Στις ακτές της Εσθονίας τις τελευταίες ημέρες, πραγματοποιήθηκε μια επιχείρηση εκκαθάρισης παλαιών πυρομαχικών με την κωδική ονομασία “Open Spirit 2018”. Μετείχαν 850 στρατιώτες από έντεκα χώρες, 19 πλοία και μια ομάδας δυτών. Στόχος; Να καταστραφούν πυρομαχικά που παραμένουν βυθισμένα στη θάλασσα και απειλούν το οικοσύστημα.

Για περισσότερα από 70 χρόνια εκατομμύρια τόνοι πυρομαχικών πολέμου σκουριάζουν εδώ, ειδικά από τους δύο παγκόσμιους πολέμους. Μόνο στη Βόρεια Θάλασσα και στη Βαλτική Θάλασσα υπολογίζονται ότι 1,6 εκατομμύρια τόνοι πυρομαχικών παραμένουν βυθισμενα. Με εντολή των συμμάχων, ολόκληρα φορτία πυρομαχικών πετάχτηκαν στη θάλασσα μετά τον πόλεμο. Ωστόσο, δεν είναι ακόμα σαφές τι ακριβώς προβληματα μπορεί να προκαλέσουν, όταν προχωρήσει η διάβρωση. Ο χημικός Άαρον Μπεκ από το Κέντρο «Geomar Helmholtz»για την έρευνα του ωκεανού στο Κίελο μιλησε στο περιοδικό «Frontiers in Marine Science».

«Η αβεβαιότητα είναι ανησυχητική», λέει ο Μπεκ. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι ανησυχίες ήταν κυρίως για τα βυθισμένα χημικά όπλα, παράγοντες όπως ενώσεις αρσενικού ή αέρια μουστάρδας. «Αλλά ακόμη και τα συμβατικά εκρηκτικά περιέχουν επιβλαβείς ουσίες». Θέτουν σε κίνδυνο τη θαλάσσια κυκλοφορία, τους αλιείς και τους τουρίστες, εμποδίζουν την κατασκευή αιολικών πάρκων, τις γραμμές καλωδίων και αγωγών φυσικού αερίου. Και είναι ένας κίνδυνος για το περιβάλλον. Οι πυροκροτητές περιέχουν μόλυβδο ή υδράργυρο και το κοινό εκρηκτικό TNT (τρινιτροτολουόλιο) είναι τοξικό και καρκινογόνο.

Είναι μόνο θέμα χρόνου πριν τα προστατευτικά χαλύβδινα καλύμματα καταστραφούν. «Σε 10 ή 20 χρόνια, τα περισσότερα εκρηκτικά θα μπορούσαν να απελευθερωθούν και να διαλυθούν στο θαλασσινό νερό», προειδοποιεί ο Μπεκ. Μόνο πρόσφατα, σε ένα έργο που χρηματοδοτήθηκε από το Γερμανικό Ομοσπονδιακό Υπουργείο Παιδείας και Έρευνας, η ομάδα του ανίχνευσε για πρώτη φορά ίχνη TNT σε νερό και ιζήματα. «Βρήκαμε TNT σχεδόν παντού, αν και σε πολύ μικρές συγκεντρώσεις λίγων νανογραμμαρίων ή μικρογραμμάρια ανά λίτρο», λέει ο χημικός.

Τα ψάρια πάσχουν απροσδόκητα συχνά με καρκίνο του ήπατος. Συνέπεια της περιεκτικότητας σε TNT στο νερό;

Στην πραγματικότητα, εκρηκτικά όπως το TNT διαλύονται στο νερό. Αλλά αν είναι καλά νέα, δεν είναι ακόμα σαφές. «Μια κακή διαλυτότητα σημαίνει επίσης ότι το δηλητήριο παραμένει», λέει ο Τομας Λανγκ από το Ινστιτούτο Αλιευτικής Οικολογίας Τιούνεν στο Μπρέμερχαβεν. Οι ερευνητές βρήκαν σε ψάρια ένα εντυπωσιακά υψηλό ποσοστό καρκίνου του ήπατος. «Περίπου το 18% των ψαριών επηρεάστηκαν», λέει.

Ο τοξικολόγος Εντμουντ Μαζερ από το πανεπιστημιακό ιατρικό κέντρο Σλέσβιχ-Χολστάιν στο Κίελο βλέπει λόγο ανησυχίας. Η ομάδα του είχε βυθισει πρόσφατα καλάθια με μύδια σε δύο σημεία στη Βαλτική Θάλασσα και έβαλαν κοντά τους εκρηκτικά από ορυχεία. Μετά από τρεις μήνες, οι επιστήμονες μελέτησαν τα κελύφη για ίχνη εκρηκτικών. Βρήκαν TNT σε όλα τα κελύφη, ειδικά σε εκείνα που βρίσκονταν δίπλα στα εκτεθειμένα εκρηκτικά. «Τα μύδια περιέχουν μέχρι και 50 φορές περισσότερο TNT και κατά συνέπεια τόσο πολύ που πιθανόν να μην είναι κατάλληλα για κατανάλωση», λέει ο Mαζερ.

«Με την πρώτη ματιά, βέβαια, η καλύτερη λύση είναι να αφαιρέσουμε τα παλιά πυρομαχικά από τη θάλασσα», λέει ο Λανγκ Αν ένα περιβλημα που έχει διαβρωθεί με σκουριά ενδέχεται να σπάσει ή να εκραγεί κατά την ανάκτηση, η περιβαλλοντική ζημιά μπορεί να είναι μεγαλύτερη από πριν.

θαλάσσιος βιολόγος ο Λανγκ θεωρεί παντως και τις εκρήξεις επιβλαβείς, ακόμα και αν είναι συχνά ειναι μέσο επιλογής για λόγους ασφαλείας. «Τα εκρηκτικά μπορούν να εξαπλωθούν πάνω στον ωκεάνιο βυθό σε μια μεγάλη περιοχή και να μολύνουν το περιβάλλον», λέει ο ερευνητής. Επιπλέον, τα ωστικό κύματα είναι επιβλαβή, ειδικά για τα θαλάσσια θηλαστικά.