών αποθεμάτων. Ο ισχυρός άντρας της Αιγύπτου στρατηγός Φατάχ αλ Σίσι θεωρεί τον Ερντογάν υποστηρικτή της Μουσουλμανικής Αδελφότητας του εκπτώτου  Μοχάμεντ Μόρσι και ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπέντζαμιν Νετανιάχου στενό σύμμαχο της παλαιστινιακής οργάνωσης Χαμάς που ελέγχει τη Λωρίδα της Γάζας.  Ο πρόεδρος Άσαντ από την πλευρά του έχει καταφέρει να επιβιώσει μετά τη συμφωνία με τα χημικά όπλα που σύναψε με ΗΠΑ και Ρωσία –   έχουν κάθε συμφέρον  να εμποδίσουν την επέκταση του ισλαμικού φονταμενταλισμού από τη Συρία προς τη Μέση Ανατολή και το Βόρειο Καύκασο, αντίστοιχα.

Το διεθνές προφίλ της Τουρκίας  έχει υποστεί τεράστιο πλήγμα εξαιτίας των επιλογών του Ερντογάν σε εσωτερικό και εξωτερικό επίπεδο. Ο Ερντογάν από τη μια πλευρά έχει προκαλέσει μαζικές αντιδράσεις τούρκων πολιτών οι οποίοι τον επικρίνουν για αυταρχική διακυβέρνηση και από την άλλη με το δόγμα ανασύστασης της «Οθωμανικής Αυτοκρατορίας» έδειξε την πρόθεσή του να κυριαρχήσει στην αραβική Μέση Ανατολή. Το Η Τουρκία απομονώνεται συνεχώς από τη διεθνή κοινότητα στρέφοντας  τα παγκόσμια κέντρα εξουσίας εναντίον της. Η Άγκυρα έχει δυσαρεστήσει με τις επιλογές της στο συριακό εμφύλιο τις  ΗΠΑ και το Ισραήλ που κάνουν ότι είναι δυνατόν για να αποτρέψουν την επέκταση του ισλαμικού εξτρεμισμού στη Μέση Ανατολή και στην Ευρώπη. Ο ισλαμικός εξτρεμισμός  έχει αποκτήσει, σύμφωνα με το think-tank American Center For Democracy  ισχυρά ερείσματα  σε διάφορα μέρη της νοτιοανατολικής Ευρώπης και ιδιαίτερα στην περιοχή της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Κατά συνεπεία η άσκηση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στα Βαλκάνια σχετίζεται και σε ένα βαθμό με τις  εξελίξεις στο ευρύτερο διεθνές περιβάλλον όπου τα  πανίσχυρα κέντρα εξουσίας που διαμορφώνουν τη λήψη αποφάσεων δρουν με βάση τη στυγνή προάσπιση των εθνικών του συμφερόντων, μετατρέποντας  τους πρώην  συμμάχους τους, σε εχθρούς τους, όταν το απαιτούν οι συνθήκες.

Του Γιώργου Ξ. Πρωτόπαπα, Αναλυτή  στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών και Αμερικανικών Μελετών (RIEAS)