Την άνοιξη του 1941 η επιχείρηση «Πριμαβέρα» αρχίζει. Η στρατιωτική δύναμη της Ιταλίας είναι ασύγκριτα μεγαλύτερη από την ελληνική. Είκοσι πέντε μεραρχίες , τετρακόσια καταδιωκτικά και βομβαρδιστικά αεροπλάνα και αμέτρητα πυροβόλα παίρνουν το σύνθημα: Γενική επίθεση σε όλο το μέτωπο, από την Τρεμπεσίνα μέχρι το Μπούμπεσι. 9 Μαρτίου 1941, 6η πρωινή. Οι ελληνικές δυνάμεις δέχονται σφοδρότατη επίθεση με όλα τα μέσα. Κεντρικός στρατηγικός στόχος το ύψωμα 731, στο κέντρο του μετώπου, απέναντι από το παρατηρητήριο του Μουσολίνι. Το υπερασπίζονται οι άνδρες του 2ου Τάγματος του 5ου Συντάγματος Πεζικού με διοικητή του 2ου Τάγματος τον ταγματάρχη Δημήτριο Κασλά και διοικητή του Συντάγματος το συνταγματάρχη Νικόλαο Γεωργούλα. Όλοι έχουν ορκιστεί να πέσουν, να μην αφήσουν τον εχθρό να περάσει. Οι γενναίοι, του 2ου Τάγματος του 5ου Συντάγματος, πολεμούν με αυταπάρνηση και εξολοθρεύουν τον εχθρό. Το δασωμένο ύψωμα γίνεται κρανίου τόπος , ανασκάπτεται από τις εκρήξεις των βομβών και των οβίδων και μειώνεται το ύψος του κατά τρία μέτρα .

   Για αυτή την ηρωϊκή πράξη των μαχητών του 5ου Συντάγματος Πεζικού στο Ύψωμα 731, ο πρώην υπουργός και αντιπρόεδρος της Βουλής Γιώργος Σούρλας, ασχολείται συστηματικά ερευνώντας σε βάθος αρχεία, τα τελευταία χρόνια έχοντας κυκλοφορήσει βιβλία όπως «Δεν ξεχάσαμε τους ήρωες του έπους του 1940-41» ή «το εθνικό χρέος προς τους άταφους ήρωες του 1940». Για αυτές τις λαμπρές σελίδες δόξας και ηρωϊσμού μιλάει στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων τονίζοντας:

   «Το Ύψωμα 731 κατέχει μια ξεχωριστή θέση στην ιστορία της Ελλάδος και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Έλληνες μαχητές δεν κράτησαν μόνο απόρθητο το Ύψωμα 731 από τις λυσσώδεις επιθέσεις επίλεκτων ιταλικών δυνάμεων, αλλά άλλαξαν και την έκβαση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Με την αποτυχία της εαρινής επίθεσης των Ιταλών καθυστέρησαν τα αρχικά σχέδια του Χίτλερ για εισβολή στην Ρωσία με συνέπεια να εγκλωβιστούν οι γερμανικές δυνάμεις στον ρωσικό χειμώνα και να υποστούν πανωλεθρία. Για μια ακόμη φορά οι Έλληνες κατέδειξαν ότι η ελευθερία δεν είναι υπόθεση ενός έθνους, αλλά ολόκληρης της ανθρωπότητας. Εμπνεόμενοι από τα ιδανικά αυτά πολέμησαν μέχρι εσχάτων και δεν παραδόθηκαν, όπως έκαναν οι ηγέτες άλλων χωρών. Κράτησαν απόρθητο το 731, το πιο αιματοβαμμένο Ύψωμα του ελληνοιταλικού πολέμου με απώλειες που προκαλούν δέος. Από την ελληνική πλευρά είχαμε 125 νεκρούς και 425 τραυματίες, από την ιταλική οι νεκροί ανήλθαν στους 1000 και οι τραυματίες στους 3000».

   Η πατρίδα έχει αναγνωρίσει την υπεράσπιση του 731 από το 5 ° Σύνταγμα Πεζικού, τη γενναιότητα των πολεμιστών και ανέγραψε το 731 στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη ως Ιστορική μνήμη ανά τους αιώνες. Και συνεχίζει ο πρώην αντιπρόεδρος της Βουλής:   

   «Μπορούμε να πούμε ότι στο Ύψωμα 731 οι Έλληνες μαχητές έγραψαν σελίδες θριάμβου οι οποίες βάσιμα κρίνονται εφάμιλλες με τις μάχες του Μαραθώνα και των Θερμοπυλών. Το Ύψωμα 731 είναι οι σύγχρονες “Θερμοπύλες” που δεν έπεσαν. Κρατήθηκε απόρθητο. Στο διάβα της ιστορίας συμβολίζει ότι είναι ανίκητοι εκείνοι που μάχονται για την υπεράσπιση των ιδανικών της ελευθερίας για την πατρίδα, ό,τι πιο ιερό και σπουδαίο υπάρχει για έναν λαό». Εκφράζει την ρήση του Σωκράτη « “Μητρός τε καὶ πατρὸς καὶ τῶν ἄλλων προγόνων ἀπάντων τιμιώτερόν ἐστιν ἡ Πατρὶς”. Ναι, έγραψαν σελίδες δόξας οι Θεσσαλοί μαχητές στο Ύψωμα 731. Μας έκαναν περήφανους και δικαιούνται μια ξεχωριστή θέση στην ιστορία της Ελλάδος, για την προάσπιση της ελευθερίας, αλλά και στην μνήμη μας ως διαχρονικά σύμβολα ηρωισμού».

   «”Φύγατε χωρίς να βρεθούν στο πλάι σας, την στερνή σας ώρα, η μάνα, η αδελφή, ή η καλή σας, χωρίς να σας μοιρολογήσουν και χωρίς να σας αλλάξουν με τα καλά σας για το μεγάλο σας ταξίδι… Δεν χτύπησε για σας λυπητερά η καμπάνα του χωριού σας, δεν κηδευτήκατε σε φέρετρο με λουλούδια, καθώς συνηθίζεται για όσους πεθαίνουν στα χέρια των δικών τους, δεν διαβαστήκατε στην εκκλησία, δεν αξιωθήκατε τον “τελευταίον ασπασμόν” των συγγενών και φίλων σας και δεν τιμηθήκατε με τη συντροφιά τους στην τελευταία σας κατοικία, δεν χύθηκαν δάκρυα πάνω στο μνήμα σας, δεν ανάφτηκαν κεριά…” Απόσπασμα από το πολεμικό ημερολόγιο “Υπέρ βωμών και εστιών” του δασκάλου, εφέδρου ανθυπολοχαγού στον πόλεμο του ’40, Νίκου Παπαβασιλείου». Αυτά αναφέρει στο βιβλίο του ο ίδιος «Το εθνικό χρέος προς τους άταφους ήρωες του 1940», τονίζοντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ τα εξής:

   «Πριν από δεκαπέντε χρόνια όταν επισκεφθήκαμε τα πεδία των μαχών της Βορείου Ηπείρου διαπιστώσαμε ότι οι 8000 πεσόντες παραμένουν άταφοι ή προσωρινά θαμμένοι. Μετά τις διαπιστώσεις αυτές αισθανθήκαμε το εθνικό και ανθρωπιστικό χρέος να αποκαταστήσουμε την μεγάλη αυτή εκκρεμότητα. Ξεκίνησε ένας αγώνας ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και παρεμβάσεων. Αντιμετωπίσαμε την έλλειψη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για το θέμα των άταφων πεσόντων, αλλά και την μη αναμενόμενη στάση της ελληνικής πλευράς και την αναλγησία – αδιαφορία της αλβανικής. Σταθμός στην προσπάθεια αυτή υπήρξε η απόφαση να πούμε το δικό μας “ΟΧΙ”. Από την θέση του αντιπροέδρου της Βουλής και μαζί με άλλους βουλευτές θέσαμε ως προϋπόθεση για την ψήφιση του νομοσχεδίου την ένταξη της Αλβανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο ΝΑΤΟ και την σύναψη Συμφωνίας με την Αλβανία για την περισυλλογή των οστών και τον τιμητικό ενταφιασμό των πεσόντων. Με τους όρους αυτούς άνοιξε ο δρόμος για την σύναψη Συμφωνίας και την κύρωση της με νόμο. Αναγνωρίστηκαν για πρώτη φορά ως Στρατιωτικά Κοιμητήρια εκείνα των Βουλιαρατών και των Στενών της Κλεισούρας. Στις 22 Ιανουαρίου 2018 άρχισε η περισυλλογή από τον ομαδικό τάφο στο Ντραγκότι της Κλεισούρας των 1200 μαχητών. Έκτοτε συνεχίζονται μέχρι σήμερα οι προσπάθειες αναζήτησης των οστών και τιμητικού ενταφιασμού στα Στρατιωτικά Κοιμητήρια. Έως τώρα έχουν περισυλλέγει τα οστά 1500 μαχητών και συνεχίζεται η προσπάθεια για την πλήρη αποκατάσταση της εκκρεμότητας».   

   Ειδική αναφορά ο κ. Σούρλας στα βιβλία του κάνει για τις Ελληνίδες, όπως στην «Μάνα του στρατιώτη», την Αρτινιά Καλλιόπη Λύκα ,την «Ηρωίδα της Πίνδου» Αθηνά Ντιναλέξη, την «Μάνα των πεσόντων «την Βορειοηπειρώτισσα Ερμιόνη Μπρίγκου».

   Για αυτή την διάσταση ο πρώην υπουργός επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ:

   «Οι Ελληνίδες από την πρώτη στιγμή που κηρύχθηκε ο πόλεμος, ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα της πατρίδας. Στήριξαν τους μαχητές, δεν κουβάλησαν στους ώμους μόνο τρόφιμα και πολεμοφόδια, αλλά όλη την Ελλάδα.

   Κάποιες εξ’ αυτών τράβηξαν το ενδιαφέρον των πολεμικών ανταποκριτών και της ιστορίας, όπως είναι η Καλλιόπη Λύκα, η “Μάνα του Στρατιώτη”. Η Ηπειρώτισσα, που γεννήθηκε στην Άρτα, καταγόμενη από εύπορη οικογένεια, αφιέρωσε τη ζωή της σε φιλανθρωπικό, κοινωνικό αλλά κυρίως πατριωτικό έργο. Εθελόντρια αδελφή του Ερυθρού Σταυρού, παρείχε υπηρεσίες στους τραυματίες πολεμιστές στα νοσοκομεία και τα ορεινά χειρουργεία από την ημέρα της 28ης Οκτωβρίου 1940. Προσέφερε στοργή και φροντίδα στους τραυματίες κατά τη διακομιδή τους σε νοσοκομεία της ενδοχώρας και συμμετείχε σε επικίνδυνες αποστολές λόγω των βομβαρδισμών. Βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του μετώπου στο Αργυρόκαστρο, στην Πρεμετή, στο Λάμποβο, στο Καλαράτι. Ο βασιλιάς Γεώργιος της απένειμε τον τίτλο “Μάνα των Ηρώων” και της ανέθεσε καθήκοντα υπεύθυνης για την “Φανέλα του Στρατιώτη”, της οργάνωσης που έστειλε στο μέτωπο 127.000 δέματα με μάλλινο ιματισμό για τους στρατιώτες.

   Η Αθηνά Ντιναλέξη, καταγόμενη από το χωριό Ελαφότοπος του Δήμου Ζαγορίου, είναι η ζωντανή έκφραση, το σύμβολο των Ελληνίδων που στήριξαν την εθνική προσπάθεια, όχι μόνο ηθικά, αλλά με όλα τα μέσα και τις δυνατότητες που διέθεταν. Η Αθηνά Ντιναλέξη, μαζί με άλλες γυναίκες, μετέφερε τρόφιμα, πλεκτά, πολεμοφόδια στους στρατιώτες μας, που υπερασπίζονταν το ύψωμα Γκραμπάλα από επιθέσεις των Ιταλών, το πρώτο δεκαήμερο του Νοεμβρίου 1940, που μετά από σκληρές μάχες έμεινε απόρθητο.

   Η Ερμιόνη Μπρίγκου. Με απόφαση του Δ.Σ. της Ένωσης Συγγενών Πεσόντων του Έπους 1940 – 41 της απενεμήθη ο τίτλος “Η Μάνα των Πεσόντων”, ο οποίος ανέφερε χαρακτηριστικά: “Τιμούμε σήμερα (22.06.2014) τη Βορειοηπειρώτισσα, που σε παιδική ηλικία με την οικογένειά της κατοικούσαν στην πρώτη γραμμή του μετώπου, στήριξαν τους μαχητές, βοήθησαν τραυματίες και ενταφίασαν στην αυλή του σπιτιού τους όσους άφησαν εκεί την τελευταία τους πνοή. Τιμούμε την κυρά Ερμιόνη, που επί 74 ολόκληρα χρόνια φροντίζει τους μαχητές σαν δικά της παιδιά, με όσα το ανθρώπινο, θρησκευτικό και πατριωτικό καθήκον υπαγορεύει, κάνοντας όλα όσα δεν επέτρεψαν οι συνθήκες να κάνουν οι μανάδες των παιδιών”.

   Η Ερμιόνη Μπρίγκου αντιπροσωπεύει την Ελλάδα του ηρωισμού και της θυσίας, την Ελλάδα του υψηλού φρονήματος και της υπερηφάνειας. Είναι η “Μάνα των Πεσόντων”, που εκπληρώνει με απαράμιλλη αυταπάρνηση μέχρι σήμερα το πατριωτικό της καθήκον και το χρέος προς όλους εκείνους που έδωσαν τη ζωή τους για την πατρίδα. Η ιστορική της αλήθεια είναι γεμάτη συναισθηματισμό, νοσταλγία και ανθρωπιά. Το ιερό πάθος για την ελεύθερη πατρίδα φώλιασε από νωρίς στην ψυχή της και τη συνοδεύει μέχρι σήμερα».

   Και καταλήγει:

   «Η Ελένη Ιωαννίδη, η “Μητέρα του Έπους του 1940” με τα εννέα παιδιά στο μέτωπο. Στις 28 Μαρτίου 2009 στην Κυπαρισσία Μεσσηνίας έγιναν τα αποκαλυπτήρια του αγάλματός της και ανακηρύχθηκε σε σύμβολο της “Ελληνίδας μητέρας του Έπους του 1940”, τίτλος που της απονεμήθηκε και κατά την εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου “Οι Ήρωες του 1940 περιμένουν”.

   Τιμήθηκε η ηρωίδα μάνα, που αν και ήταν χήρα, έστειλε στο μέτωπο αρχικά τα τέσσερα από τα εννέα παιδιά της. Όταν έφθασε η είδηση ότι σκοτώθηκε ο γιός της, ο Βαγγέλης, σε τηλεγράφημα στον τότε πρωθυπουργό Αλέξανδρο Κορυζή, έγραψε:

   «Τ Η Λ Ε Γ Ρ Α Φ Η Μ Α

   ΠΡΟΣ: Πρωθυπουργόν Κυβερνήσεως Κύριον Κορυζή Αλέξανδρο

   Ο υιός μου Ευάγγελος Ιωαννίδης έπεσε κατά τας επιχειρήσεις της Κλεισούρας. Παρήγγειλα εις τους τέσσαρας ήδη υπηρετούντας υιούς μου: Χρήστον, Κώσταν, Γεώργιον και Νίκον Ιω. Ιωαννίδη να εκδικηθώσι τον θάνατον του αδελφού των. Κρατώ εις εφεδρείαν άλλους τέσσαρας: Πάνον, Αθανάσιον, Γρηγόριον και Μενέλαον Ιω. Ιωαννίδη, κλάσεως 1917 και νεωτέρων. Παρακαλώ όπως κληθώσι ονομαστικώς και ούτοι εις πάσαν περίστασιν ανάγκης της Πατρίδος ή τυχόν απώλειας ετέρου τέκνου μου προς εκδίκησιν εχθρού. Ύστατον επιφώνημα θέλει είναι: Ζήτω η Πατρίς!

   Ελένη Ιω. Ιωαννίδη Κυπαρισσία, 2 Φεβρουαρίου 1941».

   Οι φωτογραφίες είναι του Αποστόλη Ζώη για χρήση από το ΑΠΕ-ΜΠΕ.

   Επί της οδού Τρικάλων-Καρδίτσας έχει κατασκευαστεί μνημειακή γλυπτική σύνθεση που αφορά τις «ηρωικές μάχες το 1940-41 στο Ύψωμα 731 στην Κλεισούρα».