Του Γιώργου Ξ. Πρωτόπαπα*

Η μεταψυχροπολεμική περίοδο αν και άλλαξε ριζικά τις δομές της ευρωπαϊκής ασφαλείας διατήρησε κάποια «ψυχροπολεμικά ψήγματα» στην ευρωπαϊκή περιφέρεια, που γίνονται εμφανή μέσα από τον ανταγωνισμό Ρωσίας και Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προώθηση των γεωπολιτικών τους συμφερόντων. Η κρίση της Ουκρανίας εντάσσεται αναμφίβολα στη διαμάχη για τον έλεγχο της ευρωπαϊκής περιφέρειας, όπου η Ρωσία από τη μια πλευρά τη θεωρεί παραδοσιακή σφαίρα επιρροής και η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) από την άλλη την προσεγγίζει μέσω την ΕasternPartnership (Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης),μια πρωτοβουλία που απευθύνεται σεΟυκρανία, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Λευκορωσία, Γεωργία και Μολδαβία. Η Ανατολική Εταιρική Σχέση στοχεύει στη σύσφιξη των σχέσεων Ε.Ε. και ανατολικών κρατών με την εμβάθυνση της πολιτικής συνεργασίας και της οικονομικής ολοκλήρωσης. Ωστόσο δεν υπόσχεται αλλά ούτε αποκλείει την προοπτική της ένταξης τους μέσα στην Ε.Ε.

Η στρατηγική επέκτασης των ευρώ-ατλαντικών θεσμών μέσα στο αποκαλούμενο ρωσικό «μαλακό υπογάστριο»   αναπόφευκτα προκάλεσε την αντίδραση της Ρωσίας που είναι αποκλεισμένη από το ευρωπαϊκό σύστημα ασφαλείας.

Η κρίση της Ουκρανίας ενδέχεται, σύμφωνα με αναλυτές, να εντείνει τον ανταγωνισμό Ρωσίας και Δύσης για επιρροή και να αναγκάσει τις εμπλεκόμενες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και του Καύκασου να επιλέξουν σχετικά γρήγορα πλευρά, βάση εθνικών συμφερόντων και μακροπρόθεσμων κριτηρίων, που δεν θα θέτουν σε κίνδυνο την πολιτική και οικονομική ανεξαρτησία τους. Παράλληλα τις δίνει κίνητρο σύμφωνα με το αμερικάνικο ινστιτούτο Stratfor για να περιχαρακωθούν σε ένα από τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα: είτε στην Τελωνειακή Ένωση της Ρωσίας (που έχει ιδρύσει με Λευκορωσία και Καζακστάν) είτε στο δυτικό στρατόπεδο των ΗΠΑ και της Ε.Ε.

Οι κινήσεις των προαναφερθέντων κρατών μέσα στη μετά- ψυχροπολεμική ευρωπαϊκή περιφέρεια αναμένεται να επηρεάσουν σε σημαντικό βαθμό τις γεωπολιτικές και ενεργειακές ισορροπίες μεταξύ Ρωσίας και Δύσης.

Αρμενία

Η Αρμενία που κινείται προς τη Μόσχα έχει ανακοινώσει την πρόθεσή της να ενταχθεί τον Σεπτέμβριο μέσα στην Τελωνειακή Ένωση. Επιπροσθέτως φιλοξενεί μια ρωσική στρατιωτική βάση στο έδαφός της και διατηρεί και στενές οικονομικές σχέσεις με τη Μόσχα. Ορισμένοι αρμένιοι πολιτικοί αναλυτές εκτιμούν, σύμφωνα με μια ανάλυση στο ρωσικό think –tankRussian International Affairs Council, ότι η χώρα τους ίσως θα έπρεπε να διαπραγματευτεί με ειδικούς όρους την είσοδό της μέσα στην Τελωνιακή Ένωση (τον πρόδρομο της Ευρασιατικής Ένωσης του Βλαντιμίρ Πούτιν) και να αποκτήσει κάποιο είδος προνομιακής μεταχείρισης από τη Ρωσία. Ωστόσο η κυβέρνηση του Ερεβάν επιδιώκει να κρατήσει και κάποιες ισορροπίες εξαιτίας του ότι ΗΠΑ και Γαλλία διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στις συζητήσεις με το Αζερμπαϊτζάν για το αμφισβητούμενο Ναγκόρνο – Καραμπάχ.

Αζερμπαϊτζάν

Το Αζερμπαϊτζάν αποτελεί από την πλευρά του μια ιδιαίτερη περίπτωση εξαιτίας του ενεργειακού πλούτου του. Ο πρόεδρος Ιλχάμ Αλίγιεφ εκτιμά σύμφωνα με το EurasiaNet ότι χώρα του είναι πολιτικά και οικονομικά σταθερή και μπορεί να μην επηρεαστεί από τη κρίση μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας. Το πλούσιο σε ενεργειακά αποθέματα Αζερμπαϊτζάν ενδέχεται να εμφανιστεί, σύμφωνα με αναλυτές, κερδισμένο από την κρίση της Κριμαίας εάν η Δύση αποφασίσει να επιλέξει ένα άλλο προμηθευτή φυσικού αερίου. Η Ε.Ε. αναζητεί εναλλακτικές λύσεις για να μειώσει την ενεργειακή της εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο. Το Αζερμπαϊτζάν αποφάσισε να τροφοδοτήσει με το φυσικό αέριο του Σαχ Ντενίζ (διαθέτει περίπου 1.2 τρις. κυβικά μέτρα) το σχεδιαζόμενο αγωγό Trans Adriatic Pipeline (TAP) που θα ξεκινάει από την Ελλάδα, θα διασχίζει την Αλβανία και την Αδριατική Θάλασσα και θα καταλήγει στα παράλια της Νότιας Ιταλίας μεταφέροντας φυσικό αέριο από την περιοχή της Κασπίας προς τις ευρωπαϊκές αγορές. Η κυβέρνηση του Μπακού θέλει να διαφυλάξει τη σταθερότητα, φοβάται τις «πορτοκαλί επαναστάσεις» και δεν επιθυμεί να γίνει στόχος αντικυβερνητικών διαδηλώσεων και κινημάτων τύπου ουκρανικού «Μαϊντάν»

Μολδαβία

Η Μολδαβία έχει εντελώς διαφορετικό προσανατολισμό καθώς έχει συνταχθεί με το Δυτικό στρατόπεδο. Ο πρωθυπουργός της Γιούριε Λεάνκα συνέκρινε την κατάσταση στην Κριμαία με τη δική τους αυτονομημένη περιφέρεια της Υπερδνειστερίας. Ο Λεάνκα κατά τη διάρκεια προσφάτου ταξιδιού στις ΗΠΑ συζήτησε έκτος από την κρίση της Ουκρανίας και τις προοπτικές της Μολδαβίας για ενοποίηση με τη Δύση. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει ήδη ψηφίσει για άρση των περιορισμών στην έκδοση βίζας για τη Μολδαβία.

Γεωργία

Η Γεωργία που είχε μια ολιγοήμερη πολεμική σύρραξη με τη Ρωσία το 2008 για τη γεωργιανή αποσχισμένη Νότια Οσσετία, έχει ταυτιστεί εδώ και καιρό με ΗΠΑ και Ευρώπη. Η Τιφλίδα έχει επικρίνει την απόσχισης της Κριμαίας και έχει ταχθεί υπέρ της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας. Όμως η άμεση αντίδραση των ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων στην Κριμαία στέλνει σύμφωνα με αναλυτές ένα μήνυμα προς την Τιφλίδα: το πόσο τρωτή είναι η Γεωργία ως μη κράτος – μέλος του ΝΑΤΟ μέσα στη ρωσική περιφέρεια. Ωστόσο η ένταξη της Γεωργίας και της Μολδαβίας στους ευρώ-ατλαντικούς θεσμούς και ιδιαίτερα μέσα στους κόλπους ΝΑΤΟ δεν θα γίνει αποδεκτή από τη Μόσχα που έχει στη διάθεση της μοχλούς άσκησης πίεσης μέσων των αποσχισμένων περιοχών, Νότιας Οσσετίας –Αμπχαζίας και Υπερδνειστερίας, αντίστοιχα.

Συμπεράσματα

Η Ρωσία έχει αποδείξει ότι είναι αποφασισμένη να προασπίσει με κάθε κόστος τα εθνικά της συμφέροντα μέσα στο αποκαλούμενο «μαλακό υπογάστριο» της. Αντίθετα η Ε.Ε. επιδεικνύει σύμφωνα με το βρετανικό think – tank OpenDemocracy διστακτική προσέγγιση με τις χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης με αποτέλεσμα να γίνονται έρμαιο ανταγωνιστικών ξένων πιέσεων. Το θέμα είναι αν πράγματι η Ε.Ε. έχει τη δυναμική και αλλά και την αποφασιστικότητα να προχωρήσει σε μια περαιτέρω προς ανατολάς διεύρυνση με χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και του Καυκάσου που θεωρούν ότι το μέλλον τους συνδέεται με την ένταξη τους μέσα στους ευρωαντλαντικούς θεσμούς.

Αναλυτής στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών και Αμερικανικών Μελετών (RIEAS), μέλος του Διεθνούς Ινστιτούτου Μεσανατολικών και Βαλκανικών Σπουδών (IFIMES), Σλοβενία.

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Άμυνα & Διπλωματία , Απρίλιος 2014, Τεύχος 271