Του Αναστάσιου Λαυρέντζου

Οι Σπάνιες Γαίες είναι μια ομάδα 17 σπάνιων μετάλλων που περιλαμβάνουν τα στοιχεία της σειράς του Λανθανίου (Δημήτριο, Πρασεοδύμιο, Σαμάριο, Ευρώπιο, Τέρβιο κ.λπ.) και τα στοιχεία Σκάνδιο και Ύττριο. Σήμερα οι Σπάνιες Γαίες θεωρούνται στρατηγικά μέταλλα, αφού πρακτικά δεν υπάρχει βιομηχανική εφαρμογή υψηλής τεχνολογίας που να μην τις περιλαμβάνει. Αναφέρουμε ενδεικτικά: κράματα αεροδιαστημικής, ελαφροί μαγνήτες, μπαταρίες ηλεκτροκίνητων/ υβριδικών αυτοκινήτων, ηλεκτρονικά στοιχεία, ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά στοιχεία, κ.λπ. Από την άποψη αυτή οι Σπάνιες Γαίες είναι το «Άγιο Δισκοπότηρο» της σύγχρονης (και ειδικά της «πράσινης») βιομηχανίας.

Αυτό που καθιστά τις Σπάνιες Γαίες ιδιαίτερα σημαντικές δεν είναι όμως μόνο οι εφαρμογές τους, αλλά και το ότι η παραγωγή τους πρακτικά μονοπωλείται από μια χώρα: την Κίνα. Η Κίνα σήμερα παράγει το 97% περίπου των Σπανίων Γαιών που εξορύσσονται παγκοσμίως και βέβαια είναι σε θέση να καθορίζει απολύτως τις τιμές τους. Το γεγονός αυτό δημιουργεί σημαντικά μειονεκτήματα στις βιομηχανίες της Β. Ευρώπης, της Αμερικής και της Ιαπωνίας, οι οποίες είναι υποχρεωμένες να προμηθεύονται ακριβά αυτά τα πολύτιμα υλικά, ενώ είναι συνεχώς αντιμέτωπες με πιθανή έλλειψή τους. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της πρόνοιας που επέδειξαν τις δύο τελευταίες δεκαετίες οι Κινέζοι, οι οποίοι σε αντίθεση με τους Δυτικούς, επένδυσαν στην τεχνολογία έρευνας, εξόρυξης και εκμετάλλευσης των Σπανίων Γαιών, οι οποίες με τον καιρό αποδείχτηκαν πολύτιμες. (Σημειώνεται ότι οι Κινέζοι έχουν επίσης το πλεονέκτημα να μην έχουν ιδιαίτερες ανησυχίες για την περιβαλλοντολογική υποβάθμιση που προκαλεί η εξόρυξη τέτοιων μετάλλων και αυτός είναι ένας ακόμη λόγος για την προήγησή τους στον τομέα αυτό.)

Η παραπάνω κατάσταση όπως είναι φυσικό αποτελεί πηγή σημαντικής ανησυχίας για τις βιομηχανικές χώρες της Δύσης, οι οποίες τώρα σπεύδουν ασμένως να επενδύσουν στην έρευνα για εντοπισμό κοιτασμάτων Σπάνιων Γαιών (ειδικά μετά τη ραγδαία άνοδο τιμών τους τα τελευταία χρόνια). Για τον λόγο αυτό, από τον Ιανουάριο του 2013 ξεκίνησε το Πρόγραμμα EURARE (European Rare Earths Project) στο οποίο μετέχουν πλήθος γεωλογικών ιδρυμάτων, πανεπιστημίων και εταιρειών από 11 ευρωπαϊκές χώρες (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα). Στόχος του είναι η εξεύρεση και η αξιοποίηση κοιτασμάτων Σπανίων Γαιών στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Έρευνες βέβαια ήδη έχουν διεξαχθεί σε διάφορες περιοχές, αλλά πολλά από τα εντοπισθέντα αποθέματα Σπανίων Γαιών (π.χ. Σκανδιναβία, Άλπεις) δεν φαίνεται να είναι εκμεταλλεύσιμα. Το μόνο σημαντικό κοίτασμα φαίνεται να είναι αυτό της Γροιλανδίας, η εκμετάλλευση του οποίου όμως για λογαριασμό της ΕΕ δεν θεωρείται δεδομένη. Στο πλαίσιο αυτό ιδιαίτερα ελπιδοφόρα περιοχή ύπαρξης κοιτασμάτων Σπανίων Γαιών θεωρείται η Ελλάδα και κυρίως η περιοχή της Ανατ. Μακεδονίας-Θράκης. Τί το ιδιαίτερο έχει όμως αυτή η περιοχή για να δημιουργεί τέτοια προσδοκία;

Η Θράκη έχει πυριγενή πετρώματα (σχηματισμένα από την τήξη μάγματος) τα οποία εκ της φύσης τους είναι πλούσια σε Σπάνιες Γαίες. Επί πλέον στην παράκτια ζώνη Αν.Μακεδονίας-Θράκης εκβάλλουν σημαντικά για τα ελληνικά δεδομένα ποτάμια (Στρυμόνας, Νέστος, Έβρος), τα οποία αποθέτουν στις εκβολές τους υλικά από τα παραπάνω πετρώματα δημιουργώντας εμπλουτισμένα αποθέματα Σπάνιων Γαιών. Σημειώνεται ότι επειδή τα υλικά αυτά είναι μεγάλου ειδικού βάρους, δεν μεταφέρονται σε μεγάλη απόσταση από τις ακτές με αποτέλεσμα να βρίσκονται εντός των χωρικών υδάτων. Με βάση όλα αυτά δεν αποτελεί έκπληξη ότι υψηλές συγκεντρώσεις Σπανίων Γαιών στην παράκτια ζώνη από την Καβάλα μέχρι τον Έβρο έχουν διαπιστωθεί ήδη από την δεκαετία του ’80 από έρευνες που διεξήγε τότε το ΙΓΜΕ (για την ανεύρεση τιτανίου και ζιρκονίου). Ενδεικτικό της σημασίας των παραπάνω, είναι ότι από τα τέλη του 2012 το ΙΓΜΕ έχει ξεκινήσει σε συνεργασία με το ΕΛΚΕΘΕ ερευνητικό πρόγραμμα χρηματοδοτούμενο από το ΕΣΠΑ, προκειμένου να διαπιστωθεί ύπαρξη κοιτασμάτων Σπανίων Γαιών στην υφαλοκρηπίδα του Β. Αιγαίου. Αυτό ουσιαστικά είναι το δεύτερο ερευνητικό έργο που «τρέχει» παράλληλα με το EURARE.

Στην παρούσα φάση κανείς δεν μπορεί να προεξοφλήσει τη θετική έκβαση των παραπάνω ερευνών. Ούτε το παρόν άρθρο επιδιώκει να εισφέρει στη σχετική παραφιλολογία περί του ελληνικού ορυκτού πλούτου που συχνά καλλιεργεί φρούδες ή υπερβολικές προσδοκίες. Είναι χρήσιμο όμως η κοινή γνώμη να είναι ενήμερη για αυτές τις σημαντικές εξελίξεις, οι οποίες συνήθως δεν βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας. Ίσως έτσι να ερμηνεύσει καλύτερα όσα γίνονται στο παρόν ή θα συμβούν στο προσεχές μέλλον. Αυτό πάντως που μπορούμε να πούμε από τώρα, είναι ότι πιθανή ανακάλυψη κοιτασμάτων Σπανίων Γαιών στην Αν.Μακεδονία-Θράκη θα μεταβάλλει άρδην όχι μόνο τα οικονομικά δεδομένα, αλλά και την ίδια τη γεωπολιτική σημασία της Ελλάδας. Διότι είναι προφανές ότι αν η Ελλάδα μπορεί να τερματίσει την ομηρία της ευρωπαϊκής βιομηχανίας από αυτές τις πολύτιμες πρώτες ύλες, η χώρα και ειδικά η προαναφερθείσα περιοχή αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις βορειοευρωπαϊκές βιομηχανικές δυνάμεις της ηπείρου (και όχι μόνο…). Η κοινωνία πάντως οφείλει να ενημερώνεται και να παρακολουθεί το θέμα, ώστε να είναι και παρούσα στην αξιοποίηση αυτών των δυνητικά αμύθητων πλουτοπαραγωγικών πηγών. Αλλιώς, να μην γκρινιάζει εκ των υστέρων…

Ο Αναστάσιος Λαυρέντζος είναι Φυσικός με μεταπτυχιακές σπουδές στα Οικονομικά και έχει γράψει το βιβλίο «Η Θράκη στο μεταίχμιο».