Την Κυριακή 11 Μαΐου 2014 και ώρα 11.30 π.μ. τιμήθηκε σε ειδική εκδήλωση – Επιμνημόσυνη Δέηση, η μνήμη των 29 πατριωτών Ξυλαγανιωτών που συνελήφθησαν από τους Βουλγάρους στις 9 Απριλίου 1944, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν από τα μοναρχοφασιστικά στρατεύματα κατοχής.

Η εκδήλωση ξεκίνησε με την τέλεση μνημόσυνου στον Ιερό Ναό Παμμεγίστων Ταξιαρχών Ξυλαγανής Συνεχίστηκε στο μνημείο των πεσόντων πατριωτών με επιμνημόσυνη δέηση χοροστατούντος του Μητροπολίτη Μαρωνείας και Κομοτηνής κ.κ. Παντελεήμονος και κατάθεση στεφάνων, παρουσία πολιτικών, στρατιωτικών, δημοτικών αρχών και δημοτών.

Παρόντες οι βουλευτές κ.κ. Ευριπίδης Στυλαινίδης και Αϊχάν Καραγιουσούφ, ο αντιπεριφερειάρχης της Π.Ε. Ροδόπης κ. Παύλος Δαμιανίδης, δημοτικοί σύμβουλοι, υποψήφιοι δήμαρχοι, πλήθος κόσμου και συγγενείς των θυμάτων.

Ο δήμαρχος κ. Ηλίας Ιωαννάκης στην ομιλία του τόνισε τα εξής: «Με συγκίνηση και ευλάβεια υποκλινόμαστε στη θυσία των 29 αγωνιστών της Ξυλαγανής αλλά και όσων έδωσαν το αίμα τους για την ελευθερία της πατρίδας μας.

Ιδιαίτερη τιμή στους αγωνιστές μας που έπεσαν από την μανία των μοναρχοφασιστικών στρατευμάτων της Βουλγαρικής Κατοχής από την οποία μαύρες μέρες είδε αυτός ο τόπος.

Ήταν 9 Απριλίου 1944, μια μαύρη μέρα, ο πόλεμος είχε κριθεί και στην Ελλάδα γλυκοχάραζε η λευτεριά. Η μανία του κατακτητή οδήγησε τον σκληρό κατακτητή σε μια αποτρόπαια πράξη, να εκτελέσει τα παλικάρια της Ξυλαγανής και να αφήσει πίσω του αίμα και θρήνο.

Ακόμη ακούω την λέξη πυρ, που γρύλισε ο αιμοσταγής Βούλγαρος ταγματάρχης μοναρχοφασίστας.

Σήμερα 70 χρόνια μετά, το μήνυμα της θυσίας παραμένει ζωντανό. Να μην αφήσουμε κανενός είδους φασισμό να αναπτύξει την δράση του και να καταφύγει σε ακρότητες και θηριωδίες σε βάρος του τόπου μας.

Σήμερα όποιες αποχρώσεις νεοφασισμού επικαλούνται την δημοκρατία για να αναπτύξουν την μαύρη δράση τους, πατώντας σε πτώματα εξαθλιωμένων Ελλήνων δήθεν για να τους σώσουν είναι λύκοι με προβιά αρνιού και δεν έχουν θέση στην Δημοκρατία μας.

Στον ιερό τόπο που πατούμε και στην ημέρα μνήμης των αδελφών μας, των συγγενών μας πρέπει να δώσουμε όρκο τιμής ότι δεν θα αφήσουμε τον φασισμό να σηκώσει κεφάλι, γιατί τα αποτελέσματα τα βλέπουμε καθαρά από τα σημάδια της ιστορίας.

Τιμή και παράσημο ανδρείας στα παλικάρια της Ξυλαγανής που δεν πρόδωσαν το φρόνημα των Ελλήνων που μένει ζωντανό, έδωσαν το αίμα τους και είμαστε περήφανοι για την θυσία τους. Τιμή και Δόξα στους νεκρούς, ελπίδα λευτεριάς σε όλους εμάς που τιμούμε τους Ξυλαγανιώτες πατριώτες που έδωσαν το αίμα τους για την πατρίδα μας.

Αιωνία τους η μνήμη!».

Ακολούθησε ομιλία με το χρονικό της ημέρας το οποίο ανέγνωσε η μαθήτρια Τσατλάκη Δήμητρα, εγγονή του Δημήτριου Τσατλάκη, ενός εκ των θυμάτων που εκτελέστηκαν και σκόρπισε ρίγη συγκίνησης στους παρευρισκόμενους.

Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με τήρηση ενός λεπτού σιγής στη μνήμη των πεσόντων, ενώ τον Εθνικό Ύμνο τραγούδησαν όλοι μαζί με την προτροπή του μητροπολίτη.

Την διοργάνωση της όλης εκδήλωσης είχαν ο Δήμος Μαρώνειας – Σαπών και ο Πολιτιστικός Όμιλος Ξυλαγανής.