Του Καθηγητή Dr. Anis Bajrektarevic*

H 28 Ιουλίου 2014 ήταν η 100η επέτειο από το ξέσπασμα του Α ‘Παγκοσμίου Πολέμου – ενός γεγονότος που έσπασε την εύθραυστη ισορροπία της La Belle Epoque και έβαλε τη Γηραιά Ήπειρο και όλο τον κόσμο σε μια νέα περίοδο που διήρκεσε σχεδόν έναν αιώνα, πριν να μας οδηγήσει στις μετά-μοντέρνες κοινωνίες μας.

Από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (WWΙ) στο www. Πολύ καλό για να είναι αληθινό; Ας χρησιμοποιήσουμε αυτήν την ευκαιρία και για εξετάσουμε το μετά- μορντενισμό μας αλλά και κάποιες εσφαλμένες αντιλήψεις σχετικά με αυτόν. Στο (Brave New) κόσμο του www. όπου, ανεξάρτητα από την τρέχουσα θέση σας στον πλανήτη, τουλάχιστον 20 υπηρεσίες πληροφοριών γνωρίζουν την εισερχόμενη κλήση σας πριν καν το τηλέφωνό σας χτυπήσει ακόμα, πώς είναι δυνατόν να χάσουν ένα τζάμπο- τζετ;

Οι δύο αεροπορικές τραγωδίες που επηρεάζουν την ίδια τη χώρα – Μαλαισία – θεωρούνται μια ακόμη ισχυρή υπενθύμιση ότι εμείς έχουμε εμμονή με τον έλεγχο μέσω της αντιπαράθεσης, που δεν συμβαδίζει με την ευημερία που προκύπτει από την ανθρώπινη ασφάλεια. Απόδειξη; Κοιτάξτε τον Α ‘Παγκόσμιο Πόλεμο- σαν παιχνίδι επίρριψης ευθυνών για την κατάρριψη του αεροπλάνου – ένα τέλειο τρόπος για να αποσπάσει την προσοχή μας από την πιο σημαντική μας συζήτηση: ποιο είδους μέλλοντος θέλουμε;

Τι γίνεται με το θόρυβο που έχουν προκαλέσει τα ΜΜΕ; Η συνεχιζόμενη δαιμονοποίηση του Βλαντιμίρ Πούτιν και του Κρεμλίνου στα δυτικά ΜΜΕ δείχνει στην πραγματικότητα τη νοσταλγία της Δύσης για μια συγκρουσιακή σχέση. Ως εκ τούτου, φαίνεται ότι έχει στόχο όχι να αποξενώσει, αλλά και να καλέσει τη σημερινή ρωσική ηγεσία να αποδεχθεί την αντιπαράθεση ως modus operandi μετά από μια 25ετή παύση.

Το συμπέρασμα των ΜΜE είναι κάπως αινιγματικό: η Δύση δημοκρατικά αποφάσισε ότι το CC + CC δεν έχει καμία εναλλακτική λύση. Άνθρακα (C) και Αντιπαλότητα (C) π.χ. στην Ουκρανία, παρά την πλανητική Αλλαγή του Κλίματος (CC).

Ο Πούτιν εξακολουθεί να διστάζει και δεν οδεύει σε μια CC. Πρακτικά μήπως σημαίνει ότι η Ρωσία είναι πιο δημοκρατική και πιο προοδευτική από ότι την παρουσιάζουν ή ότι η Δύση είναι πιο μιλιταριστική και πιο συντηρητική και ότι θέλει να το επιδείξει; Μήπως ούτε το ένα ή ούτε το άλλο;

Ποιο είδος σχέσεων έχουν δείξει ότι θέλουν να έχουν η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι ΗΠΑ με τις γειτονικές χώρες της Ρωσίας τα τελευταία 25 χρόνια. Το είδος της Ρωσίας που εμείς προσπαθούμε να δούμε σήμερα; Θα τολμούσα μάλιστα να πω ότι η Ρωσία σήμερα είναι πολύ καλύτερη από ότι η Δύση. Το ίδιο ισχύει πιθανότατα για τον αραβικό κόσμο.

Ο τρόπος με τον όποιο η Ατλαντικό-Κεντρική Ευρώπη και οι ΗΠΑ συναναστρέφονται με το MΕΝΑ (Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική) και το είδος του Ισλάμ που εμείς στο παρελθόν στηρίξαμε είναι το είδος του Ισλάμ που έχουμε σήμερα στη χριστιανική Ευρώπη, καθώς και στις χριστιανικές συνοικίες του Ιράκ. Όμως για χάρη της άμεσης διείσδυσης   της Ατλαντικό-Κεντρική Ευρώπης στο «σώμα και στη ψυχή» της Ανατολής, όλα τα σημαντικά τα ντιμπέιτ όπως για το σλαβισμό, την ταυτότητα, την εκκοσμίκευση και τον αντί-φασισμό, εγκαταλείφτηκαν.

Με αυτόν τον τρόπο, τα πιο σημαντικά πλεονεκτήματα παραδόθηκαν στη Ρωσία για να ασχοληθεί με αυτά. Γιατί τότε το ξαφνικό σοκ μας ότι η Ρωσία επιστρέφει με μια ταυτότητα με την όποια προασπίζει τον αντί-φασισμό και τον (παν-) σλαβισμό;

Μετά από όλα αυτά, τα πλούσια, δημοκρατικά, διαφανής, αντί-φασιστικά και μη έθνη – κράτη και οι κοσμικές ΗΠΑ έχουν υποστηρίξει το αντίθετο στην Ανατολική Ευρώπη. Οι Αμερικανοί υπό το πρόσχημα της καταπολέμησης της κληρονομιάς του κομμουνισμού, για πάρα πολύ καιρό ανέχτηκαν οικονομικά και πολιτικά το νέο-Ναζισμό, καθώς και τον εκ παραδρομής έθνο-φασισμό στον πυρήνα της Ευρώπης. Είναι πλέον καιρός να πληρώσουν για το πόσο ανεξέλεγκτος έχει καταστεί.

«Ο νικητής τα παίρνει όλα» είναι ένα σουηδικό τραγούδι και όχι ένας σουηδικός πίνακας. Προφανώς, δεν υπάρχει νίκη χωρίς μερίδιο ευθύνης.

Η Ευρώπη του Σεράγεβο 100 χρόνια αργότερα

Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ήρθε απότομα, εν μέσω της νυκτός. Πολλοί στη Δύση το ονειρεύονταν αλλά κανένας δεν μπόρεσε να καταλάβει πραγματικά το τι έρχεται.

Το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, ο Κόκκινός Στρατός της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας (DDR), το Τείχος του Βερολίνου, η Σοβιετική Ένωση, το ένα μετά το μετά το άλλο εξαφανίστηκαν γρήγορα, απροσδόκητα. Δεν υπήρξε καμία κατάπαυση του πυρός, καμία διάσκεψη για την ειρήνη, καμιά επίσημη συνθήκη και εγγυήσεις, καμία έκφραση συμφερόντων και διακανονισμού. Μόνο οι λέξεις της εποχής εκείνης του Έντουαρντ Σεβαρντνάτζε (ο τελευταίος σοβιετικός υπουργός Εξωτερικών υπό τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ): «εμείς τώρα να κατανοήσουμε καλύτερα ο ένας τον άλλο”.

Ο Kishore Mahbubaniστο διαφωτιστικό βιβλίο του «The New Asian Hemisphere» σωστά καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ – δεν μπόρεσε να καταλάβει την πραγματική τη δύναμη της Δύσης και την εξουσία της όταν παρέδωσε τη Σοβιετική Αυτοκρατορία και δεν πήρε τίποτα σε αντάλλαγμα. Μήπως η ιστορία μας εμφανίζεται υπερθερμασμένη, αλλά ουσιαστικά προκαθορισμένη; Είναι νοητή, διαλεκτική και εκλεκτική ή κυκλική και ως εκ τούτου κυνική;

Η Σοβιετική Ένωση ήταν πολύ περισσότερο μια κλασική ηπειρωτική στρατιωτική αυτοκρατορία (απροκάλυπτα σκληρή, άκαμπτη, μη σεβόμενη τις ατομικές ελευθερίες, πανταχού παρών, μυστικοπαθής), ενώ οι ΗΠΑ ήταν περισσότερο μια οικονομική αυτοκρατορία (μυστικά καταναγκαστική , ιεραρχική, αλλά και μη- κοινωνική, πολωμένη και ιδιοτελής).

Λάβετε υπόψη το μόνιμο παγωμένο έδαφος εναντίον των ψαριών των θερμών θαλασσών. Την Αθήνα εναντίον της Σπάρτης. Τους Φοίνικες εναντίον της Ρώμης … Κατά συνέπεια, οι Σοβιετικοί χρεοκόπησαν στα μέσα της δεκαετίας του 1980 – ράγισαν κάτω από το δικό τους αυτοκρατορικό και υπερφορτωμένο βάρος.

Το ίδιο έκαναν και οι Αμερικανοί – «το βάρος του λευκού άνθρωπου», λύγισαν από τον πόλεμο του Βιετνάμ, το επισημοποίησαν με την παραίτηση του προέδρου Νίξον. Ωστόσο, το αμερικάνικο imperium κατάφερε να επιβιώσει και να ξεπεράσει τους Σοβιετικούς. Με ποιο τρόπο; Οι ΗΠΑ διαχειρίστηκαν τα χρηματοπιστωτικά τους κεφάλαια (ή την ψευδαίσθηση αυτών), δεδομένου ότι είναι (η πάει να γίνει) μια χρεωκοπημένη αυτοκρατορία μέσω της Wall Street.

Το τιτάνιο του ρωσικού δορυφόρου Sputnik εναντίον του χρυσωρυχείου των εντύπων… Τίποτα δεν συνοψίζει καλύτερα την κατάσταση από τα λόγια του Αλαν Γκρήνσπαν του μακροβιότερου Προέδρου της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, ο οποίος είχε πει στο Ζακ Σιράκ πρόεδρο της Γαλλίας, το περίφημο : «Είναι αλήθεια, το δολάριο είναι το νόμισμα μας, αλλά το και το πρόβλημά σας».

Ηγεμονία κατά Ηγεμονίας

Η ίδια η φύση της εξουσίας εξηγεί γιατί οι Αμερικανοί δεν κατάφεραν να οδηγήσουν την ανθρωπότητα σε μια εντελώς αντίθετη κατεύθυνση, δηλαδή σε μια μη-συγκρουσιακή κατεύθυνση.

Είχαν μια τέτοια ευκαιρία, στο παρελθόν από την άνευ όρων παράδοση του σοβιετικού μπλοκ του Γκορμπατσόφ, οι ΗΠΑ -ως μια «μοναχική υπερδύναμη» – υπαγόρευσαν αποκλειστικά τους όρους.

Δυστυχώς, δεν ήταν η πρώτη χαμένη ευκαιρία για τις ΗΠΑ. Ο επίλογος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (WW2) σήμαινε μια πλήρη εγγύηση της ασφάλειας των ΗΠΑ: γεωοικονομικά – το 52% του οτιδήποτε κατασκευάζονταν παγκοσμίως έφερνε το σήμα «MadeinUSA» και γεωστρατηγικά – οι ΗΠΑ απολαμβάνουν συνεχώς για μια σχεδόν δεκαετία το «πυρηνικό μονοπώλιο».

Μέχρι σήμερα, οι ΗΠΑ έχουν καταγεγραμμένο το μεγαλύτερο αριθμό των πυρηνικών δοκιμών, το μεγαλύτερο απόθεμα των πυρηνικών όπλων και αποτελούν τη μοναδική δύναμη καθώς και κράτος που ανέπτυξε ποτέ αυτό το «απόλυτο όπλο».

Για να ολοκληρώσουμε αυτήν την ειρωνεία, οι Αμερικανοί απολαμβάνουν ένα γεωγραφικό πλεονέκτημα που ποτέ δεν είχε καμία άλλη αυτοκρατορία. Ο Ikenberry επισημαίνει ότι: «κάθε μεγάλη δύναμη στον κόσμο ζει μέσα σε μια πολυπληθής γεωπολιτική γειτονιά όπου οι μετατοπίσεις ισχύος προκαλούν συνήθως διαταραχή της ισορροπίας δύναμης». Οι ΗΠΑ είναι ευλογημένη διότι η γειτονιά της περιβάλλεται ωκεανούς.

Γιατί αυτή η μοναχική αυτοκρατορία δεν εξελίχθηκε σε αυτοκρατορία της χαλάρωσης, και σε μια γεννήτρια αρμονίας;

Ένας από τους κορυφαίους αρχιτέκτονες της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής ο SimonSerfaty λυπάται επισημαίνοντας: «Δέκα χρόνια μετά το φιάσκο στο Ιράκ, η παγκόσμια ζήτηση για την αμερικανική δύναμη δεν ήταν ποτέ μεγαλύτερη, αλλά η αξιοπιστία της ήταν περισσότερο από αμφίβολη…μια κυρίαρχη δύναμη πρέπει να είναι σωστή…για τους εχθρούς της, πρέπει να είναι ισχυρή και θα πρέπει να εμπνέει εμπιστοσύνη».

Πράγματι, δεν είναι επιτυχημένη και βιώσιμη μια αυτοκρατορία που βασίζεται αποκλειστικά στον εξαναγκασμό, είτε αφορά το εξωτερικό ή είτε το εσωτερικό της. Ωστόσο, δεν μπορεί να ξεφύγει από την εσωτερική λογική και την βαθιά ριζωμένη νοσταλγία για αντιπαράθεση. Η κυριαρχία έναντι του μεγαλύτερου εχθρού της είναι μόνο η νίκη, σπάνια παιχνίδι-αλλαγής.

Ως εκ τούτου, με την παραπάνω ερώτηση αν η ιστορία μας είναι διαλεκτική ή κυκλική, η τωρινή ουκρανική κρίση παρομοιάζεται σαν κακό-γεύστο déjà vu.

Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, είναι μία εκ του διαμέτρου διαφορετική έννοια. Η Ανατολή την ερμηνεύει ως ένα οριστικό τέλος της αντιπαράθεσης και την έναρξη μιας εποχής αμοιβαίου σεβασμού, αρμονίας και κατανόησης. Η Δύση δεν έχει αυτήν τη ψευδαίσθηση. Γι αυτούς είναι το τέλος του πολέμου που ήρθε με την άνευ όρων παράδοση της Ανατολής.

Ένα άλλο ισχυρό αποδεικτικό στοιχείο που στηρίζει τον ισχυρισμό μας: μόλις πριν από 20 χρόνια, η απόσταση μεταξύ της Μόσχας και των δυνάμεων του ΝΑΤΟ που βρίσκονταν στην Κεντρική Ευρώπη (για παράδειγμα στο Βερολίνο) ήταν πάνω από 1.600 χλμ. Η απόσταση τώρα είναι μόλις 120 χλμ. από την Αγία Πετρούπολη.

Τα δεδομένα έχουν αλλάξει δραματικά για την Ατλαντικό-Κεντρική Ευρώπη και τη Ρωσία. Ωστόσο για την Ανατολική Ευρώπη παραμένουν ως πολύ τα ίδια – η Ανατολή χρησιμεύει ακόμα ως στρατηγικό βάθος – 28η Ιούλιου 2014.

*Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Παγκόσμιων Πολιτικών Σπουδών του Παν/μιου Krems της Αυστρίας. Το τελευταίο βιβλίο του έχει τίτλο «Is There Life after Facebook?»

To άρθρο μεταφράστηκε στα ελληνικά αποκλειστικά για το https://www.komotinipress.gr/