Η Νοτιοανατολική Ευρώπη (ΝΑΕ) εξακολουθεί να μετρά τις πληγές που άφησαν πίσω τους οι μικρής εντάσεως συγκρούσεις, οι εχθροπραξίες και οι πράξεις γενοκτονίας. Απείκασμα αυτής της πραγματικότητας συνθέτουν εικόνες από τα ερείπια κατεστραμμένων ναών και μνημείων.

Περίπου 1.700 πολιτιστικά και θρησκευτικά μνημεία, ορισμένα από τα οποία συγκαταλέγονται στη λίστα μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO καταστράφηκαν στη διάρκεια των πολέμων στην πρώην Γιουγκοσλαβία, στους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ και στις συγκρούσεις στο Κόσοβο, σύμφωνα με ατελή στοιχεία. Στη διάρκεια των πολεμικών συρράξεων στην πρώην Γιουγκοσλαβία εξαφανίστηκαν επίσης χιλιάδες έργα τέχνης, εικόνες και θρησκευτικά αντικείμενα, ορισμένα από τα οποία τεράστιας καλλιτεχνικής αξίας.

Μόνο στη Σερβία, τις 78 ημέρες των βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ την άνοιξη του 1999, 175 πολιτιστικά μνημεία υπέστησαν ζημιές ή καταστράφηκαν. Σύμφωνα με στοιχεία του σερβικού ινστιτούτου για την προστασία των πολιτιστικών μνημείων, 23 μεσαιωνικές μονές και μεγάλος αριθμός εκκλησιών και άλλων θρησκευτικών κτιρίων υπέστησαν ζημιές, μεταξύ των οποίων και τεμένη και μνημεία του ισλαμικού πολιτισμού στην Τζακόβιτσα, στο Πετς και στο Πρίζρεν του Κοσόβου. Ζημιές προκλήθηκαν και στους παλιούς ιστορικούς πυρήνες των τριών πόλεων.

Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων στο Κόσοβο, καταστράφηκαν 76 πολιτιστικά μνημεία, τα 71 από τα οποία σερβικά. Το 1/3 της σερβικής πολιτιστικής κληρονομιάς καταστράφηκε ή υπέστη ζημιές έως το Μάιο του 2001. Στο Κόσοβο είναι καταγεγραμμένα 372 πολιτιστικά μνημεία, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. Στην περιοχή υπάρχουν ακόμη 1.300 ερείπια χριστιανικών μνημείων.

Από την άφιξη της ειρηνευτικής δύναμης του ΝΑΤΟ στο Κόσοβο (KFOR) τον Ιούνιο του 1999 έως το Μάιο του 2001 συνολικά 107 θρησκευτικά μνημεία καταστράφηκαν, τα περισσότερα σερβικά.

Σύμφωνα με στοιχεία της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, τον Μάρτιο του  2004 οι αναταραχές στο Κόσοβο είχαν ως αποτέλεσμα την πυρπόληση 35 θρησκευτικών κτιρίων, τα 18 από τα οποία ήταν πολιτιστικά μνημεία. Καταστράφηκαν τελείως η μονή Ντέβιτς, το κονάκι της Μονής Αρχαγγέλου και η εκκλησία της Παναγίας Λιέβιτσκα, η οποία στη συνέχεια εντάχθηκε στη λίστα των μνημείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

76 εκκλησίες καταστράφηκαν σε ζώνες όπου υπήρχαν αμερικανικά και ιταλικά στρατεύματα,17 σε ζώνες ελεγχόμενες από γερμανούς στρατιώτες,10 σε ζώνες λεγχόμενες από βρετανούς στρατιώτες και 7 εκκλησίες σε ζώνες ελεγχόμενες από γάλλους στρατιώτες.Η ίδια πηγή αναφέρει ότι πολλοί από τους ναούς που μετατράπηκαν σε ερείπια ήταν μνημεία του 14ου αιώνα και άντεξαν τόσο στις επιθέσεις των Οθομανών,όσο και στη διάρκεια των 2 παγκοσμίων πολέμων.

Βάσει μελέτης του Σλόμπονταν Μιλέουσνιτς, πρώην επικεφαλής του Μουσείου της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στο Βελιγράδι, 438 ορθόδοξα μνημεία καταστράφηκαν ή υπέστησαν ζημιές στη διάρκεια των πολέμων στην Κροατία και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Απ’ αυτά, τα 2/3, δηλαδή περίπου 300 κατεστραμμένες εκκλησίες και μονές, είναι στη Βοσνία – Ερζεγοβίνη.

Επίσης, σύμφωνα με την Καθολική Εκκλησία, 450 ναοί της καταστράφηκαν στη διάρκεια του πολέμου στη Γιουγκοσλαβία ενώ η Ισλαμική Κοινότητα αναφέρει ότι 650 ισλαμικά μνημεία καταστράφηκαν από τα οποία 38 τεμένη στο Σαράγεβο.

Από τη διαχείριση των κρίσεων εκείνης της πολυτάραχης περιόδου βρισκόμαστε πλέον , σύμφωνα με την θεωρία και πρακτική της σύγχρονης διπλωματίας  στην ανάπτυξη του κλάδου της διπλωματίας της πίστης (Faith-Based Diplomacy), που έχει αναπτυχθεί προσφάτως στις ΗΠΑ, εξετάζει τη διαλεκτική μεταξύ θρησκείας και πολιτικής καθώς και μεταξύ θρησκείας και ψυχολογίας,   ψυχογραφεί τις διαφορετικές πολιτισμικές κοινότητες και εξηγεί τις πολιτικές τους προεκτάσεις και συνέπειες, ενώ αναδεικνύει μια νέα διάσταση ισχύος που σε συνδυασμό με την γεωπολιτική και γεωοικονομία αναδεικνύει εκείνο το «άυλο δίκτυο» που σχηματίζεται από τις συνειδήσεις των ανθρώπων και των κοινωνιών που επικοινωνούν μεταξύ τους.

Αυτό διαφαίνεται και από μια σειρά συναντήσεων ειδικών αλλά και προκαθημένων των Εκκλησιών στην περιοχή των Βαλκανίων που προσπαθούν να προωθήσουν την συμφιλίωση και την συνύπαρξη, μέσω από το Λόγο του Θεού και της Πίστης.

Σημαντικός προς αυτή την κατεύθυνση και ο ρόλος του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων της Ρωσικής Εκκλησίας της οποίας ως Προϊστάμενος διορίσθηκε ο Επίσκοπος Βιέννης και Αυστρίας Ιλαρίωνας (σήμερα Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ, βοηθός της επαρχίας Μόσχας).

Παρ’όλα αυτά ο θεσμός της κοινής γνώμης εξακολουθεί να μένει αποσπασματικά ενημερωμένος ενώ απουσιάζει ο πραγματικός διάλογος τη στιγμή που υπάρχουν ενδείξεις για αναζοπύρωση διαθρησκειακής βίας στα Βαλκάνια ενώ πρόσφατες είναι οι εξελίξεις στη Συρία όπου οι εξτρεμιστές έχουν καταστρέψει πάνω από 60 εκκλησίες και μονές. Τα σπίτια τους έχουν εγκαταλείψει 70 και πλέον χιλιάδες Ορθόδοξοι Χριστιανοί της Χομς και περισσότεροι από τους μισούς χριστιανούς του Χαλεπίου.

Να υπενθυμίσουμε και την πρόσφατη επισήμανση του προκαθημένου της Καθολικής Εκκλησίας στο Κόσοβο Don Lush Gjergji  για τη δυναμική που αναπτύσσει το ριζοσπαστικό Ισλάμ στην περιοχή.Αρκεί να σημειωθεί ότι ενώ πριν από τον πόλεμο στο Κόσοβο υπήρχαν 550 τζαμιά στις μέρες μας υπάρχουν 760 τζαμιά.

Ως παράλληλη εξέλιξη μπορεί να θεωρηθεί η αυθαιρεσία που παρατηρείται από τοπικούς θρησκευτικούς ηγέτες (με την ανοχή κρατικών οργάνων καθ’υπαγόρευσιν –ίσως- της «διεθνούς κοινότητας») για τη δημιουργία θυλάκων στους οποίους καλλιεργείται ο θρησκευτικός φανατισμός και ο εθνικισμός με το κάλυμμα του νέο-οθωμανισμού ή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τους δικαιώματος της αυτοδιάθεσης.

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω θα πρέπει με την απόσταση του ιστορικού και πραγματικού χρόνου να επανεξετάσουμε και να αναθεωρήσουμε τα της “υποθέσεως της Μονής Βατοπαιδίου” και ν’αναλύσουμε με την απαραίτητη ψυχραιμία τον ρόλο και την αποστολή των όσων ενεπλάκησαν στην υπόθεση αυτή.