Γράφει ο Στρατής Χαραλάμπους

   Εισαγωγή

                   Τα Στενά των Δαρδανελίων , η θάλασσα του Μαρμαρά και τα Στενά του Βοσπόρου  , αποτέλεσαν και  αποτελούν από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα ένα υψηλής γεωστρατηγικής και γεωπολιτικής σημασίας γεωγραφικό σύνολο , που ενώνει τη Μαύρη θάλασσα με το Αιγαίο πέλαγος και κατ’ επέκταση με τη Μεσόγειο .  Ο έλεγχος αυτών των Στενών αποτελούσε πάντα στόχο των υπερδυνάμεων (σε κάθε ιστορική περίοδο) και φυσικά   ζωτικής σημασίας θέμα για τις  παράκτιες χώρες της Μαύρης θάλασσας και  ένα όπλο στα χέρια της χώρας που τα ήλεγχε και τα ελέγχει(Ελληνικές αποικίες , Βυζαντινή αυτοκρατορία, Οθωμανική αυτοκρατορία και σημερινή Τουρκία ).

                   Μανιφέστο Τούρκων Ναυαρχών-Κανάλι Κωνσταντινούπολης

                   Στη γειτονική χώρα αυτές τις ημέρες απασχολεί την επικαιρότητα η ανακοίνωση στα ΜΜΕ ενός Μανιφέστου 104 απόστρατων ναυάρχων με το οποίο τονίζουν την αντίθεση τους ,  στη συζήτηση πού άνοιξε προ δύο ετών περίπου για την πιθανή μονομερή κατάργηση ή αναθεώρηση  εκ μέρους της Τουρκίας της Συνθήκης του Μοντρέ της 20 Ιουλίου 1936 , στην προσπάθεια ισλαμοποίησης του στρατεύματος και στην  πιθανή  τροποποίηση  ή  κατάργηση  των θεμελιωδών διατάξεων(αρχές του Ατατούρκ)  του ισχύοντος Συντάγματος του 1982 . Φυσικά η κυβέρνηση του προέδρου Ερντογάν ,  άρπαξε την ευκαιρία ,  εκλαμβάνοντας   το Μανιφέστο σαν παρακίνηση για πραξικόπημα και άρχισε τις διώξεις κατά των πρωταιτίων και φυσικά τις κατηγορίες κατά της αντιπολίτευσης(CHP-İYİ Parti) , ότι «μεθόδευσε» την ενέργεια αυτή  στηρίζοντας την κατηγορία στο γεγονός ότι μερικοί από τους απόστρατούς ναυάρχους  είναι μέλη των κομμάτων αυτών .

              Προ ημερών 126 τούρκοι διπλωμάτες υπέγραψαν παρόμοια δήλωση ,  με το σκεπτικό ότι η Τουρκία με την εν λόγω Συνθήκη είχε επανακτήσει την κυριαρχία των Στενών ( με τους περιορισμούς της Συνθήκης)  ,  που  είχε  χάσει  με τη Συνθήκη Ανακωχής του Μούδρου της 30 Οκτ 1918 , με την οποία τερματίστηκε ο πόλεμος μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των χωρών της Αντάτ , μεταξύ των οποίων ήταν και η Ελλάδα .

                Η τουρκική κυβέρνηση σε καμία ενέργεια δεν προέβηκε κατά των συνταξιούχων  διπλωματών ,  μάλιστα με δηλώσεις επισήμων συντήρησε  το θέμα ,  που είχε ανοίξει  ο πρόεδρος της Βουλής  με την ευκαιρία του σχεδίου για την κατασκευή του Καναλιού της Κωνσταντινούπολης( Kanal İstanbul- μήκους 48 χλμ ,  παράλληλο των Στενών του Βοσπόρου στην Ευρωπαϊκή πλευρά από Μαύρη θάλασσα μέχρι τη λίμνη του Κιουτσούτσεκμετζε –Küçükçekmece gölü) .Ένα τεράστιο έργο του οποίου η σχεδίαση προχωράει  και βρίσκεται στο στάδιο των  απαλλοτριώσεων ,  η ολοκλήρωση του όμως ,  με τα σημερινά οικονομικά δεδομένα της Τουρκίας,   φαίνεται δύσκολη .

          Φυσικά ο πρόεδρος Ερντογάν , πριν ένα χρόνο περίπου , προσπάθησε να αποσυνδέσει το έργο από τη Συνθήκη του Μοντρέ , αλλά είναι πασιφανές ότι αυτός ανακινεί το θέμα ,  προσπαθώντας :

1.           Αφενός να αποσπάσει την κοινή γνώμη από τα σοβαρά κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο Τούρκικος λαός και παράλληλα να πιέσει την αντιπολίτευση προκειμένου να σταματήσει τη διαρροή ψήφων από την κυβερνητική συμμαχία (AKP-MHP είναι κάτω του 40% ,ενώ απαιτείται 51% για να εκλεγεί ξανά πρόεδρος όποτε γίνουν οι εκλογές ) .
2.          Αφετέρου να ομαλοποιήσει τις  σχέσεις της χώρας του με τις ΗΠΑ και την ΕΕ , εκμεταλλευόμενος τα Στενά και την ανάγκη του ΝΑΤΟ και ιδιαίτερα των ΗΠΑ να περιορίσουν τη ρωσική επιθετικότητα στην Ουκρανία (Κριμαία –Γεωργία) . Παράλληλα να βρει λύση στο πρόβλημα με τους S-400 που θα ικανοποιεί τις ΗΠΑ, δεν θα δυσαρεστήσει τη Ρωσία και δεν θα υποστεί οικονομική ζημιά (έχει πληρώσει 2,5 δις δολ , έχει παραλάβει τους μισούς εκτοξευτές και αναζητά τη φόρμουλα της πώλησης σε τρίτη χώρα). Το θέμα είναι ζωτικής σημασίας για την τούρκικη οικονομίας διότι από την  7^η  Απριλίου 2021 τέθηκαν σε ισχύ οι οικονομικές κυρώσεις  , που επέβαλε ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ και επέκτεινε ο σημερινός , σε πρόσωπα του Υφυπουργείου Αμυντικής Βιομηχανίας αλλά και σε άδειες εξαγωγής οπλικών συστημάτων ,που παράγει η τούρκικη αμυντική βιομηχανία και στα οποία ενσωματώνει  αμερικανικά συστήματα(κινητήρες κλπ) .

         Διπλωματικά το θέμα της αναθεώρησης ή κατάργησης ( ίσχυε μέχρι το 1951) της Συνθήκης του Μοντρέ είναι δύσκολη υπόθεση , διότι η Συνθήκη αυτή εκτός από την επαναφορά της τουρκικής κυριαρχίας στα Στενά από το 1936 , αποτέλεσε και αποτελεί ζωτική Συνθήκη για την ασφάλεια των παράκτιων χωρών της Μαύρης Θάλασσας και κυρίως της  Ρωσικής  Ομοσπονδίας . Η  οποία βλέπει το «αντίπαλο δέος» δηλαδή τις χώρες του ΝΑΤΟ και κυρίως τις ΗΠΑ με τους στόλους τους να οργανώνουν ασκήσεις  σε «απόσταση αναπνοής» από τις ναυτικές της βάσεις . Επιπρόσθετα οι ΗΠΑ δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος και δεν δύνανται να αναλάβουν πρωτοβουλία , το ξέρει καλά αυτό ο «πονηρός» Ερντογάν και χρησιμοποιεί το θέμα για ίδιον όφελος , γνωρίζει  όμως δε πολύ καλά,  ευρισκόμενος μεταξύ  «σφύρας και άκμονος» ,  ότι  οποιαδήποτε διατάραξη των σχέσεων του με τη Ρωσία θα έχει επιπτώσεις στα νέο-οθωμανικά του όνειρα στη  Συρία , Ιράκ , Λιβύη και στον Καύκασο και φυσικά οικονομική ζημιά (εμπόριο-τουρισμός κλπ) .

              Αναθεώρηση της Συνθήκης του Μοντρέ του 1936 . Είναι δυνατή;

           Η  αναθεώρηση της Συνθήκης του Μοντρέ , την οποία επιζητούν κυρίως οι ΗΠΑ και η Τουρκία έχει δύο διαστάσεις :

           Την οικονομική  , διότι τα έξοδα διέλευσης των πλοίων  κατά τον Ερντογάν είναι  ελάχιστα (σύμφωνα με το άρθρο 2 της Συνθήκης η Τουρκική κυβέρνηση δεν μπορεί να επιβάλει στα  διερχόμενα εμπορικά πλοία  φόρους και άλλα έξοδα εκτός των αυτών που καθορίστηκαν στο Παράρτημα Α , δηλαδή 4 χρυσά φράγκα της εποχής ανά μετρικό τόνο που σήμερα κυμαίνεται γύρω στα 3.400 δολ ενώ ). Σήμερα από τα Στενά διέρχονται ημερησίως 120 περίπου πλοία , η τουρκική κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι από το υπό κατασκευή κανάλι θα ανέλθουν περίπου στα 200 , με έξοδα 100χλ δολ ανά πλοίο(στο Σουέζ η διέλευση στοιχίζει πάνω από 300 χλ δολ)  και είσπραξη περίπου  1 δις δολ το χρόνο . Είναι σίγουρο ότι η Τουρκία επικαλούμενη περιβαλλοντικούς και ασφάλειας λόγους θα στρέψει την διέλευση των πλοίων από το κανάλι , αν ποτέ κατασκευαστεί [1].

            Την αμυντική , όπως προαναφέρθηκε , για τις χώρες της Μαύρης θάλασσας , με δεδομένους τους περιορισμούς που επιβάλει η Συνθήκη στη διέλευση των πολεμικών σκαφών . Συγκεκριμένα κατά την ειρηνική περίοδο , για τη διέλευση σκαφών άλλων χωρών από τα Στενά και την είσοδό τους στη Μαύρη θάλασσα με βάση το άρθρο 14 το συνολικό τονάζ δεν πρέπει να είναι πάνω από 15.000 τόνους και σε αριθμό άνω των εννέα . Επιπρόσθετα απαιτείται να ειδοποιηθεί η τουρκική κυβέρνηση 15 ημέρες νωρίτερα , ενώ για τις χώρες της Μαύρης θάλασσας η προειδοποίηση πέφτει στις οκτώ ημέρες και χωρίς περιορισμούς στο τονάζ . Το κυριότερο όμως στοιχείο που ενοχλεί το ΝΑΤΟ(ΗΠΑ) είναι η πρόβλεψη του άρθρου 18 (2) ότι μέγιστος χρόνος παραμονής των πολεμικών σκαφών άλλων χωρών στη Μαύρη θάλασσα είναι 21 ημέρες.

      Σε περίπτωση πολέμου και  εφόσον  η Τουρκία δεν είναι εμπόλεμη , ισχύουν οι διατάξεις της Συνθήκης για τα πολεμικά πλοία (άρθρο19) . Εάν όμως η Τουρκία είναι εμπόλεμη η διέλευση των πολεμικών πλοίων είναι στη διακριτική ευχέρεια της τουρκικής κυβέρνησης(άρθρο 20) .

           Συμπεράσματα

1.                  Ο ισχυρισμός ότι το Μανιφέστο αποτελεί πράξη  παρακίνησης σε πραξικόπημα , από μια ομάδα αόπλων , ηλικιωμένων απόστρατων ναυάρχων σε ένα πλήρως ελεγχόμενο περιβάλλον είναι αστείος και με δεδομένο ότι οι περισσότεροι είχαν συνεργαστεί στο παρελθόν με το καθεστώς Ερντογάν. Όπως το μεθοδευμένο πραξικόπημα της 15 Ιουλίου αποτέλεσε την ευκαιρία για την εξουδετέρωση του Στρατού και την επιβολή του σημερινού απολυταρχικού καθεστώτος στην Τουρκία , έτσι και το Μανιφέστο των απόστρατων ναυάρχων θα προσπαθήσει όπως προαναφέρθηκε  να το εκμεταλλευτεί ο Ερντογάν  για να επανεκλεγεί .
2.                 Η ανακίνηση του θέματος , από την τουρκική κυβέρνηση  με παρότρυνση εκ των έξω ,  της αναθεώρησης της Συνθήκης του Μοντρέ του 1936  και με δεδομένη την οξυμένη κατάσταση που επικρατεί στην Μαύρη Θάλασσα (Ουκρανία ) ,θα δημιουργήσει τεράστια προβλήματα στις σχέσεις Ρωσίας –Τουρκίας(ΝΑΤΟ). Εκτιμάται ότι αποτελεί ένα όπλο στα χέρια του καθεστώτος Ερντογάν  , για να προωθήσει την κατασκευή του καναλιού (εξεύρεση επενδυτών σε αυτή τη δύσκολη οικονομική συγκυρία) . Αν ολοκληρωθεί η κατασκευή  του καναλιού , μοιραία η Συνθήκη του Μοντρέ θα τεθεί επί τάπητος με άγνωστες μέχρι τώρα τις προθέσεις των  χωρών της Μαύρης Θάλασσας . Ο Ρώσος πρέσβης στην Άγκυρα δήλωσε «ότι αν η κατασκευή του καναλιού δεν θίξει τις προβλέψεις της Συνθήκης του Μοντρέ είναι εσωτερικό θέμα της Τουρκίας».
3.                Η  Χώρα μας , συμβαλλόμενο μέρος στη Συνθήκη θα πρέπει να αντιταχθεί στις τουρκικές προθέσεις για την  αναθεώρηση της Συνθήκης του Μοντρέ , διότι θα παρασύρει και τη Συνθήκη της Λωζάνης  της 24 Ιουλίου 1923 , στο άρθρο 23 της οποίας  προβλέπονται όλες οι διατάξεις της Συνθήκης του Μοντρέ και υπογράφτηκε ξεχωριστά από τα συμβαλλόμενα μέρη την ίδια ημέρα ως «Συνθήκη περί του Καθεστώτος των Στενών».
4.        Η  γεωστρατηγική αξία των ελληνικών Νησιών του Β.Α. Αιγαίου σαν «φράκτης» στην έξοδο των Στενών είναι πασιφανής και τούτο εξηγεί και την επιμονή της Τουρκίας να τα αποκρατικοποιήσει και να αποκτήσει τον έλεγχο του μισού Αιγαίου , με τις καθημερινές πρακτικές αμφισβήτησης(παραβιάσεις , παραβάσεις , υπερπτήσεις κλπ.
5.               Η συζήτηση τούτη για τα Στενά , εκατό περίπου χρόνια μετά , αποδεικνύει πόσο δίκιο είχε ο εκτελεσθείς διοικητής της Στρατιάς Μικράς Ασίας Χατζανέστης,  που σχεδίασε και οργάνωσε την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης στις 16 Ιουλίου 1922  , αφού ήδη ο Ελληνικός Στρατός  είχε καταλάβει όλη την Ανατολική  Θράκη μέχρι τα πρόθυρα της Πόλης(Σηλυβρία) .Δυστυχώς η τότε ελληνική κυβέρνηση δεν   είχε το σθένος και ενέδωσε στις απειλές των χωρών της Αντάτ ματαιώνοντας την επιχείρηση. 

    Μυτιλήνη 7 Απρ 2021

   *Στρατής Χαραλάμπους  Αντγος ε.α.  Μέλος της Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών.             

[1] Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις στην Τουρκία επισημαίνουν τους κινδύνους που εγκυμονεί η κατασκευή του καναλιού με δεδομένο ότι θα πραγματοποιηθούν εκχωματώσεις 1,3 δις κ.μ και  οι παρά το κανάλι κατοικημένες περιοχές ( Esenler , Bağcılar, Güngören) θα έχουν 30 μ υψόμετρο από την επιφάνεια του καναλιού .Από το 2014 μέχρι και σήμερα στην περιοχή του καναλιού έχουν αλλάξει χέρια 26,7 εκ τ.μ. γης και οι ιδιοκτήτες είναι εταιρείες με μέλη τους από τον Αραβικό κόσμο . Το προηγούμενο έτος από τα Στενά διήλθαν 43.000 πλοία , αριθμός που κατ’ εκτίμηση της τουρκικής κυβέρνησης από το κανάλι θα διπλασιαστεί.