Τι είναι το σύνδρομο ευερεθίστου εντέρου; (ΣΕΕ)

Το σύνδρομο ευερεθίστου εντέρου είναι ευρύτερα γνωστό στο μη ιατρικό κοινό ως «σπαστική κολίτιδα» αν και ο όρος είναι λανθασμένος διότι στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για κάποιου είδους κολίτιδα. Αντιθέτως  η κλινική εξέταση και οι διάφορες εργαστηριακές εξετάσεις συμπεριλαμβανομένης και της κολονοσκόπησης δε δείχνουν παθολογικά ευρήματα από το έντερο.

Τα δύο κύρια συμπτώματα του συνδρόμου είναι τα εξής:

• Κοιλιακός πόνος
• Αλλαγές στις κενώσεις.

Ο πόνος συχνά είναι διάχυτος σε όλη την κοιλιά αν και συχνότερα εντοπίζεται χαμηλά πάνω από την ουροδόχο κύστη ή στο κάτω και αριστερό μέρος της κοιλιάς. Χαρακτηριστικό του πόνου είναι ότι η ένταση του δεν είναι σταθερή (αυξομειώνεται) και υποχωρεί ή βελτιώνεται σε μεγάλο βαθμό μετά την κένωση. Οι διαταραχές των κενώσεων μπορεί να είναι είτε τύπου διάρροιας είτε δυσκοιλιότητας ή μπορεί να υπάρχει συνδυασμός και των δύο (εναλλαγές άλλοτε περιόδων διάρροιας και άλλοτε δυσκοιλιότητας). Άλλα συμπτώματα για τα οποία παραπονούνται ασθενείς με ευερέθιστο έντερο είναι φούσκωμα (τυμπανισμός) και «γουργουρίσματα» στην κοιλιά, αλλά συχνά και συμπτώματα από το στομάχι (πόνος, φουσκώματα, δυσπεψία, ρεψίματα). Ο λόγος είναι ότι πολύ συχνά το σύνδρομο ευερεθίστου εντέρου συνυπάρχει με μια παρόμοια κατάσταση που αφορά όμως το ανώτερο πεπτικό και ονομάζεται «δυσπεψία χωρίς έλκος» ή κοινώς « νεύρωση στομάχου».

Πόσο συχνό είναι;

Πολύ συχνό αν σκεφτούμε ότι πάσχει από αυτό το 12% του πληθυσμού, δηλαδή περίπου 1 στους 8 ανθρώπους. Συναντάται συχνότερα σε νεαρούς ενήλικες και φαίνεται να «προτιμάει» περισσότερο τις γυναίκες. Αν και πρόκειται για καλόηθες νόσημα, εντούτοις μπορεί να ευθύνεται για κακή ποιότητα ζωής λόγω ενοχλητικών συμπτωμάτων. Οι περισσότεροι ασθενείς δεν αναζητούν ιατρική βοήθεια. Είναι εντυπωσιακό ότι η νόσος αυτή επιβαρύνει σημαντικά τις οικονομίες των πολιτισμένων κοινωνιών (απουσία από την εργασία, αυξημένο κόστος ιατροφαρμακευτικής περίθαλψη).

Μπορεί ασθενείς με σύνδρομο ευερεθίστου εντέρου να πάσχουν από σοβαρότερα νοσήματα;

Ναι και αυτό διότι τα συμπτώματα που περιγράφτηκαν μπορεί να οφείλονται και σε άλλες σοβαρότερες διαταραχές οι οποίες εάν παραμείνουν αδιάγνωστες μπορεί να έχουν κακές συνέπειες για την υγεία ή ακόμα και τη ζωή του αρρώστου. Για το λόγο αυτό πριν τεθεί η διάγνωση «ευερέθιστο έντερο» πρέπει να αποκλειστούν άλλες παθολογικές καταστάσεις και κυρίως ο καρκίνος του παχέος εντέρου, ιδιαίτερα εάν πρόκειται για άτομα μεγαλύτερα των 40 ετών με ανησυχητικά συμπτώματα όπως:

• Παρουσία αίματος στις κενώσεις
• Ξαφνική αλλαγή στις εντερικές συνήθειες (κυρίως δυσκοιλιότητα)
• Αναιμία
• Απώλεια βάρους
• Κληρονομικό ιστορικό καρκίνου παχέος εντέρου

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι περισσότεροι ασθενείς που επισκέπτονται τον ιατρό διακατέχονται από το φόβο ότι μπορεί να πάσχουν από καρκίνο. Κάτι πολύ σημαντικό που πρέπει να γνωρίζει τόσο ο ιατρός όσο και ο ασθενής είναι ότι συνήθως το σύνδρομο αρχίζει στην εφηβεία ή το πολύ μέχρι την 4^η δεκαετία της ζωής και πολύ σπάνια μετά την ηλικία των 50 ετών. Νοσήματα που μπορεί να μιμούνται τα συμπτώματα του συνδρόμου ευερεθίστου εντέρου είναι τα εξής:

• Ο καρκίνος του παχέος εντέρου
• Φλεγμονές του εντέρου (κολίτιδες) όπως η νόσος Crohn
• Νοσήματα που χαρακτηρίζονται από ελαττωματική απορρόφηση θρεπτικών ουσιών από το έντερο (σύνδρομα δυσαπορρόφησης) όπως η κοιλιοκάκη

Ποια είναι η αιτιολογία του συνδρόμου;

Το βασικό αίτιο παραμένει άγνωστο. Συχνά αποτελεί συνδυασμό παραγόντων όπως είναι η ελαττωματική κινητικότητα του εντέρου (αυξημένη στη διάρροια, ελαττωμένη στη δυσκοιλιότητα) αλλά και η διαταραχή στο μηχανισμό της αντίληψης του σπλαχνικού πόνου. Με άλλα λόγια, το «κατώφλι» του πόνου σε αυτούς τους ασθενείς είναι χαμηλώτερο, με αποτέλεσμα ο εγκέφαλός τους να παρερμηνεύει ως επώδυνα, ερεθίσματα από τον εντερικό σωλήνα των οποίων η ένταση δεν είναι ικανή να προκαλέσει πόνο σε «φυσιολογικά» άτομα. Επίσης για τη δημιουργία του πόνου μπορεί να ευθύνονται και αυξημένες συσπάσεις τόσο του λεπτού όσο και του παχέος εντέρου. Πολλές φορές ένα επεισόδιο οξείας γαστρεντερίτιδας (συνήθως από σαλμονέλλα, καμπυλοβακτηρίδιο ή παράσιτα) μπορεί να πυροδοτήσει τη διαταραχή. Σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για «μεταλοιμώδες σύνδρομο ευερεθίστου εντέρου» και φαίνεται να αποτελεί το 25% των περιπτώσεων. Ο ρόλος της κληρονομικότητας αμφισβητείται παρ’όλο που 1 στους 5 ασθενείς αναφέρει ιστορικό συνδρόμου ευερεθίστου συνδρόμου στην οικογένεια. Αν και το 20% των περιπτώσεων παρουσιάζουν συμπτώματα αγχώδους διαταραχής εντούτοις ο ρόλος του άγχους και των ψυχολογικών διαταραχών στην πρόκληση του συνδρόμου παραμένει αμφίβολος.

Πως θα βρω αν πάσχω από ΣΕΕ;
Δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη εξέταση για τη διάγνωση του ΣΕΕ. Η διάγνωση στηρίζεται στην αναγνώριση των συμπτωμάτων που πληρούν τα κριτήρια της νόσου, στην κλινική εξέταση και σε εξετάσεις που γίνονται με σκοπό τον αποκλεισμό της πιθανότητας ύπαρξης άλλων νόσων με παρόμοια συμπτώματα όπως ο καρκίνος του παχέος εντέρου , η ελκώδης κολίτιδα ή η νόσος του Crohn

Για τη σωστή διάγνωση είναι επομένως απαραίτητο μια σειρά εξετάσεων, όπως η εξέταση κοπράνων, η ακτινογραφία ή το υπερηχογράφημα κοιλίας, η σιγμοειδοσκόπηση ή ο βαριούχος υποκλυσμός. Εάν, παρά τα παραπάνω, η διάγνωση παραμένει αβέβαιη τότε συμπληρωματικά μπορεί να γίνουν αξονική τομογραφία ή βιοψία του εντέρου.

Ποιες είναι οι θεραπευτικές επιλογές;
Η θεραπεία του ΣΕΕ βασίζεται στη φύση και τη βαρύτητα των συμπτωμάτων κάθε ατόμου καθώς και στην παρουσία της επίδρασης ψυχολογικών παραγόντων στην πορεία της νόσου. Επομένως η θεραπεία προσαρμόζεται στις προσωπικές ανάγκες και μπορεί να περιλαμβάνει τα ακόλουθα: δίαιτα, φαρμακευτική αγωγή και ψυχολογική θεραπεία.

Δεν υπάρχει πάντως μία και μοναδική αποτελεσματική θεραπεία για το ΣΕΕ. Για το λόγο αυτό οι πάσχοντες πρέπει να προσπαθήσουν να ανακαλύψουν τους παράγοντες που κάνουν τα συμπτώματα χειρότερα και να δοκιμάσουν, σε συνεργασία με το γιατρό τους, διάφορες θεραπευτικές επιλογές μέχρι να βρουν την κατάλληλη για την ύφεση των συμπτωμάτων και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους.

Η δίαιτα για το ΣΕΕ βασίζεται στην αποφυγή τροφίμων που υπερδιεγείρουν ή ερεθίζουν το έντερο. Αυτό γενικά επιτυγχάνεται με τον περιορισμό της ποσότητας του λίπους, τη διατροφή εμπλουτισμένη με διαλυτές φυτικές ίνες, την αύξηση της πρόσληψης υδατανθράκων και τη λήψη τροφής σε έξι μικρά γεύματα την ημέρα αντί των συνήθων τριών μεγάλων γευμάτων.

– Για να ανακαλύψετε ποιες τροφές πυροδοτούν τα συμπτώματα πρέπει να αρχίσετε με μια ήπια δίαιτα και σταδιακά να προσθέτετε μία νέα τροφή κάθε μέρα καταγράφοντας ταυτόχρονα οποιοδήποτε σύμπτωμα σχετίζεται με την συγκεκριμένη τροφή. Αν λοιπόν ανακαλύψετε για παράδειγμα ότι τα τηγανιτά φαγητά ή τα άβραστα λαχανικά επιδεινώνουν τα συμπτώματα σας, προσπαθήστε να τα αποφύγετε.

– Διαλυτές φυτικές ίνες βρίσκονται σε τροφές όπως: η βρώμη, το κριθάρι, τα μπιζέλια και τα φασόλια. Αυτές μαζί με τους υδατάνθρακες (όπως πατάτες, ρύζι και μακαρόνια) δρουν καταπραϋντικά στο γαστρεντερικό σωλήνα, απορροφούν την περίσσεια νερού στο έντερο και σταθεροποιούν τις συσπάσεις του. Έτσι ανακουφίζουν από τους κωλικοειδείς πόνους, τη διάρροια και τη δυσκοιλιότητα.

Με τη βοήθεια των φαρμάκων μπορεί συχνά να περιορισθούν τα διάφορα συμπτώματα του ευερέθιστου εντέρου, ωστόσο δεν επιτυγχάνεται η ίαση της νόσου. Αν έχετε έντονο πόνο μπορεί ο γιατρός να σας συστήσει αγωγή με σπασμολυτικά φάρμακα. Αν η δυσκοιλιότητα είναι το κύριο σύμπτωμα τότε ο γιατρός μπορεί να σας συστήσει κάποιο ήπιο καθαρτικό (υπακτικό). Αντίθετα αν το κύριο σύμπτωμα είναι η διάρροια τότε μπορεί να σας δώσει φάρμακα (αντιδιαρροϊκά) για την αντιμετώπιση της.

Οι ψυχολογικές θεραπείες συνήθως απευθύνονται σε ασθενείς με μεγάλης έντασης συμπτώματα, αποβλέπουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους και ιδιαίτερα στη μείωση του άγχους και της υπερέντασης που φαίνεται να παίζουν ρόλο στην νόσο.

Τέτοιες είναι: η αναλυτική ψυχοθεραπεία, η γνωσιακή/συμπεριφορική ψυχοθεραπεία, οι μέθοδοι χαλάρωσης, η γιόγκα και η υπνοθεραπεία. Επιπλέον βοήθεια μπορεί να προσφέρει η θεραπεία με αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Το θεραπευτικό όμως αποτέλεσμα φαίνεται μετά από τουλάχιστον 4-6 εβδομάδες.

Εν κατακλείδι, το ΣΕΕ είναι μια χρόνια κατάσταση με συμπτώματα ποικίλου βαθμού και διάρκειας. Αρκετές φορές αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά με αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες και με τη μείωση του άγχους. Όταν αυτό δεν είναι αρκετό τότε ο ασθενής μπορεί να δοκιμάσει, κατόπιν ιατρικής συμβουλής, διάφορα φάρμακα. Αυτό που πρέπει να θυμάστε είναι ότι από την πάθηση αυτή δεν κινδυνεύει η ζωή σας και ότι δεν αυξάνει τον κίνδυνο για την εμφάνιση κάποιας άλλης σοβαρότερης νόσου.

Ο κ. Άγγελος Μαστραγγελής είναι γαστρεντερολόγος – ηπατολόγος, Υπ. Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών,Απόφοιτος ιατρικής σχολής “Julius Maximilians Universitaet” Wuerzburg – Γερμανίας