ΑΝΤΙ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΥ

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΦΑΝΕΙΣ ΗΡΩΕΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ  – Η   ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΕΛ.ΔΥ.Κ. ΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΟ ΤΟΥ  1974

Γράφει ο Στρατής Χαραλάμπους

 Εισαγωγή

Στις 16 Αυγούστου συμπληρώνονται  49 χρόνια από τότε που η μαρτυρική Κύπρος γινόταν τόπος  ηρωισμού και θυσίας Ελλήνων και Ελληνοκυπρίων κατά την τουρκική  εισβολή και ακόμη πολλά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα ή απαντήθηκαν  με υποκειμενικότητα , προκειμένου να  αποσιωπηθούν οι ευθύνες ιθυνόντων(πολιτικών και στρατιωτικών )  και να διαφυλαχθεί  η υστεροφημία τους .

    Κατά την δεύτερη φάση της τουρκικής εισβολής, δηλαδή κατά τον ΑΤΤΙΛΑ-2,  που άρχισε την παραμονή της Παναγίας  το στρατόπεδο της ΕΛ. ΔΥ . Κ. αποτέλεσε στόχο των εισβολέων,  διότι ήταν εμπόδιο στα σχέδια τους για την κατάληψη της πόλης της Λευκωσίας και του αεροδρομίου της. Τρία παλικάρια της Λέσβου ο  Λοχίας Πατσανάς Κωνσταντίνος  και οι στρατιώτες Ζερβομανώλης Γεώργιος και Μπουρέκας Ασημάκης, έπεσαν στη Μάχη του Στρατοπέδου της ΕΛΔΥΚ στις 16  Αυγούστου 1974 . Τα οστά των δύο τελευταίων ταυτοποιήθηκαν  με τη μέθοδο DNA, ο τρίτος  παραμένει  αγνοούμενος  ανάμεσα στους συνολικά 1619, που είτε θάφτηκαν σε ομαδικούς τάφους είτε  μεταφέρθηκαν αιχμάλωτοι και εκτελέστηκαν στην Τουρκία. 

  Γεγονότα που Προηγήθηκαν

 Είχαν προηγηθεί το προδοτικό πραξικόπημα της 15^ης  Ιουλίου κατά της νόμιμης κυβέρνησης της Κύπρου, η φυγή του  Αρχιεπισκόπου-Προέδρου Μακαρίου στο εξωτερικό και η έκκληση του από το βήμα του ΟΗΕ προς τις εγγυήτριες δυνάμεις για την αποκατάσταση και την λειτουργία της  κοινοβουλευτικής δημοκρατίας , που είχε εγκαθιδρυθεί με  το Σύνταγμα του 1960. Η απόπειρα δε του Μακαρίου, με την ενθάρρυνση των Άγγλων, το  1963  να τροποποιήσει το εν λόγω Σύνταγμα, αποτέλεσε το έναυσμα για τα γνωστά επεισόδια μεταξύ των δύο κοινοτήτων του Νησιού, που είχαν σαν αποτέλεσμα τη χάραξη στις 30 Δεκ 1963 της «Πράσινης Γραμμής», μεταξύ των δύο Κοινοτήτων.

    Όπως συμβαίνει πάντα σε περιόδους πραξικοπημάτων διασπάται η ιεραρχία , διασαλεύεται η πειθαρχία στο στράτευμα και  διαρρηγνύονται οι δεσμοί στρατού και λαού.  Έτσι λοιπόν και μετά το πραξικόπημα της 15 Ιουλίου 1974  και την τουρκική εισβολή στις  20 Ιουλίου, που είχε από καιρού σχεδιαστεί, με αφορμή την  «ύπαρξη  κινδύνου για την  ασφάλεια του τουρκοκυπριακού πληθυσμού , δεν κατόρθωσαν   η Εθνική Φρουρά και η ΕΛ. ΔΥ. Κ. να αναπτύξουν  την απαιτούμενη αποτρεπτική τους ικανότητα. Η  απόσυρση της ελληνικής  μεραρχίας αρχές του 1968, που επιβλήθηκε στο απομονωμένο διπλωματικά ξενοκίνητο  δικτατορικό καθεστώς των Αθηνών, είχε ήδη μειώσει σοβαρά την αμυντική ικανότητα της Κύπρου.  

     Παρά τα προβλήματα και την κακή διεύθυνση του αγώνα, δόθηκαν σκληρές μάχες  στον  Άγιο Ιλαρίωνα , στον Άγιο Ερμόλαο , στην Κερύνεια και στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας ,  κυρίως από την πρωτοβουλία των διοικητών, οι οποίοι κατόρθωσαν να διατηρήσουν τη συνοχή των μονάδων τους και να ενεργήσουν με βάση τα σχέδια και σε ορισμένες περιπτώσεις ανάλογα με τη εξέλιξη της δύσκολης κατάστασης. Τούτο αποδεικνύει ότι, αν λειτουργούσε σωστά το αμυντικό σύστημα  της Εθνικής Φρουράς και  όλες οι μονάδες κατελάμβαναν τις θέσεις των και ανέπτυσσαν τα όπλα τους,  δεν θα πατούσε το πόδι του ο εισβολέας στην Κυπριακή γη. Καλύτερη απόδειξη γι’ αυτό αποτελεί η σύγχυση, που επικράτησε  κατά τα πρώτα στάδια της εισβολής και φαίνεται στις μαρτυρίες των τούρκων αξιωματικών, αποτέλεσμα της οποίας ήταν η  βύθιση του τουρκικού αντιτορπιλικού «KOCATEPE» από τουρκικά αεροσκάφη .

  Δημοκρατία στην Ελλάδα-Τραγωδία στην Κύπρο 

  Στην Ελλάδα η μεταβατική κυβέρνηση, που είχε συσταθεί κάτω από δυσμενείς συνθήκες,  ασχολούταν με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας και τη διαχείριση των προβλημάτων, που δημιουργήθηκαν από την κατάρρευση του δικτατορικού καθεστώτος. Η  γενική επιστράτευση που είχε κηρυχθεί, χωρίς κήρυξη πολέμου κατά του εισβολέα, αποτελεί ένδειξη ότι ο  πόλεμος  στην Κύπρο ήταν σε  δεύτερη προτεραιότητα  και  για τούτο δεν εφαρμόστηκαν τα σχέδια ενίσχυσης, τα οποία όλα σχεδόν ανεστάλησαν. ‘Έχουν ειπωθεί  πολλά  για το θέμα αυτό  και έχουν αναπτυχθεί διάφορες θεωρίες περί πολιτικών και στρατιωτικών ανασταλτικών παραγόντων, που αποτελεί θέμα των ιστορικών του μέλλοντος, έξω από κομματικές προκαταλήψεις.

  Στην Αθήνα, οι διπλωματικές διεργασίες και οι επαφές του τότε προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Φαίδωνα Γκιζίκη με τους πολιτικούς, εντός και εκτός Ελλάδος,  ήταν στο αποκορύφωμα. Παρ’ όλα αυτά στις 0700 της 21 Ιουλίου 1974 πραγματοποιήθηκε το Πολεμικό Συμβούλιο και διατάχθηκαν οι αρχηγού των κλάδων (Στρατού-Ναυτικού-Πολεμικής Αεροπορίας) να επέμβουν για να ενισχύσουν την Κύπρο με τους παρακάτω τρόπους, που περιλαμβάνονται και στα πορίσματα των επιτροπών για την Κυπριακή Τραγωδία των Κοινοβουλευτικών Αντιπροσωπειών  Ελλάδας και Κύπρου.

Οι ενέργειες ενίσχυσης  ξεκίνησαν, αλλά ως δια μαγείας μεταγενέστερες διαταγές, αμφίβολης αυθεντικότητας και εγκυρότητας, τις ακύρωσαν πλην  μίας:

•      -Τάγμα με  ίλη αρμάτων φορτώθηκαν για μεταφορά στην Κύπρο και διατάχθηκε να γυρίσουν στη Ρόδο .
• – Μοίρα Καταδρομών διατάχθηκε να φορτωθεί σε Α/Φ της Ολυμπιακής , τα οποία επικαλέστηκαν βλάβη  και η μεταφορά στη Κύπρο δεν έγινε. Διατάχθηκε άλλη Μοίρα Καταδρομών η οποία  με 15 στρατιωτικά μεταφορικά  Α/Φ τη νύκτα 21 προς 22 Ιουλίου έφτασε πάνω από το Α/Δ Λευκωσίας χωρίς να ειδοποιηθούν τα Αντιαεροπορικά όπλα της Εθνικής  Φρουράς, με αποτέλεσμα ένα Α/Φ  βλήθηκε από φίλια πυρά  και είχαμε  29 νεκρούς καταδρομείς (ένας γλύτωσε )  και όλο το πλήρωμα.
• – Τα υποβρύχια «ΓΛΑΥΚΟΣ»  και «ΝΗΡΕΑΣ» στις 19 Ιουλίου ήταν ανοικτά της Ρόδου έτοιμα να πλεύσουν για Κύπρο και διατάχθηκαν να επιστρέψουν.
• -Μοίρες Α/Φ F-4 Ε  μεταστάθμευσαν στην Κρήτη,  άλλα ποτέ δεν πήραν διαταγή να πετάξουν για την Κύπρο.

 Η Μάχη στο Στρατόπεδο της ΕΛ.ΔΥ.Κ. 

 Στην περιοχή του στρατοπέδου της ΕΛ. ΔΥ. Κ ( το μεγαλύτερο μέρος της είχε λάβει αποστολή  για την παρεμπόδιση κατάληψης της Λευκωσίας και του αεροδρομίου της ) είχαν παραμείνει 2 λόχοι , η διμοιρία μηχανικού και λοιπά τμήματα υποστήριξης, συνολικά 300 περίπου άτομα. Από το πρωί της 14 Αυγούστου άρχισε ο βομβαρδισμός του στρατοπέδου με πυροβολικό , όλμους και αεροπορία. Οι 300 του Λεωνίδα , μέσα σε αυτούς και τα τρία παλικάρια από τη Λέσβο αμύνονταν σθεναρά ενάντια πολλαπλάσιου εχθρού ( ένα σύνταγμα και δύο επιλαρχίες  αρμάτων) υποστηριζόμενου από αεροπορία και πυροβολικό .

  Φθάνουμε στις 16 Αυγούστου,  οι απώλειες , η έλλειψη ενίσχυσης , η παύση της υποστήριξης του πυροβολικού ( η μία Μοίρα που υποστήριζε  σταμάτησε να εκπέμπει πυρά ) μειώνουν την αντίσταση .  Τα τουρκικά άρματα περνούν πάνω από τα ορύγματα,  ο Λοχαγός Σταυριανάκος με το πιστόλι προσπάθησε να εξουδετερώσει τον οδηγό ενός  άρματος,  ένα βλήμα  του άρματος τον αποκεφάλισε και έπεσε νεκρός, ως άλλος  Λεωνίδας. Στις 1400 ο  στρατοπεδάρχης και υποδιοικητής της ΕΛ. ΔΥ. Κ  Ανχης  Σταυρόπουλος Παναγιώτης ( είχε φτάσει στην Κύπρο στις 19 Ιουλίου συνοδεύοντας τη νέα κλάση των στρατιωτών και παρέμεινε στο Νησί μαζί με την κλάση που απολυόταν) διέταξε οπισθοχώρηση .

   Το απόγευμα στις 1600 της 16 Αυγούστου 1974 συμφωνήθηκε κατάπαυση του πυρός , ο Αττίλας είχε πετύχει το στόχο του κατέλαβε σχεδόν τη μισή Κύπρο (38%),  από το 4,5 % του εδάφους που του έδινε το σχέδιο Άτσεσον(Acheson) το 1964 .

 Το δένδρο της δημοκρατίας στην Ελλάδα ξανάνθισε , αφού ποτίστηκε με το αίμα περίπου 2.500 νεκρών , 10.000 τραυματιών και 1619 αγνοουμένων και τα δάκρυα 200 χιλ προσφύγων , που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές τους εστίες και να  υποστούν τη βαρβαρότητα του εισβολέα, που χωρίς ντροπή ακόμη και σήμερα αποκαλεί την  εισβολή  «Επιχείρηση της Ειρήνης –Barış Harekatı» . 

 Τραγωδία με Ημιτελή Λύτρωση

Η  Κυπριακή τραγωδία που ακόμη δεν βρήκε την πλήρη  λύτρωση της, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της συμπεριφοράς του Ελληνικού Έθνους , το οποίο στο διάβα του μέσα στην ιστορία αρκετές φορές έδωσε το δικαίωμα σε ξένες δυνάμεις , να επεμβαίνουν στα εσωτερικά του. Η  διχόνοια, το χαρακτηριστικό γνώρισμα του Ελληνικού Έθνους,  σε συνδυασμό  με την τοποθέτηση του  πολιτικού συμφέροντος υπεράνω του εθνικού, οδηγούν πάντα σε περιπέτειες και τραγωδίες  και στην ιστορία μας  έχουμε πολλές και μία από αυτές είναι η Τραγωδία της Κύπρου .

Η  μελέτη του Κυπριακού από το 1960 και μετά μας διδάσκει ότι  :

•  – Τα κράτη πρέπει να συμπεριφέρονται πάντα ανάλογα με τις δυνατότητες των και μέσα στο γεωπολιτικό περιβάλλον που υπάρχει.
• – Η  διαχείριση των κοινών αποτελεί ευθύνη των πολιτικών δυνάμεων και της   κυβέρνησης, που εκπροσωπεί τη θέληση της πλειοψηφίας στο σύστημα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας .
•  – Η συγκέντρωση  της απόλυτης εξουσίας σε ένα θεσμό, μοιραία πάντα οδηγεί σε ανωμαλίες .
• -Οι Ένοπλες Δυνάμεις  οφείλουν πιστή υπακοή στην εκάστοτε κυβέρνηση και στο ισχύον Σύνταγμα . 

    Συνηθίζεται  στα  μνημεία πεσόντων να τίθεται η φράση «Η  Πατρίς Ευγνωμονούσα» , δυστυχώς όμως για τους συγγενείς των πεσόντων  και στις δύο φάσεις της Τουρκικής εισβολής,  για τους τραυματίες, για τους αγνοούμενους και για αυτούς που πολέμησαν ίσχυε μέχρι πρόσφατα «Η Πατρίς Αγνωμονούσα».  Ευτυχώς  τα τελευταία χρόνια η Πολιτεία άλλαξε συμπεριφορά, αλλά υπάρχουν ακόμη πολλά να γίνουν .

  Για χρόνια όσοι  βρέθηκαν το καλοκαίρι εκείνο  του 1974 στην Κύπρο και έχυσαν το αίμα τους πολεμώντας τον τούρκο εισβολέα  αντιμετωπίστηκαν υποτιμητικά λες και αυτοί έφταιξαν για ότι έγινε, λες και αυτοί έφεραν την δικτατορία στην Ελλάδα και έκαναν το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου.  Αγνοήθηκαν παντελώς τα λόγια του  Περικλή στον Επιτάφιο για τους νεκρούς της μάχης, «Προτίμησαν ν’ αντισταθούν και να πεθάνουν παρά να δειλιάσουν και να ζήσουν κι απόφυγαν έτσι την ντροπή της  καταλαγιάς , θυσιάζοντας την ζωή τους για το έργο που είχαν αναλάβει. Η στιγμή που τους βρήκε το  χτύπημα της Μοίρας δεν ήταν γι’ αυτούς στιγμή φόβου, άλλα δόξας». Βέβαια για αυτούς που παράβηκαν τον όρκο τους και δεν είναι μόνο αυτοί που φυλακίστηκαν και πέθαναν, αλλά και άλλοι που έμειναν στην αφάνεια, δεν απομένει παρά μόνο η κρίση της ιστορίας.

    Η  πραγματικότητα  είναι ότι υπήρχαν διοικητές σε όλα τα κλιμάκια και πάνω από τους διοικητές υπήρχαν πολιτικοί  ιθύνοντες και στις δύο φάσεις της εισβολής, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων έμεινε στο απυρόβλητο. Εύκολη διέξοδος η ενοχοποίηση για  όλα  των χουντικών, οι οποίοι δικάστηκαν και τιμωρήθηκαν και έτσι έπρεπε. 

 Η πλήρης  αλήθεια όμως πότε θα μαθευτεί ; Άγνωστο. Βρίσκεται θαμμένη στο υπόγειο της Βουλής των Ελλήνων , όπου έχουν συγκεντρωθεί όλα τα ντοκουμέντα για την τραγωδία της Κύπρου. Οι συγγενείς των νεκρών και των αγνοουμένων και όλος ο Ελληνισμός απανταχού της γης περιμένει την αλήθεια και την απάντηση στο απλό ερώτημα  «Γιατί». Ίσως στο απώτερο μέλλον ο επιστήμονας- ιστορικός να δώσει την απάντηση.

 Συμπέρασμα

 Τούτη την κρίσιμη περίοδο για τη Χώρα μας, κατά την οποία ο εισβολέας μεταχειρίζεται κάθε μέσο και εκβιασμό για να νομιμοποιήσει το έγκλημά του, βασιζόμενος στη λήθη που φέρει ο χρόνος στους λαούς  με τη βοήθεια των ΜΜΕ και στο όνομα της όποιας μελλοντικής ευημερίας, ας αποτελέσουν οι μνήμες των κρίσιμων αυτών γεγονότων, οδηγό για τους χειρισμούς των υπευθύνων.  

Ας είναι αιώνια η μνήμη των ηρώων της Κύπρου και μέσα σε αυτούς και των τριών παλικαριών της Λέσβου.

Αντί Μνημοσύνου: Για τους Ήρωες της Λέσβου που έπεσαν στην Κύπρο το 1974

                                                                                       Μυτιλήνη 24 Ιουλίου  2023 .

                                                                                            Στρατής Χαραλάμπους

                                                                                                   Αντγος (ΠΒ) ε.α.

                                                                             Μέλος της Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών

Υ.Γ. 1. Θα ήταν παράλειψη αν δεν ανέφερα, καίτοι είναι χρονικά προγενέστερος, τον τραυματισμό του Ιλάρχου Ζέρβα Αναστάσιου, στις 21 Ιουλίου 1974 στο Κιόνελι. Ο  οποίος αργότερα υπηρέτησε στη Λέσβο και έφθασε στο βαθμό του Ταξιάρχου και έζησε στη Μυτιλήνη με την οικογένεια του  μέχρι το θάνατό του. 

    2.Το παραπάνω κείμενο αποτελεί επίκαιρη περίληψη της ομιλίας μου, κατά το μνημόσυνο στις 7 Αυγούστου 2016  στη μνήμη των πεσόντων στην Κύπρο, που έγινε στο Ναό του Αγίου Θεοδώρου του Βυζαντίου στην Παγανή.