Μήπως και το δικό σας παιδί εμφανίζεται ιδιαίτερα απρόθυμο όταν σας μιλάει και δεν είναι τόσο επικοινωνιακό όσο τα άλλα παιδιά;

Μερικά παιδιά είναι από τη φύση τους συνεσταλμένα και αποφεύγουν να εκφράζουν τις απόψεις, τις ανάγκες και τα θέλω τους, να σχολιάζουν ή να κάνουν ερωτήσεις, ενώ κάποιες φορές γίνονται αντικείμενα επίδειξης και διασκέδασης για να ικανοποιούν τους γονείς τους. Κάποιες άλλες βιώνουν στιγμές αμηχανίας ή εκνευρισμού. Φράσεις του τύπου «Πες της ξαδέλφης σου τι ωραία που περάσαμε στο χωριό» ή «Πες το ποίημά σου να σε χειροκροτήσουμε» τα αφήνουν παγερά αδιάφορα και τα φέρνουν σε δύσκολη θέση. Ακόμα και άγνωστες καταστάσεις, καινούριες γνωριμίες ή φίλοι, συχνά τους προκαλούν φόβο ή ανησυχία, αφού δεν γνωρίζουν τι να πουν και πώς να συμπεριφερθούν. Τις περισσότερες φορές αυτή η αντίδραση είναι φυσιολογική. Ιδίως στα μικρά παιδιά. 

Το να αντιμετωπίζει ένα μικρό παιδί μια άγνωστη ή καινούρια γι’ αυτό κατάσταση και να πρέπει να τη χειριστεί λεκτικά, είναι σαν να ζητάμε από έναν ενήλικα να μιλήσει μπροστά σε πολυπληθές κοινό που δεν γνωρίζει ή δεν κατέχει τη θεματολογία. Γιατί η ομιλία απαιτεί αυτοπεποίθηση και θάρρος, ιδίως μπροστά σε άλλους. Φανταστείτε, λοιπόν, πώς μπορεί να αισθάνεται ένα συνεσταλμένο παιδί. 
Από την άλλη πλευρά, σκεφτείτε λίγο και πώς αισθάνεται ένας γονέας σε μια τέτοια κατάσταση, που παρακαλά το παιδί του να ανοίξει το στόμα του! Αμηχανία και ντροπή, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που διαπιστώνει ότι τέτοιες συμπεριφορές τού θυμίζουν τον εαυτό του. Κάποιες άλλες πάλι, είναι σίγουροι ότι το παιδί το κάνει επίτηδες, προσποιείται δηλαδή και αντιδρά μη μιλώντας μόνο και μόνο για να τους προκαλέσει. Βέβαια, η φυσική αντίδραση του γονέα είναι ο θυμός και η έκρηξη απέναντι στο παιδί του. Ετσι, η μία αντίδραση φέρνει την άλλη. Το παιδί με τη σειρά του εισπράττει την απόρριψη, αισθάνεται μειονεκτικά και οι πιθανότητες να γίνει πιο ομιλητικό εκμηδενίζονται με τη σιωπή του.

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε;

■ Τα παιδιά πρέπει να μάθουν και να ενθαρρύνονται να εκφράζουν από μικρή ηλικία αυτά που πιστεύουν με αποφασιστικότητα και τόλμη, δεξιότητες που αποκομίζουν από τους γονείς τους, πάντα βέβαια μέσα σε ανάλογα πλαίσια και όρια.

■ Πρέπει να βρουν φίλους λιγότερο «καταπιεστικούς» για να αποκτήσουν μεγαλύτερο έλεγχο και αυτοπεποίθηση.

■ Να ενασχοληθούν με ομαδικά αθλήματα, δραστηριότητες, σωματεία, αλλά και θεατρικά εργαστήρια, ομάδες ελεύθερης έκφρασης μέσα από ανταλλαγές ρόλων κ.λπ.
■ Οι γονείς να ξεκινήσουν μια μικρή έρευνα. Παρακολουθήστε προσεκτικά πότε, δηλαδή σε ποιες επικοινωνιακές καταστάσεις και συνθήκες, το παιδί αποσύρεται και κάτω από ποιες δραστηριότητες κινητοποιείται για να μιλήσει. Με αυτό τον τρόπο θα του παρέχετε συχνές ευκαιρίες για να δραστηριοποιείται σε ανάλογες καταστάσεις.
Προσοχή! Ενθαρρύνουμε, δεν πιέζουμε τις επικοινωνιακές προσπάθειες.

■ Δώστε στο παιδί περισσότερο χρόνο για να αντιδράσει. Μερικά παιδιά μιλάνε ψιθυριστά κάτω από καταστάσεις άγχους και πίεσης. Δεχτείτε το για αρχή. Μπορείτε να του πείτε αργότερα: «Δεν άκουσα καλά. Εχω πρόβλημα με τα αυτιά μου». 

■ Αποφύγετε να ρωτάτε ευθέως. Εάν πρέπει να το ρωτήσετε κάτι, δεχτείτε απλές απαντήσεις, όπως «ναι» , «όχι» ή ακόμα και το κούνημα του κεφαλιού του που δείχνει άρνηση ή και κατάφαση. Οταν αισθανθεί ότι οι επικοινωνιακές του προσπάθειες είναι αποδεκτές, όποιας μορφής κι αν είναι, αυξάνονται οι πιθανότητες να μιλήσει.

■ Δημιουργήστε ευκαιρίες να αποτελειώσει την πρόταση που λέτε, π.χ. «και έζησαν αυτοί καλά» και… «εμείς καλύτερα». Εάν συμμετάσχει μιμούμενο τη φωνή ενός ζώου ή παράγοντας έναν ήχο, π.χ. όταν διαβάζετε ένα παραμύθι, αποδεχτείτε το ως επικοινωνιακό τρόπο και επιβραβεύστε το για τη σωστή του ανταπόκριση. 

■ Επικεντρωθείτε σε αυτά που κάνει, όχι σε αυτά που λέει.

■ Χρησιμοποιήστε απλή γλώσσα, μιλήστε για πράγματα που συμβαίνουν εδώ και τώρα και δώστε του το σωστό γλωσσικό μοντέλο. 

■ Εάν πηγαίνει σχολείο, συνεργαστείτε με τον δάσκαλο της τάξης. Η ανάληψη πρωτοβουλιών με συγκεκριμένη στόχευση θα βοηθήσει ιδιαίτερα.
 
Τι πρέπει να αποφεύγετε

■ Μην του αποστερείτε αγαπημένα παιχνίδια ή δραστηριότητες, για να το εξαναγκάσετε να μιλήσει. Αντίθετα θα του δημιουργήσετε τάσεις απόσυρσης, θυμό και θα πυροδοτήσετε διαμάχες μεταξύ σας ή με τον δάσκαλό του κ.λπ.

■ Μην το πιέζετε και μην το τιμωρείτε γιατί δεν μιλάει, ιδίως παρουσία των φίλων και συμμαθητών του.
 
Τι πρέπει να κάνετε 

■ Να γνωρίζετε πάντα ότι η πρόληψη είναι καλύτερη από τη θεραπεία.

■ Οταν το παιδί δεν επικοινωνεί με τους δικούς του στο σπίτι ή εμφανίζει δυσκολίες στην ομιλία και στον λόγο με τους φίλους του, στο σχολείο και γενικά στο περιβάλλον, είναι σημαντικό να ζητήσετε έγκαιρα αξιολόγηση για να διερευνηθεί το θέμα και -εάν χρειαστεί- να γίνει η κατάλληλη παρέμβαση από τον εξειδικευμένο θεραπευτή λόγου και ομιλίας ή/και να παραπεμφθεί σε άλλη ειδικότητα όπως αυτή του ψυχολόγου. 

Της Χαράς Καραμήτσου 
(λογοπεδικός, M.R.C.S.L.T.) 
charakaramitsou@ath.forthnet.gr