του Στρατή Χαραλάμπους*

 

Εισαγωγή

    Συμπληρώθηκαν   96 χρόνια από το τραγικό  γεγονός της καταστροφής της Σμύρνης, σχεδόν ένας αιώνας , αλλά ακόμη υπάρχουν  εύλογες απορίες   για τους αίτιους και  κυρίως για τους λόγους αυτής της μεγάλης συμφοράς .  Η   πυρκαγιά  της Σμύρνης ήταν η   « χαριστική βολή»  σε μια κοινωνία  όπου συμβίωναν  , παρά τις αντιθέσεις τους  , διαφορετικές εθνότητες   με διαφορετική θρησκεία  , γλώσσα , κουλτούρα και   οικονομική επιφάνεια  . Το  μοντέλο συνύπαρξης και ανάπτυξης σ’ αυτή τη γωνιά της Ιωνίας   , με    εμφανή  τη δυτική  επιρροή δεν υπήρχε σ’ άλλη  πόλη   της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας .

   Αυτός ο τρόπος ζωής μοιραία προκαλούσε το «φθόνο»  της πλειοψηφίας  του  τουρκικού λαού, επηρεασμένου ,  από τα εθνικιστικά συνθήματα των Νεότουρκων  που σχεδόν για μια δεκαετία (1908-1918)  επέβαλαν στη χώρα την πολιτική τους  και από την κατάρρευση της αυτοκρατορίας κατά τον  Α’ Π. Π.  .  Τα  συνθήματα αυτά   αποτέλεσαν  τη βάση της ιδεολογίας του «κεμαλικού εθνικισμού»  ,  που   αναδύθηκε     και  γιγαντώθηκε   μέσα από τα πεδία των μαχών της Ανατολής  και  κορυφώθηκε  πάνω στα αποκαΐδια της « Νύφης της Φωτιάς» . (1)

  Για το ποιός ευθύνεται για τη μεγάλη πυρκαγιά της Σμύρνης (13-16 Σεπ 1922 ) αναφέρθηκα αναλυτικά  στα άρθρα μου στο « ΕΜΠΡΟΣ» της 15 Σεπ 2010 και 16 Σεπ 2016 . Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσω να καταγράψω τις απόψεις των τούρκων ιστορικών και αρθρογράφων   οι οποίοι ,  στην  « αναζωπύρωση» του θέματος  το 2010  και μετέπειτα ,   προσπάθησαν να εκφέρουν  άποψη  διαφορετική από την επίσημη ( Ίδρυμα Τουρκικής Ιστορίας – Türk Tarih Kurumu-TTK) και σε αντίθεση με τη «στρατευμένη» δημοσιογραφία .

Τουρκική μεταστροφή

   Η  τουρκάλα δημοσιογράφος Αϊσέ Χιούρ ( Ayse Hür) (2)  με  μία εκτεταμένη ανάλυση προσπάθησε να αντικρούσει τις πηγές ,   τις οποίες επικαλείται  η τουρκική πλευρά στην προσπάθεια της να  αποποιηθεί των ευθυνών της  και τονίζει :

  Την επί χρόνια επίσημη τουρκική άποψη ,  με την οποία κατηγορούνταν  για την έναρξη της πυρκαγιάς ο ελληνικός στρατός  σε συνεπικουρία με του  Έλληνες της Σμύρνης  . Η  οποία   ξαφνικά το 1980 ,   λόγω των διπλωματικών προσπαθειών της  Αρμενίας για την αναγνώριση της γενοκτονίας του λαού της το 1915 ,  μεταστράφηκε και  έκτοτε θεωρεί      ως  υπεύθυνους  , για   το ξεκίνημα της φωτιάς ,  τους Αρμένιους και κυρίως το Αρμενικό κομιτάτο με αρχηγό τον Τασνάκ.

   Μετά την είσοδο στη Σμύρνη του τουρκικού στρατού και των άτακτων(τσέτες του Τυφλού Πεχλιβάνη – Kör Pehlivan ) στις 9 Σεπ 1922 ημέρα Σάββατο  , ακολούθησε συστηματική λεηλασία , αρπαγή περιουσιών , βιασμοί κλπ με το πρόσχημα της έρευνας για τον εντοπισμό όπλων κλπ   στα σπίτια των ελλήνων  και των  αρμενίων . Ακολούθησε στις 12 Σεπ ο αποκλεισμός της  αρμένικης συνοικίας από τον τουρκικό στρατό  και τις μεταμεσημβρινές ώρες της 13 Σεπ 1922 ξεκίνησε η φωτιά στο Basmane ( σημερινό εκθεσιακό κέντρο)  , η οποία  με τη βοήθεια του ανέμου γρήγορα επεκτάθηκε. Την επόμενη μέρα κινήθηκε δυτικά καίγοντας τα πάντα στο πέρασμα της  ,   σπίτια , σχολεία , κέντρα , ξενοδοχεία , εκκλησίες  , μαγαζιά κλπ ,  στις συνοικίες των αρμένιων , των ελλήνων και των φράγκων . Ταυτόχρονα δεκάδες χιλιάδες έλληνες , αρμένιοι και λεβαντίνοι με τις οικογένειες του κινήθηκαν αναγκάστηκα προς την παραλία διότι προς την τούρκικη συνοικία(νότια –δες το χάρτη )(3)  οι δρόμοι είχαν αποκλειστεί .

    Η   φωτιά  σβήστηκε ολοσχερώς στις 18 Σεπ 1922 κάνοντας στάχτη 2,6 εκ.τ.μ  αστικής γης και  πάνω από 20 χιλ ακίνητα , με συνολικό ύψος ζημιών 3,5 εκ χρυσές λίρες(4) . Το  σπουδαιότερο όμως είναι  ότι   με βάση τους αριθμούς έχασαν τη ζωή τους πάνω από 180 χλ άτομα , αν ληφθεί υπόψη ότι στην πόλη ζούσαν  περίπου 500 χλ έλληνες και αρμένιοι  τα δε  πλοία παρέλαβαν  μόνο 320 χλ.

 Δηλαδή η  Σμύρνη « καθαρίστηκε» , απαλλάχτηκε από τις εθνότητες που έδιναν ζωή και πρόοδο  και άρχισε να δημιουργείται μια πόλη με ανατολίτικη νοοτροπία , που τίποτα δεν θα θύμιζε  την παλιά Σμύρνη .  

 

Συμπεριφορά Ξένων Ανταποκριτών και Αποστολών

  Οι ξένοι ανταποκριτές( Άγγλοι-Γάλλοι-Αμερικάνοι και Ιταλοί)  στη Σμύρνη ήταν διστακτικοί στις αρχικές ανταποκρίσεις των και κυρίως κινήθηκαν στα πλαίσια της πολιτικής της Χώρας  τους ,πλην ελαχίστων εξαιρέσεων . Η  Αϊσέ Χιούρ(Ayse Hür)  καταγράφει  τις  αντιθέσεις  που παρουσίασαν οι ανταποκρίσεις ορισμένων δημοσιογράφων  με τις μετέπειτα αναλύσεις και τις  αναφορές τους  :

  Στις 16 Σεπ 1922 οι Times του Λονδίνου   έγραφαν   ότι « η φωτιά ξεκίνησε μετά την κατάληψη της πόλης από του άτακτους τούρκους ( başıbozuklar) , αλλά ο τακτικός στρατός δεν έκανε τίποτα εναντίον τους ούτε και κατά της φωτιάς » . Στις 6 Οκτ 1912 η ίδια εφημερίδα γράφει ότι «δεν υπάρχουν αποδείξεις αλλά υπάρχει κοινή άποψη ότι την έβαλαν οι έλληνες και οι αρμένιοι » .

   Η   γαλλική Figaro κατηγορεί για τη φωτιά τους τούρκους , η Le Temps τους έλληνες και η  Le Matin  τους αρμένιους . Γενικά ο γαλλικός τύπος ακολούθησε φιλοτουρκική στάση , καίτοι τα καραβάνια προσφύγων  που έφταναν στη Μασσαλία  περιέγραφαν με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες τις τραγικές στιγμές που έζησαν , πιστός στην πολιτική που χάραξε η γαλλική κυβέρνηση  της εποχής  ( Γάλλο-τουρκική   συνθήκη της 20  Οκτ 1921- Συνθήκη Άγκυρας-Φραγκλίν Μπουγιόν )   .

  Οι  New York Times « αναρωτιούνταν αν τη φωτιά την έβαλαν οι τούρκοι για να εκδικηθούν τους    ρωμιούς και τους αρμένιους ,  που συνεργάστηκαν με τον Ελληνικό Στρατό». Επίσης η Portsmouth  Daily Times , στήριξε τη θεωρία ότι « τη φωτιά την έβαλαν οι τούρκοι για να καλύψουν τις θηριωδίες τους»  .

  Η   θέση της Γαλλίας για τους υπεύθυνους της φωτιάς παρουσιάζει μια αντιφατικότητα και συγκεκριμένα ,  αντί  να ληφθούν υπόψη οι αναφορές και τα τηλεγραφήματα του διπλωμάτη Michel Graillet  που αναπλήρωνε τον γενικό πρόξενο Lucien Laporte και είχε προσωπική αντίληψη των τραγικών γεγονότων ,  λήφθηκαν υπόψη οι αναφορές του στρατηγού Pelle και του ναυάρχου Dumesnil . O πρώτος ήταν ύπατος αρμοστής στην Πόλη και στάλθηκε από το γάλλο πρωθυπουργό Poincare στη Σμύρνη και συνέταξε σχετική έκθεση. Ο  δεύτερος ήταν διοικητής του συμμαχικού στόλου στον κόλπο της Σμύρνης και συνέταξε την έκθεση του από μαρτυρίες και  από δύο σημαντικές συναντήσεις  που είχε :

   Η  πρώτη ήταν στις 11 Σεπ 1922 στο διοικητήριο ( Konak) με το Nureddin Paşa , πρώην στρατιωτικό διοικητή Σμύρνης(πριν το Μάιο του 1919)   και διοικητή της 1^ης τουρκικής στρατιάς ,  που είχε το βάρος της κύριας επίθεσης  κατά του ελληνικού στρατού  στο μέτωπο του Αφιόν και  είχε εισέλθει θριαμβευτής στη  Σμύρνη στις 9 Σεπ 1922 . Η  δεύτερη με τον Κεμάλ στις 15 Σεπ 1922 ( η  πυρκαγιά συνεχιζόταν  ) στη βίλλα της μετέπειτα συζύγου του Latife hanim στο Göztepe(στη νότια πλευρά της πόλης-δες το χάρτη) . Στις δύο συναντήσεις πρακτικά τηρούσε ο διοικητής κορβέτας Moreau .

   Από το Νουρεντίν ο γάλλος ναύαρχος ζήτησε , να περιοριστεί ο εκτοπισμός των ανδρών  ελλήνων και αρμένιων , που είχε διατάξει ο ίδιος ,  μόνο σε όσους αποδεδειγμένα είχαν συνεργαστεί με τον Ελληνικό Στρατό .  Αυτός αρνήθηκε και απάντησε « πολλοί μας  βασάνισαν –bize çok çektirtiler».

 Στο Κεμάλ μετέφερε τις μαρτυρίες « βάσει των οποίων οι τούρκοι έβαλαν τη φωτιά και ότι μάρτυρες  είδαν τούρκους στρατιώτες  να ρίχνουν πετρέλαιο» και ότι ο Άγγλος ναύαρχος πιστεύει ότι « υπεύθυνοι για τη φωτιά είναι οι τούρκοι ». Ο  Κεμάλ κατηγόρησε τους αρμένιους  και υποσχέθηκε τη διεξαγωγή έρευνας από επιτροπή του επιτελείου του .

   Για την έκθεση(που επικαλείται η τουρκική πλευρά)  του αμερικάνου μηχανικού  στην οργάνωση «Near East Relief» Mark Prentiss έχω αναφερθεί στις 15 Σεπ 2010 . Επί πλέον   η τουρκάλα δημοσιογράφος Αϊσέ Χιούρ αποκαλύπτει ότι η  έκθεση που συντάχθηκε κατά παραγγελία του ναυάρχου των ΗΠΑ  Bristol  τον Ιανουάριο του 1923 , βασίστηκε σε δύο συναντήσεις του μηχανικού στις 10 και 13 Σεπ 1922 με τον πιο αμφιλεγόμενο μάρτυρα ,  το διοικητή της ιδιωτικής πυροσβεστικής εταιρείας ( αυστριακών συμφερόντων ) Paul Gresovich . Ο  τελευταίος  μεταξύ των άλλων τόνισε ότι «πάντα ξεσπούσαν φωτιές  την εποχή εκείνη αλλά πολλές ταυτόχρονα πρώτη φορά , η δύναμη της πυροσβεστικής από 100 άτομα είχε πέσει στους 37 λόγων  της απόλυσης από το νομάρχη Kazım Paşa των ρωμιών πυροσβεστών . Ζήτησα ενίσχυση από τους τούρκους αλλά μου  έστειλαν μόνο 100 άτομα τα οποία από τις 8 το  βράδυ της 13 Σεπ βομβάρδιζαν τα σπίτια για να μην εξαπλωθεί η φωτιά» . Επίσης ο  Greskovich  ανέφερε ότι «το πρωί της 13 Σεπ (πριν ξεσπάσει η φωτιά )  μερικές χιλιάδες γυναικόπαιδα αρμενίων με επικεφαλής δύο ιερείς βγήκαν από το αρμένικο σχολείο και την εκκλησία του Αγίου Δομίνικου και κινήθηκαν προς τη θάλασσα . Σε έρευνα εντός του σχολείου εντοπίστηκαν στουπιά με πετρέλαιο» .( Σημείωση : Η  προσπάθεια διάσωσης των γυναικόπαιδων των αρμενίων  πριν τη φωτιά , αποδεικνύει περίτρανα τις λεηλασίες και  τις θηριωδίες που εξελίσσονταν  στη συνοικία τους και όχι μόνο.)

Το κυριότερο όμως για την αναφορά  Prentiss είναι ότι έρχεται σε αντίθεση με :

•     Tην ανταπόκριση του ιδίου που δημοσιεύτηκε στις 18 Σεπ 1922 στους New York Times .
•     Τη   μαρτυρία   του βοηθού προξένου Barnes ότι»είδε τούρκους να βάζουν φωτιά στο τελωνείο και το γραφείο ελέγχου διαβατηρίων» .
•    Τη  μαρτυρία του  υπευθύνου του Ερυθρού Σταυρού , Davis Claufen  ότι «είδε τούρκους στρατιώτες να καίνε σπίτια»ωκαι της περιπόλου του ναυτικού των ΗΠΑ ότι «οι φωτιές γύρω από το Αμερικάνικο σχολείο μπήκαν από τούρκους» .

     Η  Συμπεριφορά της Ανώτατης Στρατιωτικής Τουρκικής Ηγεσίας 

     Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο  ότι η ανώτατη τουρκική στρατιωτική ηγεσία ( ο επιτελάρχης Fevzi Çakmak Paşa , ο διοικητής του δυτικού μετώπου İşmet İnönü και άλλοι ) με επικεφαλής το Μουσταφά Πασά έφθασαν στη Σμύρνη στις 10 Σεπ 1922 (μία μέρα μετά την είσοδο του Nureddin Paşa- διοικητού της 1^ης Στρατιάς  ) . Ήταν μάρτυρες όλων των  λεηλασιών και των  θηριωδιών καθώς και της τρομερής πυρκαγιάς που  κατέστρεψε τα πάντα .

  Εύλογα γεννάται η απορία σ’ ένα αντικειμενικό παρατηρητή γιατί δεν έκαναν κάτι , για να περιορίσουν τη ζημιά και  να γλυτώσουν από το θάνατο χιλιάδες αθώες ψυχές  , που είχαν πάρει  στο δρόμο του ξεριζωμού ; Εξάλλου ο  στρατιωτικός αντίπαλος  τους  , ο ελληνικός στρατός είχε αναχωρήσει από την πόλη στις 8 Σεπ  κινούμενος για το Τσεσμέ , προκειμένου να εγκαταλείψει τη γη της Ιωνίας .

  Οι  διάφοροι τούρκοι στρατιωτικοί της  εποχής καθώς και ο επιστήθιος φίλος του Κεμάλ  Falih  Rifki Atay στα απομνημονεύματα  τους  , προσπάθησαν να περιγράψουν  «τη λύπη του Κεμάλ»ενεργούσε μόνος του ή  με εντολές βάσει σχεδίου .

   Ο  Κεμάλ στις 10 Σεπ αρχικά έστησε το στρατηγείο του στο ξενοδοχείο «Κράμερ Παλλάς» ( βλέπε χάρτη) και το βράδυ διανυκτέρευσε  για λόγους συμβολικούς , στη βίλα της οικογένειας İplikçizade στην περιοχή  Karşıyaka(Κορδελλιό)  όπου είχε  διαμείνει το καλοκαίρι του 1921 ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος . (5)

   Τις υπόλοιπες νύκτες μέχρι το πρωί την 13^η Σεπ 1922(ημέρα έναρξης της πυρκαγιάς) δεν διασαφηνίζεται αλλά κατά πάσα πιθανότητα  άλλαζε σπίτια για λόγους ασφαλείας . Γεγονός είναι ότι  το απόγευμα της 13^ης Σεπ καθώς η φωτιά πλησίαζε την παραλία και το ξενοδοχείο Κράμερ      μεταφέρθηκε εσπευσμένα μέσα σε  ανοικτό αυτοκίνητο στη  βίλα  της οικογένειας Uşakizade στην περιοχή Göztepe ( Γκιόζτεπε –νότια της πόλης) καλεσμένος της Latife Hanım , που  στη συνέχεια έγινε  σύζυγος του .

   Ο  Κεμάλ  στις 13 Σεπ το βράδυ από το μπαλκόνι της βίλας που έμενε ,  βλέποντας τις φλόγες να υψώνονται στον ουρανό της Σμύρνης , είπε στους αξιωματικούς «…παιδιά κοιτάξτε καλά αυτή τη θέα , αυτές οι φλόγες σηματοδοτούν το τέλος μιας περιόδου και την αρχή μιας νέας . Ενώ οι αμαρτίες της οθωμανικής αυτοκρατορίας τον τελευταίο αιώνα  « καθαρίζονται » με αυτή τη φωτιά , η οποία παράλληλα ανακοινώνει στον κόσμο την άνοδο του τουρκικού έθνους και την ίδρυση του τουρκικού κράτους ..» ( 6)

   Την επόμενη ημέρα ενώ η φωτιά έτρωγε τα σωθικά της πόλης , παρατέθηκε γεύμα στη βίλα με παρόντες την ηγεσία , την οικογένεια και άλλους . Ο  υπασπιστής του Κεμάλ  Salih Bozοk γράφει , «  .. όλοι  γέμιζαν με ευχαρίστηση τα ποτήρια  τους και έτρωγαν τους μεζέδες , πλην του Fevzi Paşa που δεν έπινε οινόπνευμα αλλά καταβρόχθιζε με βουλιμία τα καλαμάρια της Σμύρνης ..» (7) 

   Μετά έμειναν μόνοι στο λιακωτό της βίλας ο Κεμάλ με τη Λατιφέ και παρατηρούσαν τη φωτιά ,  παραπέρα  δε ήταν οι υπασπιστές  . Ο  Bozok  γράφει , « .. η Λατιφέ μιλούσε για τις επιχειρήσεις της οικογένειας και ο Κεμάλ για τη μάχη του Αλή Βεράν . Σε ερώτηση του Κεμάλ αν υπάρχουν ακίνητα της οικογένειας στην περιοχή που καιγόταν ,  αυτή απάντησε θετικά και συμπλήρωσε « Ας καούν όλα Πασά μου αρκεί που εσείς είστε υγιής , ποια η αξία των  περιουσιακών στοιχείων για κάποιον που ζει αυτές τις ένδοξες μέρες . Η Πατρίδα σώθηκε και στο μέλλον θα τα φτιάξουμε καλύτερα .» . Η απάντηση ικανοποίησε τον Κεμάλ και πρόσθεσε , « Evet , Yaksın ve Yıkılsın . Hepsi telafisi mümkündür—Ναι  ,όλα ας ακούν και ας καταστραφούν !! Όλα ξαναγίνονται!!!» .(8)

  Ο  επιτελάρχης  Fevzi Paşa στα δικά του απομνημονεύματα  περιγράφει με τα χειρότερα λόγια το   Νουρεντίν και συμπληρώνει , « αυτός ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για δυο γεγονότα που  τελείωσαν με πόνο , την πυρκαγιά της Σμύρνης και τη διαμονή του Κεμάλ στο Κράμερ , απ’ όπου λόγω της φωτιάς κατέληξε μόνιμος μουσαφίρης στη βίλα στο Γκιόζτεπε ..» (9)  Ο  Κεμάλ έμεινε στο σπίτι της Λατιφέ μέχρι τις 29 Σεπ 1922 , από  εκεί επέστρεψε την επομένη στην  Άγκυρα  και παρέμεινε στην εξουσία μέχρι την ημέρα του θανάτου του . ( 10 Νοε 1938 ) .

  Ο «Αποδιοπομπαίος Τράγος»  Nureddin Paşa  

  Ο  τούρκος δημοσιογράφος Tamer Çilingir (10)  σε άρθρο του με τίτλο « Tη Σμύρνη την έκαψε ο Μουσταφά Κεμάλ και οι στρατιώτες του» , αφού  αναφέρει στα κενά που παρουσιάζει η επίσημη θέση της Τουρκίας για την πυρκαγιά καταλήγει στις εξής διαπιστώσεις ,   για το πρόσωπο του Νουρεντίν πασά  για τον οποίον έχουν γραφτεί πολλά για τη μοχθηρία ,  τη σκληρότητα και την πονηριά . Τα   χαρακτηριστικά αυτά φάνηκαν σε όλη την έκταση τους  στον τρόπο που μαρτύρησε  ο Μητροπολίτη Σμύρνης  εθνομάρτυρας  Χρυσόστομος   :

•    – Οι ιστορικοί για να αθωώσουν τον Κεμάλ , ρίχνουν όλα τα βάρη στο Νουρεντίν
•     – «Από ποιόν  πήρε  διαταγές ο Νουρεντίν  , για να εξολοθρεύσει την κουρδική φυλή Koçgiri   η οποία αρνήθηκε να υποταχθεί  και τους έλληνες του Πόντου ».
•    – «Τότε ήταν αρεστός και εκτελούσε τις διαταγές του Κεμάλ ενώ στη Σμύρνη έγινε απεχθής  και αχώνευτος ».
•      — Για την υπευθυνότητα του Νουρεντίν έχουν γράψει ο Ισμέτ Ινονού και ο Ριφκί Αταϊ , τι έλεγε όμως ο ίδιος για του Ρωμιούς « .. σ’ όλους τους ρωμιούς υπάρχει το όνειρο του κράτους .  Πιστεύουμε ότι οι ρωμιοί για την πατρίδα μας είναι ένα φίδι , το δηλητήριο αυτού του φιδιού είναι οι γυναίκες ….» (10)
•    –    Οι  πράξεις  αυτού του  «πιστού στρατιώτη  του Κεμάλ» και  οι θηριωδίες  του στον Πόντο και στο Koçgiri συζητήθηκαν σε κλειστές συνεδριάσεις της βουλής της 11 Αυγούστου και  της 4 Οκτ 1921 . Μερικοί ζήτησαν να καθαιρεθεί αλλά ο Κεμάλ τον υπερασπίστηκε και τον γλύτωσε μέσω της  «σύστασης εξεταστικής επιτροπής» .
•    — «Τελικά στις 29 Ιουνίου 1922 ο Κεμάλ τον επιβράβευσε , τον προήγαγε και του ανέθεσε της διοίκηση της 1^ης Στρατιάς . Πως αυτός μετά από 2,5 μήνες έγινε  «απεχθής»  ; Πως θα ενεργούσε ο πιστός αυτός στρατιώτης χωρίς διαταγές του Κεμάλ ; Όσοι το υποστηρίζουν έχουν «πάθει ατροφία στο μυαλό »  και θέλουν να προστατεύσουν  τον Κεμάλ».

 Μια Σμυρνιά Τουρκάλα  «Εξομολογείται»

 Η  τουρκάλα καθηγήτρια ανθρωπολογίας και κοινωνιολογίας  στο Πανεπιστήμιο Σαπαντζή της Κωνσταντινούπολης Leyla Neyzi (11)  , πραγματοποίησε τέσσερις συναντήσεις μεταξύ 2001-2003 με την Gülfem Kaatçılar İren ( οικογένεια Katipzade)  που είχε γεννηθεί το 1915 και βίωσε  σαν   παιδί μιας   πλούσιας μουσουλμανικής οικογένειας της Σμύρνης  που ζούσε στο Κορδελλιό ( Karşıyaka) ,  όλα τα γεγονότα από το 1919 μέχρι το Σεπτέμβριο του 1922 .

  Τη ψυχή της μικρής  Iren  σημάδεψαν ,  πριν την πυρκαγιά της Σμύρνης  ,  δύο τραγικά  γεγονότα . Πρώτο ήταν  ο θάνατος του πατέρα της από πνευμονία την άνοιξη του 1922 ,  την οποία   « άρπαξε» λόγω άρνησης των ελληνικών αρχών να του δώσουν άδεια να  ταξιδέψει με  το τρένο στη Μαγνησία ,  όπου ήταν τα κτήματα του και αναγκάστηκε να πάει με τα πόδια .

Δεύτερο ,  με τη διάσπαση του μετώπου πήγαν οικογενειακώς στη Μαγνησία  για ασφάλεια και έζησε  την πυρπόληση της πόλης από τους  « φυγάδες » έλληνες στρατιώτες .

  Στην ερώτηση για το ποιος ευθύνεται για την πυρκαγιά της Σμύρνης , πότε έριχνε τα βάρη στους έλληνες , πότε στους ρωμιούς και τελικά στους τούρκους . Αναπολούσε αλλά και κατηγορούσε  τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της Σμύρνης  . Ανατράφηκε με αρμένιους , ρωμιούς , λεβαντίνους και εβραίους , τους οποίους  θεωρούσε   ότι « ανήκαν στη γη της Σμύρνης μαζί με τους  τούρκους» .

  Η  προσέγγιση της για την μεγάλη καταστροφή που προκάλεσε η πυρκαγιά της Σμύρνης έχει δύο  διαστάσεις :

   Την εθνικιστική ,  βάσει της οποίας ήταν αναγκαία η πυρκαγιά για να καθαριστεί η «βρωμιά»  .   Επαναλάμβανε τη φράση   « pişliği temizlemek – καθαρισμός της βρωμιάς» , αυτοί ( τούρκοι) έβαλαν τη φωτιά στην αποθήκη πυρομαχικών και όπλων  ….ήταν ο μόνος τρόπος να καθαριστεί η βρωμιά   , διαφορετικά θα τους κυνηγούσαν από πόρτα σε πόρτα … Ήταν όμως σωστό ή λάθος;»  

  Συνεχίζοντας η Iren συμπλήρωσε , « … όπου είναι τώρα η έκθεση ζούσαν χιλιάδες αρμένιοι και έλληνες  , ο καθαρισμός ήταν απαραίτητος  για να ιδρυθεί η τουρκική δημοκρατία , δεν υπήρχε άλλη επιλογή , δεν μπορούσαμε να έχουμε μια τέτοια κοσμοπολίτικη δημοκρατία…».

  Η  εθνικιστική αυτή προσέγγιση   , κατά τη   συγγραφέα ,  δείχνει αφενός  την απελπισία και το μίσος που φώλιασε στις ψυχές των  ηττημένων τούρκων  του Α’ Π. Π.   οι οποίοι έβλεπαν να διαλύεται η αυτοκρατορία τους και αφετέρου το συναίσθημα της κατωτερότητας,   που χαρακτήριζε τους μουσουλμάνους της Σμύρνης σε σχέση με τις λοιπές εθνότητες  , οι οποίες κυριαρχούσαν στην πολιτιστική και οικονομική ζωή της πόλης  .

   Η   δεύτερη προσέγγιση της Σμυρνιάς τουρκάλας , που αναπολούσε  το   χαμένο κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της παλιάς Σμύρνης  που θάφτηκε μέσα στις στάχτες  ,  είχε   σχέση με την αναγκαιότητα ή όχι  της μεγάλης καταστροφής . Συμμερίζεται τον πόνο των   εθνοτήτων που «εξαφανίστηκαν» από την πόλη και προσθέτει , «τις παλιές μέρες μουσουλμάνοι , έλληνες , αρμένιοι και εβραίοι εμπιστευόμασταν ο ένας τον άλλον . Η  γη ανήκε σε αυτούς όπως και σε εμάς» . 

   Στο τέλος η Iren συμπλήρωσε , « Ξέρεις τι με θυμώνει; Κανένας δεν  ψάχνει τις αιτίες για αυτή τη λυπητερή ιστορία . Την  έθαψαν . Ο κόσμος αισθάνεται ότι ήταν ένα καλό πράγμα  το οποίο διαλευκάνθηκε , αλλά κανείς δεν θέλει να μιλήσει για αυτό . Δεν  έπρεπε να συμβεί . Χάθηκαν εβδομήντα πέντε χρόνια ..» .

 Επίλογος

 Υπάρχουν και άλλοι τούρκοι δημοσιογράφοι , συγγραφείς και ιστορικοί  , που  στηλίτευσαν  άλλοι    με παρρησία και άλλοι    εμμέσως με υπονοούμενα   την τουρκική ενοχή και κυρίως την τουρκική « απραξία» , κατά την εξέλιξη της πυρκαγιάς .

  Κρίνω σκόπιμο να αναφέρω τα ονόματα τους : Engin Ardıç ( Sabah)  , Hasan Bülent Kahraman ( Sabah)  , Emre Aköz (Sabah) , Fahri Alem ( tümgazateler.com) , Hadi Uluengin ( Hurriyet) και φυσικά ο Etyen Mahçupyan ( Karar)  που διετέλεσε και σύμβουλος του πρώην πρωθυπουργού Davutoğlu .

   Μετά το  « σάλο» που δημιουργήθηκε το 2010 η επίσημη Τουρκία ( ΤΤΚ- Δήμος Σμύρνης κλπ) αρνήθηκαν    « να κοιτάξουν κατάματα την αλήθεια »  και να κινηθούν στην κατεύθυνση της ανεξάρτητης μελέτης  από πανεπιστημιακούς ιστορικούς ,  τούρκους , έλληνες , αρμένιους ,εβραίους και από τη Δύση , όλων των πηγών γνωστών και μη ( όχι των μετέπειτα κατασκευασμένων)  , προκειμένου να βρεθεί η αλήθεια .  Αντίθετα ξεκίνησαν μια «βιομηχανία» παραγωγής ντοκυμαντέρ , εκδόσεων , μελετών , συνεδρίων κλπ , για να στηρίξουν τη νέα επίσημη θέση της Χώρας , δηλαδή ότι « αρμένικη επαναστατική οργάνωση  έβαλε  τη φωτιά».

   Δεν αμφιβάλω ότι και στην ελληνική πλευρά  υπάρχουν «ακραίες φωνές» από ιστορικούς , συγγραφείς και δημοσιογράφους ,  που ασχολούμενοι με τα τραγικά γεγονότα της περιόδου 1919-22 στη Μικρά Ασία , παραγνωρίζουν   ή  υποβαθμίζουν  τις δικές μας   « ακρότητες »   και υπερτονίζουν τα λάθη και τις  βάρβαρες πράξεις της άλλης πλευράς . Προσπάθεια αυτών των ακραίων δεν είναι η ανακάλυψη της αλήθειας αλλά η   υποδαύλιση της « εθνικιστικής  έξαρσης» του λαού σε μία δύσκολη οικονομική περίοδο και με  μία τουρκική κυβέρνηση και έναν πρόεδρο ,  τον Ερντογάν , που ακολουθούν μία επιθετική πολιτική στις σχέσεις με τη χώρας μας   , με διακυμάνσεις και ανάλογα  με  τις εσωτερικές  συνθήκες στην Τουρκία και στο διεθνές περιβάλλον.

   Αυτό το  πνεύμα ( zihniyet) της  επιθετικότητας  της ηγεσίας της  Τουρκίας  , είναι ένα «κράμα»  του οθωμανικού εθνικισμού , «μπολιασμένου » με την αναθεωρητική ιδεολογία των Νεότουρκων ( İttihat ve Terraki Cemiyeti) και  τον «κεμαλικό εθνικισμό» , μέσα σ’ ένα περιβάλλον  αργής αλλά σταθερής επέκτασης   του «πολιτικού Ισλάμ» . Είναι  το ίδιο  που οδήγησε στην καταστροφή της κοσμοπολιτικής  Σμύρνης ή τουλάχιστον δεν έκανε κάτι να την σταματήσει ή να την μειώσει .

   Είναι το ίδιο πνεύμα που οργάνωσε  τα τάγματα εργασίας ( amele taburu) ,  επέβαλλε τον εξοντωτικό φόρο περιουσίας ( varlık vergisi) ,  οργάνωσε και εκτέλεσε τα Σεπτεμβριανά (6-7 Σεπ 1955)  κατά των ελλήνων της Πόλης  και άλλα πολλά  , που οδήγησαν στο μαρασμό της ελληνικής κοινότητας  στην Τουρκία .

  Όπως χαρακτηριστικά τόνισε  o Emre Aköz σε άρθρο  του στην εφημερίδα Sabah της   8 Απριλίου 2010  με τίτλο « Η εξομολόγηση ενός Κεμαλιστή»  ,   «ξέρουμε 90%  ποιος έβαλε τη φωτιά ,αλλά επειδή δεν είναι 100% , είμαστε υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουμε το υπόλοιπο 10% που επέβαλε η λογοκρισία από την παιδική μας ηλικία . Ξέρουμε όμως 100% ποιος δεν την έσβησε» .

 

Μυτιλήνη 5 Σεπ 2018

                                                                                                    Στρατής   Χαραλάμπους –Αντγος ε.α.

                                                                                             Μέλος της « Εταιρίας Λεσβιακών Μελετών»

   Σημειώσεις

1. Ο τίτλος είναι από το βιβλίο του συγγραφέα Mehmet Coral – Ateşin Gelini Gavur İzmir- εκδοτικός οίκος Doğan , 2008 .
2. Μελέτη στην εφημερίδα << Taraf >> της 9 Σεπ 2012 . Η εφημερίδα κλείστηκε διότι αντιπολιτευόταν το καθεστώς Ερντογάν.
3. Χάρτης της Σμύρνης κλίμακας 1/30000 της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού του ΓΕΣ .
4. Εφημερίδα << İleri-Μπροστά >> της 30 Οκτ 1922 .
5. Η βίλα αυτή αγοράστηκε από την οικογένεια İplikçizade το 1919 ,από την ιταλική οικογένεια Αλατίνη , η οποία εγκατέλειψε τη Σμύρνη και εγκαταστάθηκε στη Ρόδο .
6. « Από τη γέννηση του μέχρι το θάνατο : Ημερολόγιο του Ατατούρκ από διάφορες πηγές» . Έκδοση του Utkan Kocatürk , Κέντρο Μελετών του Ατατούρκ στην Άγκυρα 1999 .
7. « Ανάμεσα σε δυο αγάπες τη Λατιφέ και τη Φικριγέ » του İsmet Bozdağ με βάση τις αφηγήσεις του υπασπιστή του Κεμάλ Salih Bozok , έκδοση Truva σελ. 81-82 .
8. Ο Salih Bozok αφηγείται , εφημερίδα Cumhuriyet 30 Ιαν 1939 .
9. « Η Στρατιωτική και Ιδιωτική Ζωή του στρατηγού Fevzi Çakmak » , Süleyman Külçe 1^ος τόμος , 1953 σελ. 236 .
10. « Οι δύο Ανταρσίες του Πόντου και του Koçgiri , Ένας Πασάς ο Νουρεντίν » , Mustafa Balcıoğlu  εκδόσεις Nobel , Άγκυρα 2000.
11. Η μελέτη της  Leyla Neyzi , με βάση την προφορική ιστορία της Gülfem Kaatçılar İren , δημοσιεύτηκε με τον τίτλο « Remembering the Smyrna » , στο περιοδικό « History and Memory » τεύχος Φθινόπωρο/Χειμώνας 2008