Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΚΡΑ ΚΑΙ Ο ΗΡΩΑΣ ΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ  ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Η επικρατούσα κατάσταση πριν τη Μάχη του Σκρά

Γράφει ο Στρατής Χαραλάμπους Ανγος ε.α.

  Στην πολύχρονη στρατιωτική ιστορία του Έθνους μας ορισμένες  μάχες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των γεγονότων και βοήθησαν στην πραγματοποίηση  ή μη των εθνικών στόχων, ανάλογα με το νικηφόρο ή μη αποτέλεσμα τους. Μια απ’ αυτές είναι η νικηφόρα μάχη το Μάϊο του 1918   για την κατάληψη της οργανωμένης τοποθεσίας των Βουλγαρικών δυνάμεων  δυτικά του Αξιού ποταμού και ΒΔ του Πολύκαστρου,Σκρά ντι Λέγκεν(στα βλάχικα σημαίνει λίκνο των βράχων) όπου υπάρχει και το σημερινό χωριό Σκρά. Ήταν η πρώτη νίκη της Στρατιάς της Ανατολής από τη δημιουργίαμε πρωτοβουλία της Γαλλίας το καλοκαίρι του 1915του Μακεδονικού μετώπου, από τα υπολείμματα των συμμαχικών στρατευμάτων μετά την αποτυχία της εκπόρθησης των στενών των Δαρδανελίων.

  Η νίκη αυτή, μετά από ένα πόλεμο χαρακωμάτων δυόμιση και πλέον χρόνων,  είχε ιδιαίτερη  σημασία,  διότι, αφενός  επιτεύχθηκε εξ ολοκλήρου από ελληνικά στρατεύματα της Μεραρχίας Αρχιπελάγους της σημερινής 98 ΑΔΤΕ, με τη διεύθυνση φυσικά της γαλλικής διοίκησης και αφετέρου οι εξελίξεις που προηγήθηκαν στην Ελλάδα και στην Ευρώπη δεν προδίκαζαν για αυτό  το αποτέλεσμα.  Συγκεκριμένα:

– Η Ελλάδα είχε χωριστεί στα δύο λόγω  του Εθνικού Διχασμού, ο λαός περνούσε επισιτιστική κρίση από τον ναυτικό αποκλεισμό που είχαν εφαρμόσει οι δυνάμεις της Αντάτ στην κυβέρνηση των Αθηνών και οι Ένοπλες Δυνάμεις της είχαν κατακερματιστεί εξαιτίας των πολιτικών παθών και των απαιτήσεων της Γαλλίας.

-Η κυβέρνηση της Εθνικής Άμυναςμε πρωθυπουργό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, είχε αναλάβει την εξουσία όλης της επικράτειαςμε τη βοήθεια των Γάλλων τον Ιούνιο του 1917 και αντί να ακολουθήσει μια συμβιβαστική  πολιτική, προχώρησε σε διώξεις κατά των αντιφρονούντων και με δεδομένη την οικονομική δυσπραγία και την  έλλειψη εθνικής ομοψυχίας, η δημιουργία ενός αξιόμαχου στρατού φαινόταν ακατόρθωτη.

 -Η κομμουνιστική επανάσταση το 1917 στη Ρωσία εξασθένησε το συμμαχικό μέτωπο με την αποχώρηση της από τη συμμαχία της Αντάτ και τη σύναψη της Συνθήκης ειρήνης με τη Γερμανία τη λεγόμενη ΜπρέστΛίτοφσκ, τον Μάρτιο του 1918.

 -Η Γερμανία είχε συγκεντρώσει στο Δυτικό μέτωπο όλες σχεδόν τις διαθέσιμες δυνάμεις της και στα Βαλκάνια  είχαν μείνει ελάχιστες. Η Μεγάλη Βρετανία είχε την άποψη ότι ήταν  περιττή η σπατάλη δυνάμεων στο Μακεδονικό μέτωπο  και είχε την πρόθεση της να αποσύρει μέρος των δυνάμεων της στη Μέση Ανατολή, συνάντησε όμως τη σφοδρή αντίδραση του Γάλλου στρατηγού Γκιγιωμά , διοικητή της Στρατιάς Ανατολής και διάδοχο του  στρατηγού Σαραίγ, του οποίου οι ενέργειες και οι απαιτήσεις συνέβαλλαν στο βάθεμα  του Εθνικού Διχασμού.

 Η Δημιουργία της Μεραρχίας Αρχιπελάγους

-Το νησί μας η Λέσβος,  μαζί με τα άλλα νησιά του ΒΑ Αιγαίου,  είχε ταχθεί από το φθινόπωρο του 1916  στο πλευρό της προσωρινής κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης. Από την έναρξη σχεδόν του Μεγάλου Πολέμου ο κόλπος της Γέρας χρησιμοποιήθηκε σαν αγκυροβόλιο των ναυτικών συμμαχικών δυνάμεων και  η περιοχή των Λουτρών σαν βάση ανάνηψης των στρατευμάτων που επιχειρούσαν στα Στενά. Τον Ιούλιο του 1916 επίσημα το νησί καταλήφθηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις και ουσιαστικός διοικητής ήταν ο Γάλλος συνταγματάρχης Μας.

 -Η κυβέρνηση της Εθνικής Άμυνας , το φθινόπωρο του 1916 κήρυξε τον πόλεμο κατά των Κεντρικών Δυνάμεων και επείγονταν να οργανώσει στρατό από τις περιοχές που τάχθηκαν στο πλευρό της (Νησιά Αιγαίου-Κρήτη και Μακεδονία). Οι  υπόλοιπες δυνάμεις της ηπειρωτικής Ελλάδας είχαν αφοπλιστεί από τους συμμάχους και είχαν αποκλειστεί στην Πελοπόννησο και ο Ναύσταθμος του Πολεμικού Ναυτικού είχε καταληφθεί από τους Γάλλους.

– Το φθινόπωρο του  1916  στη Μυτιλήνη υπήρχε  ένα έμπεδο 100 ανδρών και στη Σάμο ένας Λόχος του 38^ου Συντάγματος Ευζώνων. Με την κλήση των στρατεύσιμων ντόπιων και Μικρασιατών που είχαν φτάσει στα νησιά το 1914 κατά τον  Πρώτο διωγμό,  δημιουργήθηκαν το 4^ο-5^οΣυντάγματα  Αρχιπελάγους  στη Μυτιλήνη με ένα τάγμα από στη Λήμνο και το 6^ο Σύνταγμα στη Σάμο με ένα   ΤΠ στη Χίο. Η προσέλευση των στρατεύσιμων και των επίστρατων ήταν προβληματική και για τούτο, τον Οκτώβριο του 1916 ο Γενικός Διοικητής Νήσων Αιγαίου Ταγματάρχης Θεόδωρος Πάγκαλος δημοσίευσε στον τοπικό τύπο αυστηρή πρόσκληση προς τους  ανυπότακτους να παρουσιαστούν. Τον Μάρτιο του 1917 ο διοικητής της Μεραρχίας Αρχιπελάγους υποστράτηγος Ιωάννου εξέδωσε εγκύκλιο για τη δημιουργία καταδιωκτικών αποσπασμάτων στα τρία νησιά για να συλλάβουν τους ανυπότακτους.

-Στις 31 Μαρτίου 1917 έγινε επιστράτευση των κλάσεων 1906-13 και παράλληλα οργανώθηκε Ουλαμός Εφέδρων Αξιωματικών. Τον Απρίλιο του 1917 φορτώθηκε η Μεραρχία Αρχιπελάγους  σε επιταγμένα ατμόπλοια στα Λουτρά , στο Μούδρο και στο Βαθύ και με τη συνοδεία πέντε συμμαχικών Α/Τ οδηγήθηκε στη Θεσσαλονίκη και στρατοπέδευσε στην Τούμπα για μια εβδομάδα για να πάρουν οι στρατιώτες τυφέκια Lebel(επαναληπτικό 8 χιλ.). Στη συνέχεια οδηγήθηκε στην περιοχή Κλαδοράχη  της Φλώρινας υπό την 3η Ομάδα Γαλλικών Μεραρχιών,  προκειμένου να συμπληρώσει την οργάνωση και τον εξοπλισμό της κυρίως σε πυροβολικό και να εκπαιδευτεί στον πόλεμο των χαρακωμάτων.

– Παρά την επανένωση της Χώρας,  ο σπόρος του Εθνικού Διχασμού είχε ριζώσει στον ελληνικό λαό όπως πληροφορούμαστε από τον υποστράτηγο Ιωάννου, διοικητή της Μεραρχίας που γράφει στην Έκθεση Πεπραγμένων του 1918,

 « Δυστυχώς όμως ο διχασμός του κράτους και η διαίρεσις των πολιτικών αντιλήψεων  επηρέασε τα πνεύματα, ούτω δε συνέβησαν και κατά το διάστημα της εν Θεσσαλονίκη παραμονής και κατά την διάρκεια της κινήσεως λιποταξίες τινές, υποθαλπόμενες  και υπό της  εν Θεσσαλονίκη ενεργούμενης τότε Ιταλικής προπαγάνδας προς αποτυχίαν του Εθνικού κινήματος, εμμέσως δε και  υπ’ αυτών των συμμάχων Άγγλων, οίτινεςεδέχοντο εις τα Αγγλικά έργα τους λιποτάκτας του ημετέρου στρατού..».

 -Αφού η Μεραρχία  Αρχιπελάγους ολοκλήρωσε την εκπαίδευση στα χαρακώματα και ξεκουράστηκε επί δίμηνο στη Βελούσινα του Μοναστηρίου ,στις αρχές Οκτ 1917  μεταφέρθηκε στον τομέα Λιβαδίου δυτικά του Αξιού ποτ. και εντάχθηκε στην 1^η Ομάδα Μεραρχιών μαζί με τις  122η Γαλλική Μεραρχία, τη Μεραρχία Κρήτης και τη  Μεραρχία Σερρών,  με διοικητή στο στρατηγό Ζερόμ.

 -Πριν την μεγάλη εαρινή επίθεση του 1918 των Γερμανών στο δυτικό μέτωπο ο στρατηγός Γκιγιωμά διατάχθηκε από την κυβέρνηση του να  ενεργήσει επιθέσεις στο Μακεδονικό μέτωπο για την αγκίστρωση των βουλγαρικών δυνάμεων.Στις 22 Μαρτίου ο Γκιγιωμά διέταξε τον στρατηγό Ζερόμ της 1^ης Ομάδας Μεραρχιών, στην οποία υπάγονταν οι μεραρχίες του Σώματος Στρατού της Εθνικής Άμυνας να σχεδιάσει και να  εκτελέσει την επίθεση στη ζώνη του.

Παπαγιάννης Βασίλειος

Το πνεύμα ηρωισμού, αυτοθυσίας και εθελοντισμού  που επέδειξε ο ΕΣ κατά τους βαλκανικούς πολέμους του 1912-13 , είχε δεχθεί σημαντικό πλήγμα  εξ αιτίας του Εθνικού Διχασμού . Στο Αιγαίο και στην Κρήτη η εθελοντική κατάταξη,  αφενός λόγω της στήριξης στην κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης και αφετέρου λόγω  της δίψας των προσφύγων Μικρασιατών για εκδίκηση, ήταν σε μεγαλύτερο ποσοστό. Ανάμεσα σε αυτούς και ο συμπατριώτης μας λογοτέχνης Στρατής Μυριβήλης, που αργότερα μέσα από τις σελίδες της εφημερίδας «Καμπάνα» που διεύθυνε θα παρουσιάσει σε συνέχειες με το τίτλο «Ζωή εν Τάφω» όλη την αγριότητα,  τη φρίκη του πολέμου, και τη λαχτάρα επιστροφής στη Λέσβο. Παρόμοια περίπτωση εθελοντισμού αλλά κάτω από διαφορετικές συνθήκες αποτελεί και  η περίπτωση του νεαρού  Παπαγιάννη Βασίλειου από το Αγρίνιο(1882) . Ήταν γιος του φαρμακοποιού Γεώργιου Παπαγιάννη και της Χριστίνας αδελφής του στρατηγού Παναγιώτη Δαγκλή βασικού συνεργάτη του Ελευθέριου Βενιζέλου και μέλος της τριανδρίας της Εθνικής Άμυνας Βενιζέλος-Κουντουριώτης -Δαγκλής. Ο Παπαγιάννης κατατάχθηκε στον στρατό το 1906  σε ηλικία 22 ετών. Προήχθη  σταδιακά και τον Δεκέμβριο του 1917 έφτασε στο βαθμό του Ταγματάρχη.

Όταν ο θείος του ανέλαβε διοικητής του Σώματος Στρατού της Εθνικής Άμυνας μετατέθηκε στη Θεσσαλονίκη και κατατάχθηκε στο 5^ο Σύνταγμα Αρχιπελάγους και βοήθησε στην ολοκλήρωση της συγκρότησης του . Τον Φεβ 1918 ο θείος του κατέβηκε στην Αθήνα και ανέλαβε αρχιστράτηγος του ΕΣ και θέλησε να κρατήσει κοντά του τον ανιψιό του, που βρίσκονταν στην Αθήνα με αναρρωτική άδεια,σαν υπασπιστή. Μετά από λίγο καιρό, όταν  έγινε  ορατή η ανάγκη της εκτέλεσης επιθετικής ενέργειας στο Μακεδονικό Μέτωπο,  παρακάλεσε το θείο να επιστρέψει στο μέτωπο και τελικά ανέλαβε  διοικητής του Ι Τάγματος του 5^ουΣυντάγματος αρχιπελάγους. Αγνόησε τη θαλπωρή των Αθηνών και την ασφαλή υπηρεσία στο Επιτελείο και προτίμησε να τεθεί επικεφαλής του τάγματος του στις κακοτράχαλες πλαγιές και χαράδρες της Τζένας, όπου ανά πάσα στιγμή παραμόνευε ο θάνατος από τη δράση του βουλγάρικου πυροβολικού.

Η Μάχη του Σκρά ντι Λέγκεν

    Η ζώνη ενέργειας της 1^ης Ομάδας Μεραρχιών εκτείνονταν από τον ποταμό Αξιό και δυτικά μέχρι τον ποταμό Μπίστριτσα στο χωριό Νοτιά (παλιότερα Ενωτία). Χωρίζεται από μια χαράδρα 1200 μέτρα δυτικά του χωριού Φανός σε δυο τομείς. Τον ανατολικό τμήμα της χαράδρας που κατείχε η 122^η Γαλλική Μεραρχία και το δυτικό που κατείχε  το Σώμα Στρατού Εθνικής Άμυνας με διοικητή τον Αντιστράτηγο Εμμ. Ζυμβρακάκη. Στον τομέα τούτο εισχωρούσε η φύσει ισχυρά  τοποθεσία του Σκρα ντι Λέγκεν με υψόμετρο 1096 μέτρα, η οποία ήλεγχε όλη την περιοχή και ήταν οργανωμένη με τρεις σειρές συρματοπλέγματα,  χαρακώματα, πολυβολεία και πυροβολεία μέσα σε βράχους και από μπετό.

Η διάταξη των μεραρχιών από ανατολικά προς δυτικά περιλάμβανε, την 122^η Γαλλική Μεραρχία (3 ΣΠ) , την Μεραρχία Κρήτης(3ΣΠ) με διοικητή τον υποστράτηγο Σπηλιάδη, την Μεραρχία Αρχιπελάγους (5^Ο -6^ΟΣΠ και 1^ΟΣΠ  Σερρών διότι το 4^ο Σύνταγμα είχε σταλεί στο εσωτερικό για την καταστολή των στάσεων και των ταραχών) με διοικητή τον υποστράτηγο Ιωάννου και την Μεραρχία Σερρών(2 ΣΠ) με διοικητή τον υποστράτηγο Επαμεινώνδα Ζυμβρακάκη. Ανατολικά της 1^ης Ομάδας Μεραρχιών ήταν οι Βρετανικές δυνάμεις και δυτικά οι Σερβικές δυνάμεις. Εφεδρεία ήταν το 1^ο Σύνταγμα Αφρικανών της 156^ης Γαλλικής Μεραρχίας. Την επίθεση θα υποστήριζαν 138 πυροβόλα διαφόρων διαμετρημάτων. Οι Βούλγαροι έναντι της 1^ης Ομάδας Μεραρχιών είχαν την 5^η Μεραρχία ενισχυμένη με συνολικά 9 συντάγματα και πυροβολικό.

   Το σχέδιο προέβλεπε επίθεση για κατάληψη της τοποθεσία σε δύο χρόνους και την κύρια προσπάθεια είχε αναλάβει η Μεραρχία Αρχιπελάγους η οποία είχε διατάξει τα συντάγματά της από ανατολικά προς δυτικά με  τη σειρά 6^ο Σύνταγμα(Ανχης Κ. Εξαρχάκης)  , το 1^ο Σύνταγμα Σερρών(Τχης Κονδύλης Γεώργιος)  και το 5^ο Σύνταγμα(ΑνχηΕυθ. Τσιμικάλη). Τα 6^οκαι 5^ο Σύνταγμα Αρχιπελάγους  είχαν από ένα τάγμα στην πρώτη γραμμή,  στο 6^ο Σύνταγμα διοικητής του Τάγματος ήταν ο Νικ. Πλαστήρας και στο 5^ο  ο Τχης Παπαγιάννης Βασίλειος.

    Σύμφωνα με το σχέδιο τη νύκτα 14/15 Μαΐου οι μονάδες  κατέλαβαν τις προχωρημένες θέσεις και την επόμενη νύκτα αναπτύχθηκαν στη γραμμή εξόρμησης. Στις 16 Μαΐου , μια μέρα πριν την επίθεση, το πυροβολικό πραγματοποίησε 10ωρη προπαρασκευή για καταστροφή των οχυρώσεων με δύο μισά ώρες διακοπές προκειμένου να πετάξουν τα αεροπλάνα του στρατού και να φωτογραφίσουν τις εχθρικές θέσειςγια  να διαπιστωθούν οι  ζημιές και τα  περάσματα. Στις 19.30 ολοκληρώθηκε  η προπαρασκευή πυροβολικού  και στη συνέχεια κοινοποιήθηκε στις μονάδες η ώρα επίθεσης 04.55. Στις 0200 σταμάτησε κάθε κίνηση στο πεδίο της μάχης, άκρα σιωπή και στις δυο πλευρές της χαράδρας καθώς και στις βουλγάρικες θέσεις. Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί το αίμα που θα χυνόταν σε λίγες ώρες, το μυαλό γυρνούσε στα αγαπημένα πρόσωπα και όλοι αναρωτιόντουσαν αν την άλλη μέρα θα είναι ζωντανοί.

  Πράγματι στις 4.30 άρχισε η για 15 λεπτά σφοδρή προπαρασκευή του ΠΒ, οι λάμψεις από τις οβίδες και των δυο αντιπάλων χάραζαν τη νύκτα που έφευγε και ταυτόχρονα σκορπούσαν το θάνατο. Πέντε λεπτά πριν τις πέντε με την ιαχή «Αέρα» εξόρμησαν οι στρατιώτες της Μεραρχίας Αρχιπελάγους και  μέσα σε 15 λεπτά κατέλαβαν τα πρώτα υψώματα. Σταμάτησαν για είκοσι λεπτά για να ανασυνταχθούν. Συνεχίστηκε η επίθεση και στις 6.30 καταλήφθηκανοι δεύτεροι αντικειμενικοί σκοποί και άρχισε η εκκαθάριση και η οργάνωση. Τη στιγμή εκείνη μια οβίδα βρήκε τον ήρωα Τχη Παπαγιάννη μέσα στο όρυγμα  και τον έριξε νεκρό μαζί με άλλους του τάγματος του. Θάφτηκε εκεί στο ύψωμα που έπεσε 200 μέτρα από το σημερινό σύνορο με τη Βόρεια Μακεδονία. Οι μονάδες του ΣΣΕΑ είχαν εισχωρήσει σε βάθος  2 χλμ και σε πλάτος 12 χλμ μέσα στην εχθρική τοποθεσία, ο φόρος του αίματος που πλήρωσε η Μεραρχία Αρχιπελάγους πολύ βαρύς.Συνολικά 338 νεκροί εκ των οποίων 24 αξιωματικοί, τραυματίες 1777 εκ των οποίων οι 54 αξιωματικοί και  αγνοούμενοι 2 αξκοί και 64 στρατιώτες και συνέλαβε 768  Βούλγαρους αιχμαλώτους. Οι απώλειες αυτές αποτελούσαν το 90% και πλέον όλων των απωλειών του Ε.Σ.(418 νεκροί(26 Αξκοί) , τραυματίες 1975 και αγνοούμενοι 164). Το ήμισυ περίπου των νεκρών ήταν παιδιά από το Νομό της Λέσβου συνολικά 150 , από τους οποίους  95 Λέσβιοι, 49 Λημνιοί , 1 από τον Άγιο Ευστράτιο, 2 από την Ίμβρο και 3 Μικρασιάτες.

  Ο ανταποκριτής της γαλλικής εφημερίδας «Ιλλουστρατιόν» έμεινε κατάπληκτος από τον τρόπο της επίθεσης των Ελλήνων στρατιωτών και το πέρασμα τους μέσα από τα πυρά του βουλγάρικου πυροβολικού και σημειώνει «…στις 0455 της 17^ης Μαΐου είδαμε του Έλληνες μαχητές να πηδούν από τα χαρακώματα, όλοι οι άνδρες έκαναν τον σταυρό τους και εξόρμησαν φωνάζοντάς ΑΕΡΑ..».

 Οι επαινετικές διαταγές των Γάλλων στρατηγών ακολουθούσαν η μία την άλλη και τόνιζαν  την ανδρεία και τον ηρωισμό του Ε.Σ . Ο Γκιγιωμά έστειλε ιδιαίτερη επιστολή στο διοικητή της Μεραρχίας Αρχιπελάγους στην οποία σημείωσε « ..η νίκη αυτή είναι το τεκμήριο της προσεχώς απελευθερώσεως του ιερού εδάφους της Ελλάδος». Βέβαια μετά περίπου τρία χρόνια η Γαλλική πολιτική θα έχει αλλάξει , πρώτη από την Ευρώπη θα συνάψει συμμαχία με τον Κεμάλ και θα τον ενισχύσει για να οδηγηθεί η χώρα μας στην Μικρασιατική τραγωδία και θα πρωτοστατήσει για να παραχωρηθεί η Ανατ. Θράκη στην Τουρκία.

Η Σημασία της νίκης στη Μάχη του Σκρά.

Η νίκη στη μάχη του Σκρά ήταν η πρώτη ελληνική στρατιωτική επιτυχία μετά τον Εθνικό Διχασμό. Ανύψωσε το ηθικό και εμπέδωσε την πειθαρχία στον  Ε.Σ , ενίσχυσε την εμπιστοσύνη των Συμμάχων στις ικανότητες του και παράλληλα την προοπτική  αξιοποίησης του Μακεδονικού μετώπου.

– Η κυβέρνηση Βενιζέλου σταθεροποιήθηκε στην εξουσία και το  γόητρο του πρωθυπουργού ανυψώθηκε, ακόμα και στις περιοχές όπου πλειοψηφούσαν οι βασιλόφρονες. Αποτέλεσμα της νίκης αυτής ήταν  οι νέοι να τρέξουν να στρατευθούν,  για να φτάσουν οι αξιόμαχες ελληνικές μεραρχίες λίγο πριν της επίθεση του φθινοπώρου του 1918  για τη διάσπαση του Μακεδονικού μετώπου στις 12.

Παρακολουθώντας τα δημοσιεύματα του ξένου αλλά κυρίως του ελληνικού τύπου της εποχής διαπιστώνεται ότι η νίκη στο Σκρά άλλαξε τη  ψυχοσύνθεση του λαού και την στάση του απέναντι στον πόλεμο. Από τις λιποταξίες, τις ανυποταξίες και τις στάσεις φτάσαμε στην αποδοχή του «Ένδοξου θανάτου για την Πατρίδα». Χαρακτηριστικό παράδειγμα της ψυχικής αυτής μεταβολής και της ανάτασης της νεολαίας  αποτελεί ο συμπατριώτης μας Νίκος Καραφύλης από τη Βαρειά. Εγκατέλειψε τις σπουδές του στο τρίτο έτος του τμήματος Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών και τον Οκτ του 1916 κατατάχθηκε στο 5^ο Σύνταγμα Αρχιπελάγους ,  τον Σεπτέμβριο του 1917 έγινε Ανθυπολοχαγός και τοποθετήθηκε στο 29^ο Σύνταγμα της Χ Μεραρχίας στην Έδεσσα, όπου έχασε τη ζωή του κατά τον βουλγάρικο βομβαρδισμό της 5^ης Ιουλίου 1918. Διαβάζουμε από το γράμμα του στους γονείς του που δημοσιεύτηκε στον «Ελεύθερο Λόγο» της 30 Αυγούστου 1918, «…Η ευχαρίστις που αισθάνομαι αυτή την στιγμήν προέρχεται από την συναίσθησιν ότι υπηρετώ την πατρίδα μου, ότι μου δίδεται τέλος πάντων και μένα η ευκαιρία να προσφέρω σ’ αυτήν ότι περνά από το χέρι μου..».

-Ο Γκιγιωμά λίγες μέρες μετά τη μάχη ανακλήθηκε και ορίστηκε διοικητής του Παρισιού και σύμβουλος του πρωθυπουργού Κλεμανσώ. Ήταν αυτός που σταμάτησε της παρασκηνιακές διπλωματικές συζητήσεις με τη Βουλγαρία για συνθηκολόγηση πριν τη λήξη του πολέμου. Επίσης  εισηγήθηκε στον Κλεμανσώ την  χορήγηση δυο δανείων 50 και 750 εκ χρυσών φράγκων για την αναδιοργάνωση και τον εξοπλισμό του Ελληνικού Στρατού.

Επίλογος

Η εφημερίδα «Πατρίς» των Αθηνών της 20^ης Μαΐου 1918 έγραφε για το θάνατο του ήρωα Ταγματάρχη Παπαγιάννη του ενδοξότερου των νεκρών του Σκρά, « Το στράτευμα δεν θρηνεί. Απεναντίας πανηγυρίζει. Τους ήρωες της ορμητικότητάς του Παπαγιάννη δεν τους κλαίουν, τους αναφέρουν μόνον».

 Φυσικά δεν ήταν μόνο ο Παπαγιάννης αλλά και οι εκατοντάδες ήρωες στρατιώτες της Λεσβιακής γης και των λοιπών νησιών του Αρχιπελάγους ανάμεσα τους και ο Αγιασώτης Βασίλης Καχηλέλης,  διαβάζουμε στον «Ελεύθερο Λόγο» της 19 Μαΐου 1919 την επιστολή που έστειλε από το μέτωπο της Μικράς Ασίας στον πατέρα του ο διοικητής του λόχου του Υπλγός Ιωάννης Κανελλόπουλος «…Μεταξύ των ηρώων το μονάκριβο παιδί σου ο γιος σου Βασίλης που από τους πρώτους ανέβηκε στο ύψωμα Τουμουλούς , όπου τον βρήκε μια οβίδα και ξεψύχησε μουρμουρίζοντας «Μεγαλείο η Αθανασία», ο συγχωριανός του Χατζηδούκας του έκλεισε τα μάτια..».

 Στις 20 Μαΐου 1919 διαβάζουμε πάλι στον «Ελεύθερο Λόγο» «..Εντός ολίγου αποστέλλεται στη Μυτιλήνη η προτομή του ήρωα Ταγματάρχη Παπαγιάννη κατασκευασθείσα δαπάνη φίλων του. Η προτομή θα τοποθετηθεί στην Πλατεία Ελευθερίας(Κιόσκι) μέχρι να ιδρυθεί ηρώον όπου θα τοποθετηθεί οριστικώς». Δεν θα αναφερθώ στην περιπέτεια της προτομής που είναι γνωστή σε όλους θα τονίσω όμως έστω και μετά από 106 χρόνια με πρωτοβουλία του συλλόγου «Κιρκινέτσι» και με τη συμβολή της Περιφέρειας Β. Αιγαίου  και του  Δήμου Μυτιλήνης  βρίσκει τη θέση που της αρμόζει, έστω και χωρίς ηρώο. Θα ήταν παράλειψη μου  αν δεν ανάφερα  και μερικούς απ’ αυτούς  που επέζησαν και μας μετέφεραν τις εμπειρίες τους από τη φοβερή εκείνη μάχη. Ο Τσιγκιρλής Γεώργιος , ο ψαράς  Σαμαράς Σάββας από τον Πολυχνίτο, ο λοχίας Παλαιολόγου Νικόλαος, ο Πασαδέλλης Αντώνιος από την Άντισσα και ο ΧριστοφαρήςΧριστόφας από την Αγιάσο, όλοι του 1^ου Τάγματος του 5^ου Συντάγματος Αρχιπελάγους.

 Δεν αποτελεί πατριδοκαπηλία, ούτε είναι φιλοπόλεμη πράξη η τίμηση και ο σεβασμός των πεσόντων στα πεδία των μαχών. Είναι υποχρέωση,  πρωτίστως  της Πολιτείας και της διοίκησης κάθε βαθμού και θα πρέπει να είναι μέλημα και της εκπαίδευσης. Η ειρήνη αποτελεί ύψιστο αγαθό και  όλοι την θέλουμε και την επιζητούμε, αλλά θα κινδυνέψουμε να την χάσουμε αν αγνοήσουμε την ιστορία μας και λησμονήσουμε αυτούς που έπεσαν για την Πατρίδα.

 Θα κλείσω την ομιλία μου με τα λόγια  από το γράμμα του ήρωα  φοιτητή-Ανθυπολοχαγού Νίκου Καραφύλη, τα οποία μετά από 106 χρόνια είναι επίκαιρα λόγω των πολέμων που εξελίσσονται στην ευρύτερη γειτονιά μας, « …Πολλοί λέγουν ότι μάχονται αποκλειστικώς και μόνο για το συμφέρον των . Όχι! Δεν το παραδέχομαι. Μάχονται και για το συμφέρον των αλλά περισσότερο πολεμούν για το συμφέρον ολοκλήρου της ανθρωπότητος , πολεμούν για τα μικρά Έθνη, τα οποία η ακόρεστος πλεονεξία ενός ανθρώπου έχοντας την αξίωσιν να κυριαρχήση του κόσμου, ηθέλησε να εκμηδενίση…».

Στρατής  Χαραλάμπους Αντγοςε.α.Μυτιλήνη 17 Μαΐου 2024

Βιβλιογραφία

Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ , Έκθεση  Πεπραγμένων Μεραρχίας Αρχιπελάγους , 1918

Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ , Έκθεση Πεπραγμένων  1^ης Ομάδας Μεραρχιών

 Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης, Ψηφιακός Ηρόδοτος, Εφημερίδες

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τόμος 10^ος , Εκδόσεις Αγγελάκη, Αθήνα

ΓΕΣ/ΔΙΣ, Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, Αθήνα , 2018

Στρατή Χαραλάμπους, Λεσβιακά τόμος κς’, Η Λέσβος κατά τη διάρκεια του Α’ Π.Π. Μυτιλήνη , 2020.

Ο Ταγματάρχης Παπαγιάννης… ξανά στο Κιόσκι!