του Αναστάσιου Λαυρέντζου

 Την τελευταία πενταετία η ελληνική κοινή γνώμη ασχολείται σχεδόν αποκλειστικά με το ζήτημα της οικονομίας, ξεχνώντας τα άλλα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα. Αυτό έως έναν βαθμό είναι δικαιολογημένο. Ωστόσο, θα πρέπει να τονίσουμε ότι το οικονομικό ζήτημα είναι μεν το αμεσότερο, αλλά δεν είναι το σημαντικότερο ελληνικό πρόβλημα. Το κύριο και μέγα ελληνικό ζήτημα για τις επόμενες δεκαετίες θα είναι το δημογραφικό. Ας δούμε γιατί.

 Ελλάδα: σε τροχιά δημογραφικής παρακμής

Η Ελλάδα και προ της κρίσης που ξέσπασε το 2010 ήταν μια χώρα με σοβαρό δημογραφικό πρόβλημα, αφού ήδη από τη δεκαετία του 1980 ο αριθμός των γεννήσεων σημείωσε ραγδαία πτώση, φτάνοντας για πρώτη φορά το 1996 να εξισωθεί με τους θανάτους. Έκτοτε και για μια περίπου δεκαετία οι γεννήσεις ήταν περίπου ίσες με τους θανάτους. Έτσι ο ελληνικός πληθυσμός παρέμεινε στάσιμος, αλλά παράλληλα γερνούσε. Μετά από μια σύντομη αλλά προσωρινή ανάκαμψη των γεννήσεων στην πενταετία 2005-2009 – η οποία εν πολλοίς οφειλόταν και στη γονιμότητα των αλλοδαπών – με την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης οι γεννήσεις σημείωσαν απότομη πτώση. Το αποτέλεσμα ήταν για πρώτη φορά το 2011 οι θάνατοι να ξεπεράσουν τις γεννήσεις και η κατάσταση να χειροτερεύει σε κάθε επόμενη χρονιά. Άρχισε δηλαδή να συμβαίνει αυτό που ήδη προδίκαζαν οι δημογραφικοί δείκτες, αλλά συμβαίνει με μια επιπρόσθετη σφοδρότητα λόγω της οικονομικής κρίσης.

 Για να μιλήσουμε συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία που έχουν δημοσιευτεί από την ΕΛΣΤΑΤ, το 2013 οι θάνατοι στην Ελλάδα ήταν 111.794, ενώ οι γεννήσεις ήταν 94.134. Από αυτές οι 13.194 ήταν γεννήσεις από αλλοδαπές μητέρες. Το 2013 λοιπόν, μόνο από τη διαφορά γεννήσεων – θανάτων ο ελλαδικός πληθυσμός μειώθηκε κατά 17.660 άτομα. Αν αφαιρέσουμε τις γεννήσεις αλλοδαπών, η μείωση για τον ελληνογενή πληθυσμό φτάνει τα 30.854 άτομα μόνο σε μια χρονιά! (σ.σ. η συνεισφορά των αλλοδαπών στους θανάτους είναι αμελητέα, λόγω της πολύ μικρότερης μέσης ηλικίας τους.) Όσο και αν τα στοιχεία αυτά φαίνονται ανησυχητικά, θα πρέπει να τονίσουμε ότι αυτή είναι μόνο η αρχή…

 Η παγίδα της χαμηλής γονιμότητας

Για να καταλάβουμε τί πρόκειται να συμβεί στο μέλλον, θα αναφέρουμε ότι για να μπορεί ένας πληθυσμός να ανανεώνεται ομαλά, θα πρέπει κάθε γυναίκα να φέρνει στη ζωή κατά μέσο όρο 2,1 παιδιά. Το όριο αυτό τίθεται από τους δημογράφους, ώστε να εξασφαλίζεται ότι κάθε γυναίκα θα γεννήσει μια κόρη που θα την αντικαταστήσει. Στην Ελλάδα μετά το 1981 ο μέσος αριθμός παιδιών ανά γυναίκα έπεσε κάτω από το όριο αυτό και σήμερα βρίσκεται στη χαμηλή τιμή των 1,3 παιδιών ανά γυναίκα. Με αυτά τα επίπεδα γονιμότητας είναι μαθηματικά βέβαιο ότι ο ελληνικός πληθυσμός εισέρχεται (έχει εισέλθει ήδη!) σε μια διαρκή και ασταμάτητη συρρίκνωση. Ο μηχανισμός αυτού του καθοδικού δημογραφικού σπιράλ είναι απλός: κάθε γενιά γυναικών θα είναι μικρότερη από την προηγούμενη, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός να μειώνεται συνεχώς. Αυτή είναι η λεγόμενη «παγίδα χαμηλής γονιμότητας».

 Η οικονομική κρίση εντείνει το ελληνικό δημογραφικό πρόβλημα

Στα παραπάνω θα πρέπει κανείς να προσθέσει τις παρενέργειες της οικονομικής κρίσης για να έχει την πλήρη εικόνα. Την ώρα που ο ελληνικός πληθυσμός ξεκινά τη δημογραφική του κάθοδο, δέχεται ένα διπλό πλήγμα: οι Ελληνίδες τα επόμενα χρόνια θα γεννήσουν ακόμη λιγότερα παιδιά λόγω των δυσχερών οικονομικών συνθηκών, ενώ παράλληλα ένα σημαντικό τμήμα του νεανικού πληθυσμού από το οποίο περιμένουμε να παραχθούν αυτές οι γεννήσεις θα διαρρεύσει μέσω της μετανάστευσης στο εξωτερικό. Έχουμε λοιπόν έναν εξαιρετικά δυσμενή συνδυασμό γεγόνοτων, ο οποίος θυμίζει πάρα πολύ αυτό που συνέβη μετά το 1990 στη Βουλγαρία. Τί όμως συνέβη στη Βουλγαρία, για να αντιληφθούμε τί επίκειται και στην Ελλάδα;

 Βουλγαρία: μια δραματική προειδοποίηση για την Ελλάδα

Η Βουλγαρία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της πληθυσμιακής καθίζησης που μπορεί να υποστεί μια χώρα, όταν αδύναμα δημογραφικά δεδομένα συνδυαστούν με τη βύθιση των γεννήσεων και τη μεταναστευτική εκροή που γεννά η οικονομική δυσπραγία: Από τα 9 εκατομμύρια πληθυσμού που είχε το 1989, σήμερα έχει μόλις 7,2 εκατομμύρια. Συνολικά δηλαδή έχασε το 20% του πληθυσμού της μέσα σε μια εικοσιπενταετία και σήμερα έχει λιγότερους κατοίκους από όσους είχε το 1950! Για να καταλάβει κανείς το μέγεθος του προβλήματος, αρκεί να αναφέρουμε ότι μόνο στην περίοδο 2000-2013 η Βουλγαρία έχει χάσει από τη διαφορά γεννήσεων – θανάτων 545 χιλιάδες κατοίκους! Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η Βουλγαρία μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970 συμβάδιζε πληθυσμιακά με την Ελλάδα, αφού οι δύο χώρες έχουν σχεδόν τους ίδιους δημογραφικούς δείκτες (ίδια επίπεδα γονιμότητας). Η μόνη ίσως διαφορά είναι ότι η Βουλγαρία δεν είχε την μεταναστευτική εισροή από τα Βαλκάνια και την Ανατ. Ευρώπη που γνώρισε η Ελλάδα, και η οποία εν πολλοίς έχει «μασκάρει» έως σήμερα το ελληνικό δημογραφικό πρόβλημα. Ενδέχεται λοιπόν στο μέλλον ο συνολικός ελλαδικός πληθυσμός να μην γνωρίσει τόσο ραγδαία μείωση, αυτή τη φορά λόγω των μεταναστευτικών εισροών από την Ασία και την Αφρική που πλέον δέχεται, αλλά τότε θα έχουμε άλλης κλίμακας ζητήματα, τα οποία αποτελούν το αντικείμενο μιας άλλης ανάλυσης.

 Υπαρξιακά ερωτήματα

Τα παραπάνω στοιχεία καταδεικνύουν με έναν απλό αλλά ξεκάθαρο τρόπο το τεράστιο πρόβλημα με το οποίο έρχεται αντιμέτωπη στις επόμενες δεκαετίες η ελληνική κοινωνία. Σε όσους πιστεύουν ότι ακόμη έχουμε χρόνο για να ασχοληθούμε με αυτό το ζήτημα, θα πούμε ότι οι δημογραφικές εξελίξεις μπορεί να είναι σχετικά αργές, αλλά τα αποτελέσματά τους είναι μη αναστρέψιμα. Αν πάλι κάποιοι πιστεύουν ότι όλα αυτά είναι ζητήματα που δεν τους αφορούν άμεσα, θα πρέπει να σκεφτούμε ότι ήδη αφήνουμε στα παιδιά μας μια πολύ βαριά οικονομική κληρονομιά. Έχουμε άραγε το δικαίωμα να τους δώσουμε μια κοινωνία που δεν θα είναι βιώσιμη; Μια κοινωνία που δεν θα μπορεί να τους δώσει σύνταξη ή περίθαλψη και που κάποια στιγμή θα υποχρεωθεί να αποδεχτεί εκατομμύρια αλλοδαπών, χωρίς να μπορεί να τους ενσωματώσει λειτουργικά και πολιτισμικά; Ποιό είναι άραγε το μέλλον αυτής της χώρας, η Βουλγαροποίηση ή η Λιβανοποίηση; Και ποιά θα είναι η τύχη της ελληνικής ταυτότητας; Μήπως λοιπόν εκτός από την οικονομική του χρεοκοπία, ο ελληνισμός βρίσκεται μπροστά σε ένα πολύπλευρο τέλος; Αυτά είναι τα μεγάλα ερωτήματα με τα οποία οφείλουμε να ασχοληθούμε άμεσα. Προτού οδηγηθούμε σε μια άλλη, κολοσσιαίων διαστάσεων και πολύ πιο μόνιμου χαρακτήρα χρεοκοπία…

Ο Αναστάσιος Λαυρέντζος έχει γράψει το βιβλίο «Η Θράκη στο μεταίχμιο»