Η ανεργία αποτελεί πράγματι την πρόκληση των ημερών. Η οικονομική κρίση που βιώνουμε συνοψίζεται με τον πιο βίαιο τρόπο στις εκατοντάδες χιλιάδων των ανέργων στη ριζική ανατροπή της ζωής αυτών των ανθρώπων και των οικογενειών τους, τις πολλαπλές, οικονομικές, κοινωνικές και πρωτίστως ψυχολογικές συνέπειες.

Έτσι λοιπόν η ανεργία έχει τεθεί ως μείζον ζήτημα σε πολλές λαϊκές συνελεύσεις, συλλογικότητες και άλλες ομάδες οι οποίες έχουν δημιουργηθεί λόγω της κρίσης που δημιουργούν τα μνημόνια των τελευταίων ετών.

Η μέχρι σήμερα απάντηση στην πρόκληση της ανεργίας

Πως αντιμετωπίζεται μέχρι τώρα η ανεργία? Οι περισσότερες πρωτοβουλίες επικεντρώνονται στην καταγγελία των μέτρων που παίρνει η κυβέρνηση και τα οποία οδηγούν στο κλείσιμο επιχειρήσεων και οργανισμών με συνέπεια τους χιλιάδες άνεργους. Στα σχετικά κείμενα καταγγέλλεται το «καπιταλιστικό σύστημα ως υπεύθυνο για την εξαθλίωση, τις απολύσεις, τους μισθούς πείνας» και η κυβέρνηση ως υπηρέτης αυτού. Οι πρωτοβουλίες αυτές επίσης περιστρέφονται γύρω από την δυναμική διεκδίκηση των δικαιωμάτων των ανέργων στην υγεία, στην δωρεάν μεταφορά από τα ΜΜΜ, στην υποστήριξη οικογενειών ανέργων. Προτείνονται λοιπόν κινητοποιήσεις, διαδηλώσεις, παρεμβάσεις σε υπηρεσίες υγείας, ΟΑΕΔ, ΜΜΜ. Eπίσης, διεκδικούνται πίσω οι θέσεις εργασίας που χάνονται.

Μια πρώτη Αποτίμηση

Στο παραπάνω σκεπτικό και δράση υπάρχει μια σημαντική αντίφαση. Από την μια κατακρίνεται και καταγγέλλεται το καπιταλιστικό σύστημα και από την άλλη αυτοί που σήμερα το καταγγέλλουν (ανα)ζητούν πίσω τις δουλειές τους σε αυτό. Δεν τίθεται ο προβληματισμός πώς και δεν είχαν σκεφτεί την αδικία την οποία παράγει το σύστημα αυτό 2-3 χρόνια πριν όταν είχαν δουλειά. Πόσοι από μας είχαν σκεφτεί ότι κάθε αγορά που ο καθένας μας κάνει στην Ελλάδα σε ρούχα και παπούτσια για παράδειγμα μεγάλων ξένων εταιρειών που παράγονται στην Ασία (Tαϋλάνδη, Κίνα, Ινδονησία κτλ), αφενός μεν εξαθλιώνει ακόμα περισσότερο γυναίκες και μικρά παιδιά τα οποία εργάζονται στα εργοστάσια αυτών των εταιριών για ένα κομμάτι ψωμί και αφετέρου κάνει τους πλούσιους μετόχους των εταιριών αυτών ακόμα πλουσιότερους? Τ ώ ρ α ξαφνικά γίνεται εμφανής η κοινωνική αδικία που δημιουργεί η απληστία και η θεοποίηση του κέρδους, βάσεις του καπιταλιστικού συστήματος. Τ ώ ρ α καταγγέλλουμε το καπιταλιστικό σύστημα το οποίο μεταφέρει τις μονάδες παραγωγής στην Βουλγαρία και την Τουρκία ή και ακόμα πιο μακριά για πιο φτηνά εργατικά χέρια. Και ενώ καταγγέλλουμε το καπιταλιστικό σύστημα, παρ’ όλα αυτά εξακολουθούμε να διεκδικούμε την δουλειά μας πίσω στις δομές αυτού για να πάψουμε να το καταγγέλλουμε.

Από την άλλη παρατηρούμε ότι οι προσκλήσεις σε μαζικές κινητοποιήσεις δεν έχουν ανταπόκριση. Ένα παράδειγμα: Μια συντονιστική συνάντηση για την ανεργία η οποία έγινε πρόσφατα στο Πολυτεχνείο δεν συγκέντρωσε πάνω από 25 ανθρώπους εκ των οποίων 3-4 σωματεία βάσης, μια οργάνωση ανέργων βάσης και μέλη κάποιων λαϊκών συνελεύσεων οι οποίοι είναι άνεργοι. Αν αναζητήσει κανείς το πόσους εκπροσωπούν όλοι μαζί, δεν θα φτάσει τους 200, ενώ οι άνεργοι στην Ελλάδα μετρούν πλέον εκατοντάδες χιλιάδες.

Τα αίτια αυτού του φαινομένου είναι πολλά. Μέσα σ’ αυτά ωστόσο θα πρέπει να διερευνηθεί και το αν πείθει ο λόγος που προτάσσεται, αν γίνονται αντιληπτές οι αντιφάσεις του και αν έχει κάποια προοπτική να προτείνει για την επόμενη μέρα.

Η Εναλλακτική – Το όραμα για μια άλλη κοινωνία και το χτίσιμο των δομών αυτής

Εκτός από τις πιο πάνω πρωτοβουλίες υπάρχουν και κάποιες άλλες οι οποίες έχουν αρχίσει και δημιουργούνται με λιγότερο θόρυβο, με πολύ δουλειά και με ενθουσιασμό που ξεπερνά τον φόβο και την αγωνία που δημιουργεί η λέξη και το βίωμα της ανεργίας.

Αναφέρομαι στις κοινωνικές επιχειρήσεις, στους συνεταιρισμούς, στα δίκτυα παραγωγών-καταναλωτών χωρίς μεσάζοντες, στα δίκτυα ανταλλακτικής οικονομίας, στις οικοκοινότητες, στις ομάδες των ανθρώπων που συναντιούνται για να δημιουργήσουν τον κόσμο στον οποίο θέλουν να ζήσουν. Αρχιτέκτονες, πολιτικοί μηχανικοί, εκπαιδευτικοί, βιολόγοι, δικηγόροι, εργάτες, αγρότες οι οποίοι τολμούν να φανταστούν τον κόσμο όπως θα τον ήθελαν. «Σηκώνουν τα μανίκια» και δουλεύουν για να διαμορφώσουν και κυρίως να υλοποιήσουν το όραμά τους.

Ένα όραμα το οποίο θα επαναφέρει στο επίκεντρο τον άνθρωπο και θα βασίζεται σε άλλες αξίες όπως η κοινωνική δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη, η συνεργασία, η δημιουργία, η αρμονική συνύπαρξη του ανθρώπου με τη φύση, του ανθρώπου με τον άνθρωπο.

Αυτές οι προσπάθειες δημιουργούν νέες δομές οικονομικές, κοινωνικές, πολιτισμικές και ψυχολογικές, χτίζουν μια διαφορετική κοινωνία. Και εξηγώ με συγκεκριμένα παραδείγματα τι εννοώ:

Δομές Ψυχολογικές

Ίσως πιο σημαντικό και από το οικονομικό πρόβλημα το οποίο δημιουργεί η ανεργία είναι το ψυχολογικό. Γιατί συχνά την ανεργία ακολουθεί η αίσθηση του ότι κάποιος είναι ανήμπορος, ότι δεν μπορεί να προσφέρει στην οικογένειά του άρα είναι άχρηστος και κυρίως αισθάνεται μόνος. Αυτή η μοναξιά η οποία βιώνεται και αναπαράγεται περιθωριοποιεί τον άνεργο και τον οδηγεί στην κατάθλιψη και τον κοινωνικό (αυτό)αποκλεισμό.

Οι πιο πάνω πρωτοβουλίες δεν αφήνουν περιθώρια για τέτοιες σκέψεις. Αντίθετα χειραφετούν τον άνεργο, τον απελευθερώνουν από την εξουσία που έχει η κατάσταση της ανεργίας να καθορίζει τη δράση και τη σκέψη του. Του λένε ότι έχει τη δύναμη να δημιουργήσει και ν’ αλλάξει αυτό το οποίο δεν του αρέσει. Τον προτρέπουν να συνευρεθεί με άλλους που έχουν την ίδια επιθυμία. Απελευθερώνουν την φαντασία του, τον βοηθούν να συνειδητοποιήσει ότι την δημιουργικότητά του και την εργασία του την ορίζει ο ίδιος και όχι κάποιος άλλος.

Δομές οικονομικές οι οποίες δεν βασίζονται στη συσσώρευση του κέρδους, στην αύξηση της παραγωγής και της παραγωγικότητας, αλλά στην κάλυψη βασικών αναγκών με σεβασμό τόσο στον παραγωγό όσο και στον καταναλωτή, με σεβασμό στη φύση και στο περιβάλλον. Προϊόντα βιολογικής γεωργίας παράγονται και προωθούνται, υπηρεσίες (νομικές, ιατρικές, εκπαιδευτικές και άλλες) προσφέρονται με στόχο πρωτίστως την ανακούφιση των ανθρώπων. Άνθρωποι οι οποίοι τολμούν να φανταστούν την πόλη τους και τη ζωή τους διαφορετική, ξεκινούν από αυτό το όραμά τους για να δημιουργήσουν.

Δομές κοινωνικές

Νέες κοινωνικές σχέσεις αναπτύσσονται. Η ομάδα αποτελεί μια νέα κοινωνική δομή μια νέα πραγματικότητα. Ο άνθρωπος παύει να είναι μόνος του, άτομο. Η έννοια της κοινότητας με όλο της το περιεχόμενο επανέρχεται απέναντι σε μια κοινωνία μέχρι τώρα καπιταλιστική με κυρίαρχα στοιχεία της τον υλισμό, ανταγωνισμό και ατομοκεντρισμό.

Δομές πολιτικές

Η έννοια της δημοκρατίας τίθεται σε άλλη βάση αφού περνά μέσα από τον διάλογο, τη πραγματική συμμετοχή, την συν-απόφαση και την συν-ευθύνη.

Δομές πολιτισμικές

Νέα ήθη και αξίες αναπτύσσονται τα οποία χαρακτηρίζουν τη σχέση του ανθρώπου με τον άνθρωπο αλλά και του ανθρώπου με τη φύση. Οι πρωτοβουλίες αυτές προτάσσουν τον σεβασμό στον άλλο αλλά και στη φύση την οποία μέχρι σήμερα καταστρέφαμε στον βωμό της υπερ-εκμετάλλευσης και αύξησης της παραγωγής.

Επίλογος

Η κρίση αυτή είναι μια ιστορική ευκαιρία που έχουμε για να δημιουργήσουμε το δικό μας όραμα για την κοινωνία στην οποία θέλουμε να ζήσουμε εμείς και τα παιδιά μας και να το υλοποιήσουμε.

Όμως για να συμβεί αυτό θα πρέπει πρώτον να συνειδητοποιήσουμε την κρίση αυτή σαν μια τέτοια ευκαιρία. Δεύτερον να συνειδητοποιήσουμε ότι η ανεργία δεν είναι υπόθεση των ανέργων αλλά υπόθεση όλων μας. Η ανεργία είναι σύμπτωμα του καπιταλιστικού συστήματος το οποίο δημιουργεί ανισότητες, αδικίες και αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως αναλώσιμο στο βωμό του κέρδους μιας πολύ μικρής μειοψηφίας. Ακόμα και αν σήμερα κάποιος έχει δουλειά δεν μπορεί να ζει καλά όταν δίπλα του ακριβώς άλλοι άνθρωποι υποφέρουν. Ας μην ξεχνάμε επίσης το ποίημα του Μπρεχτ «Όταν ήρθαν να πάρουν..» το οποίο με λίγα λόγια λέει ότι αν δεν αντιδράς στη συμφορά που έρχεται στον δίπλα σου δεν θα υπάρχει κανείς να σε στηρίξει όταν θα έρθει η δική σου σειρά. Όλοι μαζί άνεργοι και εργαζόμενοι πρέπει να αναπτύξουμε ένα εναλλακτικό όραμα στο κυρίαρχο το οποίο δεν θα μείνει στα λόγια αλλά θα το υλοποιήσουμε, όχι αύριο, τώρα, κάθε μέρα.

Τρίτον, η δημόσια συζήτηση, η ενημέρωση, η συλλογική δράση και η κινητοποίηση είναι απαραίτητα. Ωστόσο, θα πρέπει να είναι στοχευμένα και ο λόγος μας θα πρέπει να συνάδει με τις πράξεις μας. Δεν μπορούμε από την μια να καταγγέλλουμε ένα σύστημα και από την άλλη να ζητάμε δουλειά σε αυτό. Δεν μπορούμε απλώς να καταγγέλλουμε και να γκρεμίζουμε χωρίς να προτάσσουμε μια εναλλακτική η οποία δεν δοκιμάζεται στην πράξη.

Επίσης η παράμετρος του χρόνου είναι σημαντική. Τώρα, πριν την εξαθλίωση έχουμε περισσότερες δυνάμεις να δουλέψουμε για να φέρουμε την αλλαγή που θέλουμε. Αν αφήσουμε τον χρόνο αυτό που κυλά αναξιοποίητο οι συνθήκες θα δυσκολέψουν. Όσο πιο πολύ βυθίζεται η κοινωνία στη βία της φτώχειας και την απελπισία που δημιουργεί τόσο πιο ανήμπορη καθίσταται. Η Αφρική και η Λατινική Αμερική είναι παραδείγματα τα οποία θα πρέπει να έχουμε κατά νου.

Εν κατακλείδι, η ανεργία είναι ένα επίπλαστο αδιέξοδο το οποίο βολεύει όσους θέλουν μια κοινωνία εξαρτημένη, φοβισμένη, αδρανή. Οι άνεργοι μπορούν να γίνουν οι πρωτεργάτες μιας κοινωνίας που θα χτιστεί σε άλλες βάσεις. Η επιτυχία του εγχειρήματος εξαρτάται από όλους εμάς, άνεργους και εργαζόμενους. Αν μια κοινωνική επιχείρηση που θα ανοίξει στην γειτονιά σας δεν πετύχει, αν ο αγρότης ο οποίος παράγει βιολογικά δεν πουλάει, αν η ομάδα των νέων επιστημόνων που έχουν να προτείνουν κάτι καινοτόμο για το τόπο που ζούμε δεν υποστηριχθεί, δεν φταίει το σύστημα, η κυβέρνηση, οι άλλοι, όλοι μας έχουμε ευθύνη και αυτή την ευθύνη –ευτυχώς- δεν μπορούμε να την μεταθέσουμε!

Δρ. Ευγενία Βαθάκου

evathakou@hotmail.com