Μια πόλη στην αγκαλιά της Παναγιάς

του Νεκτάριου Δαπέργολα

Διδάκτορος Ιστορίας

     Γιορτάζουμε σήμερα την ημέρα της απελευθέρωσης της Κομοτηνής, που έλαβε χώρα πριν από 99 χρόνια. Μετά από 5,5 αιώνες σκληρής τουρκικής κατάκτησης (1360-1913), αλλά και έξι χρόνια απάνθρωπης βουλγαρικής κατοχής (1913-1919), η πόλη ανέπνευσε τον αέρα της λευτεριάς και εντάχθηκε στον εθνικό κορμό. Είχε απελευθερωθεί βέβαια για λίγο από τον ελληνικό στρατό και στον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο (1913), αλλά τότε οι Μεγάλες Δυνάμεις την είχαν τόσο άδικα επιδικάσει στη Βουλγαρία, ενώ μετά την ήττα της τελευταίας κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Κομοτηνή (όπως και το μεγαλύτερο μέρος της υπόλοιπης Θράκης) παρέμεινε για μερικούς μήνες υπό προσωρινή γαλλική διοίκηση και με αβέβαιο μέλλον. Μετά όμως από τους επιδέξιους πολιτικούς χειρισμούς του Βενιζέλου, δόθηκε τελικά με τη Συνθήκη του Σαν Ρέμο η συμμαχική άδεια στον ελληνικό στρατό να προχωρήσει από την Ξάνθη (όπου βρισκόταν από το φθινόπωρο του 1919) και να εισέλθει μέσα σε πανηγυρικό κλίμα στην Κομοτηνή. Ήταν η 14^η Μαΐου του 1920.

     Σε όλες τις παραπάνω εξελίξεις, αλλά και στη μακραίωνη κατοχή που είχε προηγηθεί, η Κομοτηνή, είχε πάντα έναν απροσμάχητο σύμμαχο. Μία υπέρμαχο Στρατηγό και προστάτιδα, που σταθερά την κράτησε υπό τη σκέπη της και δεν την άφησε να χαθεί μέσα στα δεινά. Περιοχή βασανισμένη, που γνώρισε από τους πρώτους βυζαντινούς αιώνες αλλεπάλληλες καταστροφές και δοκιμασίες από βαρβαρικές επιδρομές Γότθων, Βουλγάρων και Τούρκων και κατακτημένη τελικά από τον διαβόητο αρχιμακελάρη των Βαλκανίων Γαζή Εβρενός, είχε στο εξής τη δυστυχία να βρίσκεται δίπλα σχεδόν στην Κωνσταντινούπολη, στην καρδιά του Οθωμανικού Κράτους, πράγμα που σφράγισε τη μοίρα της, αποτρέποντας κάθε σκέψη για ελευθερία. Και κινήματα έγιναν βεβαίως και ο μεγάλος ξεσηκωμός του 1821 απλώθηκε κι εδώ, αλλά σε τόσο μικρή απόσταση από την έδρα των αυτοκρατορικών στρατευμάτων, το αποτέλεσμα ήταν να καταπνιγούν αμέσως. Αν όμως ο φόρος αίματος δεν ήταν ολοκληρωτικός και δεν χάθηκε ο τόπος υπό το βάρος των δηώσεων, των βίαιων εξισλαμισμών, των μεταφερθέντων βαρβάρων εποίκων από τα βάθη της Ανατολίας, αυτό δεν μπορεί να αποδοθεί σε ανθρώπινο χέρι. Αυτή τη γη η Παναγία ήταν που τη σκέπασε και δεν την άφησε να σβήσει.

     Άπειρα θαύματά της μαρτυρούνται σε κείμενα παλιά αλλά και νεότερα, σε γραπτές πηγές, αλλά και σε προφορικές διηγήσεις. Θαυματουργικές εμφανίσεις της, ασθενείς που θεραπεύτηκαν, άνθρωποι που σώθηκαν από κινδύνους, αλλά και σωτήριες επεμβάσεις για ολόκληρη την πόλη, που αρκετές φορές γλίτωσε από το μαχαίρι των τυράννων και την ομαδική σφαγή.

     Η παρουσία της όμως βέβαια είναι και απολύτως ορατή, χειροπιαστή και για όλους εμάς σήμερα, μέσα από δύο λαμπρές και πολλαπλά θαυματουργές της εικόνες. Η πρώτη του 16^ου αιώνα, που βρίσκεται στον παλαιό Μητροπολιτικό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου (δίπλα στο βυζαντινό τείχος του 4^ου αιώνα), συνδέεται με πλείστα θαύματα της νεότερης αλλά και της παλιάς εποχής (κάποια από αυτά και σε Τούρκους αξιωματούχους, που είτε πίστεψαν και μεταστράφηκαν, είτε ανακόπηκε η πρόθεσή τους να κάνουν κακό στους χριστιανούς του τόπου).

      Παρόμοια θαυματουργή ωστόσο και η εικόνα που φυλάσσεται στη μικρή μονή Παναγίας Φανερωμένης Βαθυρρύακος, 15 χιλιόμετρα έξω από την Κομοτηνή, και που πάλι την υποδεχτήκαμε με λιτανεία χτές μέσα στην πόλη μας, όπως κάθε χρόνο, για τις ημέρες των Ελευθερίων. Όπως το μαρτυρεί και η ονομασία της, αυτή η εικόνα φανερώθηκε πριν από τρεις περίπου αιώνες σε ένα Οθωμανό μεγαλοτσιφλικά της περιοχής (μιας περιοχής πάντως που ήδη από τον 11^ο αιώνα λεγόταν Παναγία, προφανώς λόγω κάποιου ναού που θα υπήρχε κάποτε εκεί). Αυτός ο Οθωμανός αγάς λοιπόν είδε σε όνειρο την Παναγία που του υπέδειξε ένα σημείο μέσα στο κτήμα του για να σκάψει. Αρχικά δυσπίστησε, αλλά στη συνέχεια είδε ένα φωτεινό όραμα στην κορυφή ενός δέντρου και τότε, σκάβοντας κοντά στις ρίζες του, εντόπισε την ιερή εικόνα. Αναστατωμένος αποκάλυψε το συμβάν στον τότε μητροπολίτη και τον ρώτησε τι να κάνει με το εύρημα. Εκείνος του πρότεινε να βάλουν την εικόνα πάνω σε ένα καινούργιο ζωήλατο κάρο και εκείνοι απλώς να το συνοδεύσουν με λιτανεία, όπου δε σταματήσει αυτή η πομπή, να θεωρήσουν ότι εκεί είναι το θέλημα της Παναγίας να παραμείνει στο εξής η εικόνα. Η πομπή πραγματοποιήθηκε και τα ζώα σταμάτησαν μπροστά ακριβώς στον Μητροπολιτικό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Τη στιγμή εκείνη μάλιστα έγινε και το πρώτο θαύμα, καθώς η Παναγία θεράπευσε το εννιάχρονο εγγόνι του αγά που ήταν άρρωστο και βουβό: το παιδί μάλιστα όχι μόνο μίλησε, αλλά και το πρώτο που είπε ήταν το όνομα της Παναγίας. Συγκλονισμένος ο αγάς μετεστράφη (αν και βέβαια σαφείς μαρτυρίες ότι βαφτίστηκε δεν υπάρχουν, για ευνόητους λόγους) και λίγο πριν πεθάνει άφησε και όλη την τεράστια κτηματική περιουσία του στους χριστιανούς της περιοχής (τα σημερινά χωριά Αίγειρος, Μεσσούνη, Παλλάδιο και Αμβροσία προήλθαν αργότερα από αυτό το μοίρασμα των κτημάτων του). Όσο για την εικόνα, παρέμεινε στον Μητροπολιτικό Ναό Κομοτηνής μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, ώσπου ο τότε μητροπολίτης Τιμόθεος έχτισε τη σημερινή μικρή μονή στον τόπο εύρεσής της, όπου έκτοτε μεταφέρθηκε και φυλάγεται. Σε όλο αυτό το διάστημα, αλλά και στο εξής, συνέχισε κατά καιρούς να θαυματουργεί και το πανηγύρι της κάθε χρόνο (στις 23 Αυγούστου) είναι εδώ και δεκαετίες πανθρακικό προσκύνημα, με χιλιάδες ανθρώπους να συρρέουν για να την προσκυνήσουν και να προσευχηθούν.

     Κραταιά λοιπόν και σταθερή η παρουσία της Παναγιάς μας εδώ στην καρδιά της Θράκης, συνεχίζεται πάντοτε έως και σήμερα, σε μια περιοχή τόσο ευαίσθητη εθνικά, τόσο παρατημένη από την κεντρική εξουσία, με τόσους εχθρούς εδώ και αιώνες να την επιβουλεύονται, με τόσους θανάσιμους κινδύνους να την απειλούν, κινδύνους ακόμη και σήμερα που ελάχιστοι μπορούν καν να υποψιαστούν. Εκείνη όμως γνωρίζει και μας φυλάει. Και από ταραχές και από αιματηρά επεισόδια, ακόμη και από θεομηνίες (γιατί σεισμοί και μεγάλες καταστροφές από καιρικά φαινόμενα σχεδόν ποτέ δεν σημειώνονται εδώ). Γνωρίζει και μας προσέχει. Και είναι διάχυτη η πεποίθηση ότι είναι εδώ, πάντοτε παρούσα, σαν τη χαρακτηριστική φράση που συνήθιζαν να λένε οι παλιότεροι Κομοτηναίοι ότι «η περιοχή αυτή δεν παθαίνει τίποτε, γιατί την έχει η Παναγιά στην αγκαλιά της».

     «Ἐλπὶς Χριστιανῶν, Παναγία Παρθένε, Κομοτηναίων καύχημα και καταφυγὴ ἀσφαλὴς, ὃν ἔτεκες Θεόν, ὑπὲρ νοῦν τε καὶ λόγον, ἀπαύστως ἱκέτευε σὺν ταῖς ἄνω Δυνάμεσι, ἁμαρτιῶν ἄφεσιν δοῦναι πᾶσιν ἡμῖν καὶ βίου διόρθωσιν τοῖς ἐν πίστει καὶ πόθω ἀεὶ σε δοξάζουσιν», ψάλλουμε κάθε Κυριακή μετά το Απολυτίκιο στον Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου Κομοτηνής. Παρακαλώντας την να είναι πάντα κοντά μας. Και για την Παναγία Φανερωμένη ειδικότερα ψάλλουμε πανηγυρικά κάθε χρόνο, όχι μόνο τον Αύγουστο, αλλά και στις 14 Μαΐου:

     «Ἐν τῇ Ἁγία Θεογεννῆτορ Εἰκόνι σου, Κομοτηναίων ἡ πόλις ἐπαγάλλεται καυχωμένη. Ῥοδόπης δὲ ὁ λαός ταύτῃ προστρέχει πανευλαβῶς, ἥν προσφυῶς Φανερωμένην καλοῦμεν, προστασίαν τῶν ψυχῶν ἡμῶν».

     «Τὴν Θείαν Εἰκόνα σου, ὡς θησαυρὸν ἀληθῆ, ἡ πόλις κατέχουσα Κομοτηνῆς ἡ κλεινή εὐφραίνεται, Δέσποινα. Πᾶσα γὰρ ἡ Ῥοδόπη πρὸς αὐτὴν καταφεύγει, νέμουσα τὰς ἰάσεις τοῖς πιστῶς προσιοῦσι. Δι’ ὅ Ἀγνή Φανερωμένη, ὑμνοῦμεν τὴν δόξαν σου».  

     Χρόνια πολλά λοιπόν στους Κομοτηναίους για τη σημερινή μεγάλη μέρα. Χρόνια πνευματικά, ευλογημένα και χρόνια λεύτερα. Και είθε να είναι πάντα η Παναγιά μαζί μας. Για να προστατεύει και να ελευθερώνει εκ παντοίων κινδύνων τη Θράκη μας, όπως και ολόκληρη την Ελλάδα…