Γράφει ο Στρατής Χαραλάμπους*

Cyprus map, Coronelli, 1690

Ιστορικά Στοιχεία

  Συμπληρώνονται σήμερα πενήντα χρόνια από τότε που ο Αττίλας, εκμεταλλευόμενος  σωρεία λαθών μας πάτησε το πόδι του στην μαρτυρική γη της Κύπρου. Προτού αναφερθώ στα δραματικά γεγονότα κρίνεται σκόπιμο να θυμηθούμε με λίγα λόγια την ιστορική  πορεία του Νησιού της  Αφροδίτης.

Αρχαία Βασίλεια της Κύπρου

   Η  Κύπρος το τρίτο σε μέγεθος νησί  της Μεσογείου, απέχει 68 χλμ. Από την Μικρά Ασία(Ακρωτήριο Κορμακίτης), 120 χλμ. Από τη Συρία (Ακρωτήριο Αγίου Ανδρέα) , 420 χλμ από την Αίγυπτο και 345 χλμ. από τη Ρόδο. Στην προϊστορική εποχή εμφανίζεται στα βάθη της 4ης χιλιετίας π.Χ. και αρχίζει  να  παρουσιάζει άνθηση την  ύστερη εποχή του χαλκού(1600-1050 π.χ.), λόγω των μεγάλων αποθεμάτων χαλκού στο όρος Τρόοδος.

  Τον 14ο αιώνα π.χ. εμφανίζονται τα πρώτα ελληνικά φύλλα, αρχικά οι Μυκηναίοι για να ακολουθήσουν οι Αχαιοί μετά τον Τρωικό πόλεμο. Ο Τεύκρος αδελφός του Αίαντα ίδρυσε την Σαλαμίνα στα ανατολικά και στη συνέχεια ιδρύθηκαν οι λοιπές πόλεις-κράτη.  Έκτοτε η Κύπρος διατήρησε  τη Ελληνική γλώσσα(η διάλεκτος της μοιάζει με την Αρκαδική) και λάτρευε τους ίδιους θεούς του Δωδεκάθεου. Θα ακολουθήσουν μια σειρά κατακτητές Φοίνικες, Ασσύριοι, Αιγύπτιοι, Πέρσες και τελικά το 333 π.χ.  εντάχθηκε, μετά τη μάχη της Ισσού, στο κράτος του Μεγάλου Αλεξάνδρου και στη συνέχεια στο κράτος των Πτολεμαίων,  για να κατακτηθεί το 58 π.χ. από του Ρωμαίους. Το 45 μ.Χ. από  τους αποστόλους Παύλο και Βαρνάβα διαδίδεται στο Νησί ο χριστιανισμός .

The seige of Nicosia by Ottoman troops in 1570

    Με τη διάσπαση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας περιλήφθηκε  στο Ανατολικό τμήμα, δηλαδή στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία μέχρι το 1191 μ.Χ.. Στη  συνέχεια άλλοι κατακτητές συνέχισαν  «να ασελγούν  στο σώμα της Κύπρου» , Άγγλοι και  Γάλλοι  σταυροφόροι, Ενετοί και φτάνουμε στο 1570, οπότε μετά από πολύμηνη πολιορκία καταλήφθηκε από του Τούρκους,  οι οποίοι μπήκαν  στην Αμμόχωστο στις 9 Αυγούστου 1571 μ.Χ. και άρχισε η εποχή της ερήμωσης και της παρακμής, όπως συνέβαινε με όλες τις κτήσεις των Οθωμανών.

Μνημείο για τον αρχιεπίσκοπο Κυπριανό

Όταν ξέσπασε η  ελληνική επανάσταση  του 1821,  οι κάτοικοι της Κύπρου αναθάρρησαν  και υποδέχθηκαν τα ελληνικά πλοία με τον Κανάρη στα  λιμάνια τους. Δυστυχώς τούτο θα αποτελέσει την αιτία  της καταστροφής που ακολούθησε. Στις 9 Ιουλίου 1821 απαγχονίστηκαν έξω από το διοικητήριο της Λευκωσίας ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός και οι τρείς μητροπολίτες και στη συνέχεια πολλοί κληρικοί και  απλοί πολίτες συνολικά 470 άτομα, δημεύτηκε η εκκλησιαστική περιουσία και κάηκαν  ναοί και μοναστήρια.

Raising of the British flag, Nicosia, 1878

    Λόγω των συνεχών πολέμων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τη Ρωσία και συγκεκριμένα μετά την ταπεινωτική συνθήκη του Αγίου Στεφάνου το 1878, ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντισραέλι, εκμεταλλευόμενος τη αδυναμία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πέτυχε τη σύναψη σύμβασης  αμυντικής συμμαχίας  στην  Κωνσταντινούπολη στις 4 Ιουνίου 1878 με την οποία, δέχθηκε, «η Μεγάλη Βρετανία  να αναλάβει να υποστηρίξει την Τουρκία με όπλα για να διατηρήσει το Βατούμ , το Κάρς και το Αρδαχάν και σε αντάλλαγμα της  εκχωρήθηκε η Κύπρος». Στρατιωτικά καταλήφθηκε από τους Άγγλους στις 28 Ιουλίου 1878 και στις 12 Ιουλίου υψώθηκε η Αγγλική σημαία στη Λευκωσία. Κατά το συνέδριο του Βερολίνου που ακολούθησε, με σκοπό την τροποποίηση της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου συμφωνήθηκε και την 1η  Ιουλίου 1878 υπογράφτηκε στην Κωνσταντινούπολη η Συνθήκη  μεταξύ Τουρκίας και Αγγλίας με την οποία παραχωρήθηκε η Κύπρος,  έναντι ετήσιου επιδόματος ίσου με το περίσσευμα του προϋπολογισμού το οποίο υπολογίστηκε σε 92.800 χρυσές λίρες. Ποσό δυσβάστακτο, από το οποίο η Αγγλία πλήρωνε τους πιστωτές της Τουρκίας και το υπόλοιπο το κρατούσε. Υπόψη ότι τότε η Κύπρος με πληθυσμό 185 χιλ. είχε έσοδα μόνο 140 χιλ. λίρες. Η ληστρική και άδικη φορολογία διατηρήθηκε μέχρι το 1927 , καίτοι η Αγγλία στις 5 Νοε  1914 είχε προσαρτήσει  την Κύπρο λόγω της εμπολέμου κατάστασης με την Τουρκία και στη συνέχεια την 1η Μαρτίου 1925 την κήρυξε αποικία του Θρόνου. Η Τουρκία  στις 24 Ιουλίου 1923 με το άρθρο 20 της Συνθήκης της Λωζάνης παραιτήθηκε από κάθε νομικό δικαίωμα επί της Νήσου. Στα  πενήντα χρόνια(1878-1928)  ελληνοκυπριακός λαός πλήρωσε συνολικά  4 εκ 600χιλ. χρυσές λίρες. Από 1 Ιαν 1928 ο φόρος υποτέλειας όπως λέγονταν,  καθορίστηκε στις 10χιλ. λίρες το χρόνο για την κάλυψη αναγκών της άμυνας του Νησιού.

  Αγώνας για την Ένωση

   Όπως ήταν φυσικό η ελληνοκυπριακή ηγεσία (κληρικοί , βουλευτές και τοπικοί άρχοντες) είδαν με καλό μάτι την αλλαγή του δυνάστη το 1878 και ήλπιζαν ότι ένα «δυτικό και πολιτισμένο κράτος»  όπως η Αγγλία θα ικανοποιούσε κάποτε το δίκαιο αίτημα για Ένωση με την Ελλάδα. Με συνεχή απανωτά υπομνήματα προς τον αρμοστή  και το υπουργό των αποικιών αλλά και με ανακοινώσεις στον τύπο της εποχής προσπαθούσαν να εκπληρώσουν το όνειρό τους. Οι Άγγλοι επίσημοι περιορίζονταν σε δηλώσεις συμπάθειας και σε αόριστες υποσχέσεις. Στον  Μεγάλο πόλεμο 15 χιλ. Ε/Κ πολέμησαν σε βοηθητικές μονάδες στο Μακεδονικό μέτωπο. Στις 17 Οκτ 1915 η Μ. Βρετανία πρόσφερε την Κύπρο στην Ελλάδα για να βγει στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάτ, η κυβέρνηση Ζαΐμη με οδηγίες από το παλάτι και το Επιτελείο απέρριψε την πρόταση και αμέσως η προσφορά ανακλήθηκε.

  Με τη λήξη του πολέμου το 1918 και την έναρξη των συνομιλιών στις Βερσαλλίες ο Αρχιεπίσκοπος Κύριλλος Γ’ μαζί με αντιπροσωπεία πήγαν σε Παρίσι-Λονδίνο προκειμένου να υποστηρίξουν το αίτημά τους για αυτοδιάθεση, βάσει της διακήρυξης του προέδρου των ΗΠΑ Ουίλσον. Πρώτα συνάντησαν στις 30 Δεκ 1918 τον Ε. Βενιζέλο στο Παρίσι ο οποίος τους δήλωσε «Δεν έχω τίποτα στο χέρι, βγήκα στον πόλεμο χωρίς υποσχέσεις …προσοχή μη θίξετε της αγγλική ευαισθησία». Είναι φανερό ότι ο Έλληνας πρωθυπουργός είχε το μυαλό του την  Σμύρνη και δεν ήθελε να δυσαρεστήσει τους Άγγλους, για αυτό άλλωστε δεν συμπεριέλαβε την Κύπρο στους Εθνικούς Στόχους που ανέπτυξε στη Διάσκεψη ειρήνης.  Στο Λονδίνο όλοι οι επίσημοι δήλωναν συμπάθεια αλλά ουσία μηδέν. Στις 9 Αυγούστου 1920 ο Βενιζέλος δήλωσε στην αντιπροσωπεία, «Έχω πολύ κακά νέα για σας, συνάντησα τον ΥΠΕΞ λόρδο Κώρζον και μου δήλωσε ότι το υπουργικό συμβούλιο αποφάσισε να μη δοθεί η Κύπρος στην Ελλάδα».

Επιστολή Κυρίλλου Γ προς Ελ. Βενιζέλον

Από το 1927 ο κυβερνήτης της Κύπρου  προέβη σε μια σειρά απαγορεύσεων της έκφρασης των αισθημάτων για την  Ένωση με την Ελλάδα(απαγόρευση εθνικού ύμνου, ανάρτησης ελληνικής σημαίας , δήλωσης για το βασιλιά των Ελλήνων κλπ.). Μοιραία ο Ε/Κ λαός αποφάσισε να πάρει την κατάσταση στα χέρια του και στις 20 Οκτ 1931 ο μητροπολίτης Κιτίου Νικόδημος κήρυξε την Ένωση με την Ελλάδα και ακολούθησαν μεγάλες διαδηλώσεις. Αμέσως   ο κυβερνήτης ζήτησε στρατιωτική βοήθεια για  να καταστείλει με τη βία τις ταραχές(15 νεκροί Ε/Κ και 40 τραυματίες). Τούτη η αναταραχή αποτελεί και την έναρξη της τελευταίας φάσης του Κυπριακού προβλήματος, μέχρι τότε η μειοψηφία των Τ/Κ ουδεμία ανάμειξη είχε, αλλά ούτε και  η επίσημη Τουρκία, θεωρώντας ότι το θέμα αφορά την Αγγλία και την πλειοψηφία του Νησιού, τους Ελληνοκυπρίους. Η κυβέρνηση Βενιζέλου τήρησε αποστάσεις από τα τραγικά γεγονότα και τότε ειπώθηκε το περίφημο «Η Κύπρος είναι εσωτερικό πρόβλημα της Αγγλίας».

Διεθνοποίηση του Κυπριακού Προβλήματος

   Τα χρόνια που ακολούθησαν σημαδεύτηκαν από τη βιαιότητα της αγγλικής διοίκησης, με την κατάργηση του  νομοθετικού  σώματος  του νησιού, την εκτόπιση των δύο μητροπολιτών και την καταδίκη του τρίτου. Είχε απαγορευτεί το μάθημα της ελληνικής ιστορίας και γενικά κάθε τι που θύμιζε Ελλάδα. Στην Αθήνα το διδακτορικό καθεστώς του Μεταξά, φοβούμενο τυχόν αντίδραση της Μ. Βρετανίας και του βασιλιά Γεωργίου Β’, είχε ξεχάσει να περιλάβει την Κύπρο στις υπερπατριωτικές ομιλίες. Με το ξέσπασμα του Β’ Π. Π. 1200-2000 Ε/Κ κρυφά έφτασαν  στην Ελλάδα και πολέμησαν στη Β. Ήπειρο,  άλλοι 30 χιλ. περίπου κατατάχτηκαν στον αγγλικό στρατό. Ο αυτόχειρας πρωθυπουργός Κορυζής, που διαδέχθηκε τον Μεταξά, στις 12 Απριλίου του 1941 ζήτησε  από το Λονδίνο την Ένωση με την Ελλάδα. Η απάντηση ήταν « η στιγμή δεν είναι κατάλληλη», φυσικά αρνήθηκαν και την μετάβαση στην Κύπρο από την Κρήτη της εξόριστης  ελληνικής  κυβέρνησης  και τη βασιλικής  οικογένειας και τελικά κατέληξαν στο Κάιρο.

ΕΟΚΑ

  Μετά το τέλος του πολέμου και την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου το 1947 με την Ελλάδα οι Ε/Κ αναθάρρησαν και πίστεψαν ότι ήλθε η ώρα για την πολυπόθητη Ένωση. Η Ελλάδα μέχρι το 1949 μπλεγμένη στον Εμφύλιο πόλεμο δεν είχε την ικανότητα αλλά και ούτε τη θέληση  να αναλάβει πρωτοβουλία. Η  αγγλική διοίκηση προσπαθούσε να κατασιγάσει τη φλόγα του αιτήματος για αυτοδιάθεση και ξαφνικά το 1948 ο «επιτήδειος ουδέτερος»  η Τουρκία έκανε την εμφάνιση της με ανακοινώσεις και την ίδρυση Τ/Κ συλλόγων. Ο Μακάριος τον Ιούνιο 1948 ενθρονίστηκε  στην Μητρόπολη Κιτίου και στις 3 Οκτ ακολούθησε  το μεγάλο συλλαλητήριο στη Λευκωσία με βασικό σύνθημα την Ένωση. Στο  δημοψήφισμα της 15ης Ιαν 1950, που διοργάνωσε η εκκλησία, επί 252.747 εγγεγραμμένων  οι 215.108 ψήφισαν υπέρ της Ένωσης, ποσοστό 95,7%. Η άτολμη κυβέρνηση της Αθήνας αρνήθηκε να παραλάβει του τόμους του δημοψηφίσματος και τελικά τους παρέλαβε ανεπίσημα ο πρόεδρος της Βουλής και η αντιπροσωπεία έγινε δεκτή από το βασιλιά Παύλο .

 Ταυτόχρονα  το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στάλθηκε στον ΟΗΕ αλλά η συζήτηση στη Γενική Συνέλευση θα αργήσει, η Ελλάδα  απέφυγε  να στηρίξει το θέμα για εγγραφή στην ημερησία διάταξη καθόσον ετοιμάζονταν  να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και ακολουθούσε  πιστά τις οδηγίες του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ, οι οποίες  έπαιρναν τη σκυτάλη ελέγχου της περιοχής. Δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι τότε είχε ξεκινήσει έντονη διείσδυση της Σοβιετικής Ένωσης  στην Β. Αφρική και στη Μέση Ανατολή και υπήρχε αντιπαλότητα με τη Δύση, ταυτόχρονα δε  εκδηλώνονταν αψιμαχίες μεταξύ  Ισραήλ και Αράβων. Οι δύο τούτοι παράγοντες έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην έκβαση του Κυπριακού και συνεχίζουν να παίζουν μέχρι και σήμερα. Τούτο ήλθε σαν επακόλουθο  της αναγκαστικής αποχώρησης των Άγγλων από το Σουέζ και κατ’ επέκταση στην αναβάθμιση της στρατηγικής αξίας της Κύπρου, που την έβλεπαν σαν «εφαλτήριο» για την πολιτική τους στη Μέση Ανατολή.

    Λόγω της διπλωματικής κωλυσιεργίας από την Αγγλία και τους συμμάχους της στον ΟΗΕ,  το Κυπριακό θα εγγραφεί στην ημερησία διάταξη μόλις το 1954 αλλά δεν θα συζητηθεί ποτέ στη γενική συνέλευση, πλην όμως η πολιτική επιτροπή στις 16 Δεκ 1954 αποφάσισε  ότι «για  το θέμα της Αυτοδιάθεσης της Κύπρου σύμφωνα με τις αρχές του ΟΗΕ δεν κρίνεται σκόπιμη προς το παρόν η λήψη απόφασης». Η Τουρκία με την παρότρυνση της Αγγλίας άρχισε να κινητοποιείται και να οργανώνει την μειοψηφική Τ/Κ κοινότητα  και παράλληλα συζητούσε  με την Αθήνα, αφού και οι δύο πια χώρες ανήκαν στο ΝΑΤΟ και είχαν «προμετωπίδα της πολιτικής των την καταπολέμηση του Κομμουνισμού».

Η κυβέρνηση Παπάγου σε πλήρη συνεργασία με τον ανελθόντα από τον Οκτ 1950 στον Αρχιεπισκοπικό θρόνο Μακάριο Γ’ τον παρότρυνε για κινητοποιήσεις του πληθυσμού. Παράλληλα άρχισε η μεταφορά όπλων στο Νησί, οι δύο μοιραίες προσωπικότητες(Μακάριος-Γρίβας) συναντήθηκαν  στην Αθήνα και τέλη του 1954 ο δεύτερος  φτάνει κρυφά στην Κύπρο και άρχισε  την οργάνωση των ομάδων της ΕΟΚΑ. Την 1η Απριλίου του 1955 ξέσπασε  η θύελλα των βομβιστικών επιθέσεων κατά αγγλικών  στρατιωτικών στόχων και μοιράστηκαν προκηρύξεις σε όλη την Κύπρο. Κυβερνήτης ανέλαβε ο στρατάρχης της Μ. Βρετανίας Τζων Χάρτιγκ και με ενισχύσεις θα προσπαθήσει, εξασκώντας πρωτοφανή βία και εφαρμόζοντας κατάσταση πολιορκίας, να εξαρθρώσει την ΕΟΚΑ. Οι μαχητές,  νεαρά παιδιά  Αυξεντίου , Παλληκαρίδης και άλλοι πολλοί θα θυσιαστούν για την Ένωση. Πάνω από 2000 χιλ. θα φυλακιστούν και περίπου 220 μέλη της ΕΟΚΑ θα σκοτωθούν ή θα  απαγχονιστούν ή θα εκτελεστούν. Οι απώλειες από την άλλη πλευρά θα φτάσουν στους 400 μεταξύ αυτών και Ε/Κ και Τ/Κ προδότες. 

  Οι ανεπίσημες διπλωματικές επαφές του Μακαρίου, ο θόρυβος από την συνεχιζόμενη εξέγερση της ΕΟΚΑ και η αδυναμία της αγγλικής διοίκησης να την καταστείλει έκαναν γνωστό το θέμα της Κύπρου σε όλο τον κόσμο. Μόνη διέξοδος της Αγγλίας η διπλωματική και όχι μόνο εμπλοκή της Τουρκίας. Δυστυχώς η ελληνική κυβέρνηση έπεσε στην παγίδα και συμμετείχε στην τριμερή διάσκεψη του Λονδίνου στις 29 Αυγούστου 1955, παρά την αντίδραση του Μακαρίου. Η Τουρκία μπήκε για καλά στο παιχνίδι και κατά τη διάρκεια της διάσκεψης ξέσπασαν  τα Σεπτεμβριανά.Η τουρκική εκδικητική μανία ξέσπασε στους Έλληνες της Πόλης και της Σμύρνης, μετά από μια προβοκατόρικη επίθεση στο τουρκικό προξενείο της Θεσσαλονίκης. Αμέσως  στάλθηκαν τούρκοι  αξιωματικοί και οπλισμός  στην Κύπρο και δημιουργήθηκε  η Οργάνωση της Τουρκικής Αντίστασης(ΤΜΚ-TürkMukavametKurumu).

Οι συγκρούσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων έγιναν καθημερινή πρακτική, η νέα κυβέρνηση στην Αθήνα  με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο  Καραμανλή αντέδρασε  χλιαρά στα Σεπτεμβριανά και οι διπλωματικές της κινήσεις ήταν  σπασμωδικές. Μονή λύση για την Αγγλία η εξουδετέρωση του Μακαρίου και πράγματι συνελήφθη στο Α/Δ της Λευκωσίας στις 9 Μαρτίου 1956 και μαζί με τρείς συνεργάτες του οδηγήθηκε στις Σεϋχέλλες. Οι διαδηλώσεις σε Κύπρο και Αθήνα γενικεύτηκαν  και  οι νεκροί της ΕΟΚΑ αυξήθηκαν. Η Αγγλία προσπάθησε  να μεταπείσει τον Μακάριο με το σχέδιο συντάγματος του Ράντκλιφ, κεντρική ιδέα του σχεδίου αλλά και των επόμενων που θα παρουσιαστούν η διατήρηση της αγγλικής κυριαρχίας στο Νησί.

Όρκος της Φανερωμένης

  Τον Μάρτιο 1957 η ΕΟΚΑ πρότεινε εκεχειρία με αντάλλαγμα την απελευθέρωση του Αρχιεπισκόπου, πράγματι στις 6 Απριλίου επέστρεψε ο Μακάριος μέσω Μαδαγασκάρης, όπου είχε πάει με τάνκερ του Ωνάση. Η κυβέρνηση Καραμανλή εμφορούμενη με τις ιδέες της Ατλαντικής συμμαχίας ήθελε να λύσει το Κυπριακό μέσα στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, όπως ζητούσαν οι ΗΠΑ και το Λονδίνο για να εξουδετερώσουν την Σοβιετική επιρροή. Η επιστροφή του Μακαρίου από την εξορία συνοδεύτηκε με αλλαγή της πολιτικής, ξεχάστηκε ο «Όρκος της Φανερωμένης»  για την Ένωση με την Ελλάδακαι το Μάϊο του 1957 μίλησε στα μέσα της εποχής  για «μεταβατική αυτοκυβέρνηση, με στόχο την αυτοδιάθεση». Ποιος έριξε την ιδέα μέχρι τώρα υπάρχει ασάφεια;Η πλειονότητα δείχνει τον Ευάγγελο Αβέρωφ  άνθρωπο του Λονδίνου, άλλοι δείχνουν τον Μακάριο και το στηρίζουν στην αρχομανία του. Το σχέδιο Μακ-Μίλαν(1957)  που παρουσιάστηκε οδηγούσε μαθηματικά στη διχοτόμηση και για τούτο απορρίφθηκε και από τον Μακάριο και τον Καραμανλή. Στην πράξη όμως η Τουρκία προσπάθησε να το εφαρμόσει, όρισε Γενικό πρόξενο στη Λευκωσία και άρχισαν οι Τ/Κ , με τις οδηγίες τούρκων αξιωματικών,  να σχηματίζουν του Τ/Κ θύλακες σε όλες τις πόλεις και την ύπαιθρο.

  Συνεχίζεται: Η Κύπρος ανεξάρτητη Δημοκρατία-Δικτατορία στην Ελλάδα-Αμυντική εξασθένηση της Κύπρου.

   *Μυτιλήνη 01 Ιουλίου 20  , Στρατής Χαραλάμπους Αντγος(ΠΒ) ε.α. Μέλος της Ε.Λ.Μ.

Βιβλιογραφία : Με την ολοκλήρωση του αφιερώματος