Το να μιλάει κανείς δύο γλώσσες αντί μόνο μία έχει προφανή πρακτικά πλεονεκτήματα σε έναν κόσμο που παγκοσμιοποιείται. Τα τελευταία ωστόσο χρόνια, επιστήμονες άρχισαν να διαπιστώνουν ότι η διγλωσσία έχει πλεονεκτήματα πολύ περισσότερα και πολύ πιο σημαντικά από τη δυνατότητα επικοινωνίας με περισσότερους ανθρώπους. Η διγλωσσία διαπιστώνεται ότι κάνει τους ανθρώπους εξυπνότερους. Η διγλωσσία έχει βαθιά επίδραση στον εγκέφαλο, αυξάνει γνωστικές ικανότητες όχι μόνο γλωσσικές αλλά και άλλες και προφυλλάσσει από την άνοια των γερατειών.

Αυτά τα επιστημονικά δεδομένα είναι πολύ διαφορετικά από όσα λέγονταν για τη διγλωσσία μεγάλο μέρος του 20ού αιώνα. Οι ερευνητές, οι παιδαγωγοί και οι διαμορφωτές της εκπαιδευτικής πολιτικής για μεγάλο διάστημα θεωρούσαν τη δεύτερη γλώσσα σαν παρέμβαση στον εγκέφαλο που εμπόδιζε να αναπτυχθούν οι διανοητικές και σχολικές ικανότητες του παιδιού.

Είχαν δίκιο ότι είναι παρέμβαση. Υπάρχουν πλέον πολλές αποδείξεις ότι στον εγκέφαλο του δίγλωσσου ατόμου και τα δύο γλωσσικά συστήματα είναι συγχρόνως ενεργά, ακόμα και τη στιγμή που χρησιμοποιεί μόνο τη μία γλώσσα και πράγματι αυτό δημιουργεί καταστάσεις που το ένα γλωσσικό σύστημα βάζει εμπόδια στο άλλο. Αυτή όμως η παρέμβαση, διαπιστώνουν οι ερευνητές, είναι από τη μια μειονέκτημα και από την άλλη ευλογία. Αναγκάζει τον εγκέφαλο να δίνει λύσεις σε αυτή την εσωτερική του σύγκρουση και έτσι δίνει στο μυαλό την ευκαιρία να δυναμώνει τις γνωστικές του ικανότητες.

Για παράδειγμα, οι δίγλωσσοι εμφανίζονται πιο ικανοί από τους μονόγλωσσους να λύνουν ορισμένα νοητικά προβλήματα. Σε μια έρευνα του 2004 οι ψυχολόγοι Ellen Bialystok και Michelle Martin-Rhee έκαναν σε νήπια το ακόλουθο τεστ. Τους ζήτησαν 6 μπλε κύκλους και 6 κόκκινα τετράγωνα στην οθόνη του κομπιούτερ να τα μεταφέρουν σε δύο καλάθια, το ένα με τη μορφή κόκκινου κύκλου και το άλλο μπλε τετραγώνου.

Στο πρώτο τεστ ζητούσε να βάλουν μαζί τα σχήματα ανάλογα με το χρώμα τους. Όλα τα παιδιά πήγαν καλά και γρήγορα. Έβαλαν στο καλάθι-κόκκινο κύκλο τα κόκκινα τετράγωνα και στο καλάθι-μπλε τετράγωνο τους μπλε κύκλους. Το δεύτερο τεστ όμως ζητούσε να τα βάλουν μαζί ανάλογα με το σχήμα τους και ήταν πιο δύσκολο γιατί η λύση ήταν αντίθετη με τα χρώματα (έπρεπε να βάλουν τους μπλε κύκλους στο καλάθι-κόκκινο κύκλο και τα κόκκινα τετράγωνα στο καλάθι-μπλε τετράγωνο). Τα δίγλωσσα νήπια το κατάφεραν καλύτερα και πολύ πιο γρήγορα.

Πολλές τέτοιου είδους έρευνες έδειξαν ότι η διγλωσσία αυξάνει τη λεγόμενη εκτελεστική λειτουργία του εγκεφάλου, δηλαδή ένα σύστημα εντολών που κατευθύνει τις διαδικασίες του μυαλού για να μπορούμε να προγραμματίζουμε, να λύνουμε προβλήματα και πολλές άλλες απαιτητικές νοητικές διεργασίες. Αυτή η λειτουργία δίνει τη δυνατότητα να επικεντρώνει το άτομο την προσοχή σε ένα στόχο παραβλέποντας άλλα ερεθίσματα, αλλά και να μεταφέρει την προσοχή του από ένα στόχο σε άλλο στόχο κρατώντας συγχρόνως στο μυαλό την πληροφορία που αφορά τον πρώτο στόχο (όπως θυμάται κανείς όταν οδηγεί αυτοκίνητο τις διαδοχικές πληροφορίες κατεύθυνσης για να φτάσει εκεί που θέλει).

Γιατί ο ανταγωνισμός ανάμεσα σε δύο γλώσσες, συγχρόνως ενεργές, βελτιώνει τις νοητικές ικανότητες; Μέχρι πρόσφατα οι ερευνητές θεωρούσαν ότι τα πλεονεκτήματα του δίγλωσσου οφείλονταν πρωτογενώς στην ικανότητα αναστολής που έχει αναπτύξει, επειδή ασκείται όταν η μία γλώσσα παρεμποδίζει την άλλη. Αυτή η αναστολή, πίστευαν, ασκούσε το δίγλωσσο μυαλό, όταν ήταν επικεντρωμένο σε ένα πλαίσιο να αγνοεί τα ερεθίσματα άλλων πλαισίων. Όλο και περισσότερο η ερμηνεία αυτή διαψεύδεται. Μελέτες δείχνουν ότι οι δίγλωσσοι είναι ικανότεροι από τους μονόγλωσσους ακόμα και σε νοητικές δοκιμασίες που δεν απαιτούν αναστολή, όπως π.χ. η άσκηση να παρακολουθήσουν με τη σειρά ένα πλήθος ανοδικών αριθμών που είναι γραμμένοι ανάκατοι σε μια σελίδα.

Ενδέχεται η θεμελιώδης διαφορά ανάμεσα σε δίγλωσσους και μονόγλωσσους να είναι πιο βασική, είναι αυξημένη ικανότητα εποπτείας του περιβάλλοντος. «Οι δίγλωσσοι περνάνε συχνά από τη μια γλώσσα στην άλλη, π.χ. μιλάνε στον πατέρα τους στη μία γλώσσα και στη μητέρα τους στην άλλη», γράφει ο Albert Costa, ερευνητής στο πανεπιστήμιο Pompeu Fabra της Ισπανίας. «Αυτό απαιτεί να εποπτεύουν συνεχώς τις αλλαγές στο περιβάλλον γύρω τους, όπως ελέγχουμε εποπτικά όλο τον περίγυρο την ώρα που οδηγούμε αυτοκίνητο». Σε μια συγκριτική μελέτη ανάμεσα σε δίγλωσσους γερμανικά και ιταλικά και μονόγλωσσους ιταλικά, ο Costa και οι συνεργάτες του διαπίστωσαν ότι οι δίγλωσσοι είχαν καλύτερη απόδοση σε ασκήσεις, αλλά επίσης τα σημεία του εγκεφάλου τους που ρυθμίζουν την εποπτεία έδειχναν κατά τις ασκήσεις μικρότερη δραστηριότητα. Δηλαδή όχι μόνο απέδιδαν καλύτερα αλλά τους ήταν και πιο εύκολο.

Η διγλωσσία επηρεάζει τον εγκέφαλο από τη βρεφική έως τη γεροντική ηλικία (και φαίνεται ότι αυτό ισχύει ακόμα και για όσους μαθαίνουν μια δεύτερη γλώσσα όταν είναι ήδη ενήλικοι).

Μια μελέτη της Agnes Kovacs το 2009, στην Τεργέστη της Ιταλίας, έκανε σύγκριση ανάμεσα σε βρέφη 7 μηνών που γεννήθηκαν και μεγαλώνουν σε δίγλωσσο είτε μονόγλωσσο περιβάλλον. Έδειχναν στα βρέφη μια οθόνη όπου, μετά από ένα ηχητικό σήμα, εμφανιζόταν μια κούκλα κινούμενο σκίτσο στη μια της πλευρά. Και οι δύο ομάδες βρεφών γρήγορα έμαθαν, μόλις ακουγόταν το ηχητικό σήμα και πριν φανεί η κούκλα, να γυρίζουν το βλέμμα τους στην πλευρά της οθόνης όπου εμφανιζόταν. Όταν όμως η άσκηση άλλαξε και η κούκλα άρχισε να εμφανίζεται στην άλλη άκρη της οθόνης, τα βρέφη του δίγλωσσου περιβάλλοντος έμαθαν γρήγορα να στρέφουν με τον ήχο το βλέμμα στην άλλη μεριά περιμένοντας την κούκλα, ενώ του μονόγλωσσου περιβάλλοντος δεν το έκαναν.

Η διγλωσσία επηρεάζει και στο σούρουπο της ζωής. Μια πρόσφατη έρευνα σε ηλικιωμένους δίγλωσσους ισπανικά και αγγλικά, που έγινε από ομάδα υπό τη νευροψυχολόγο Tamar Gollan στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, κατέληξε στα ακόλουθα. Όσο ψηλότερη επάρκεια στη διγλωσσία, δηλαδή όσο καλύτερη γνώση στην καθεμιά γλώσσα είχαν τα άτομα, τόσο πιο ανθεκτικά ήταν απέναντι στην εμφάνιση άνοιας ή σχετικών ασθενειών. Δηλαδή όσο ψηλότερο το επίπεδο της διγλωσσίας, τόσο αργότερα στην ηλικία τα πρώτα δείγματα έναρξης Αλτσχάιμερ.

Δεν υπήρχε ποτέ καμιά αμφιβολία για το πόσο παντοδύναμη είναι η γλώσσα. Κανένας ωστόσο δεν είχε μέχρι τις μέρες μας φανταστεί ότι οι λέξεις που ακούμε και οι προτάσεις που λέμε έχουν τόσο βαθιά επίδραση στο μυαλό μας.