Μία από τις σπουδαιότερες πόλεις της Μακεδονίας . Βρισκόταν σε κόμβο δρόμων. Στην αρχή ονομαζόταν εννέα οδοί. Κατοικούνταν από την νεολιθική εποχή. Στην ιστορική περίοδο κατοικήθηκε από Θράκες.Ηταν καλά οχυρωμένη σε θέση κλειδί γι’ αυτό έγινε το μήλο της έριδος πολλών. Μετά από πολλές προσπάθειες οι Αθηναίοι την έκαναν αποικία τους και την ονόμασαν Αμφίπολη. Υπέστη πολλές καταστροφές λόγω της θέσεώς της. Αναφέρεται σχεδόν από όλους τους ιστορικούς και είναι γνωστή η ιστορία της παγκοσμίως. Με την πτώση του Μακεδονικού Βασιλείου από τους Ρωμαίους η Αμφίπολη έγινε μέρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η πόλη ορίστηκε πρωτεύουσα μίας από τις τέσσερις διοικητικές περιφέρειες στις οποία χώρισαν οι Ρωμαίοι την Μακεδονία, τις επονομαζόμενες μερίδες.
Τα τελευταία χρόνια της αρχαιότητας η Αμφίπολη ευνοήθηκε από την οικονομική ανάπτυξη της Μακεδονίας, κάτι που μαρτυρούν και οι πολλές εκκλησίες της πόλης. Στην Αμφίπολη ανασκάφτηκαν εντυπωσιακές σε μέγεθος και διακόσμηση εκκλησίες του 5ου και 6ου αιώνα μ.Χ. Μετά τις επιδρομές των Σλάβων στα τέλη του 6ου αιώνα μ.Χ. η Αμφίπολη ερήμωσε σταδιακά για να εγκαταλειφθεί εντελώς τον 8ο αιώνα όταν οι περισσότεροι κάτοικοι κατέφυγαν στην κοντινή παραθαλάσσια πόλη Ηιώνα (Ἠϊών), που πλέον είχε μετονομαστεί από τους Βυζαντινούς σε Χρυσόπολη.

Ο δρόμος προς την αποκάλυψη είναι γεμάτος συγκινήσεις .Οι αποκαλύψεις στον Τύμβο Καστά στην Αμφίπολη συνεχίζουν να μας δίνουν εντυπωσιακά αρχαιολογικά ευρήματα .

Σφίγγες
Σύμφωνα με τους ιστορικούς, η Σφίγγα είναι ένα φανταστικό πλάσμα που συμβολίζει την απόλυτη προστασία του χώρου που βρίσκεται

Καρυάτιδες
Παρόμοιο χαρακτήρα με τις Σφίγγες έχουν και οι Καρυάτιδες που φρουρούν τον ιερό χώρο.Το πρόσφατο εντυπωσιακό εύρημα των δύο Καρυάτιδων που κοσμούν την δεύτερη είσοδο στο ταφικό μνημείο έχει εξάψει ακόμη περισσότερο το ενδιαφέρον καθώς είναι η πρώτη φορά που εντοπίζονται Κόρες μέσα σε μακεδονικό τάφο.

Magnify Image
Ρόδακες
Οι ρόδακες είναι βασιλικό σύμβολο της Μακεδονικής Δυναστείας. Υπενθυμίζεται πως ο Ήλιος της Βεργίνας έχει στο κέντρο του ρόδακα, η δε λάρνακα που βρέθηκε στον τάφο του Φιλίππου με τα οστά του, κοσμείται από ρόδακες, δεκάφυλλους σε οριζόντια γραμμή και οκτάφυλλους καθέτως.
Ο αρχαίος-ελληνικός ρόδακας είχε σχήμα μικρού ρόδου (τριαντάφυλλου), με ανοιγμένα και στρογγυλά στις άκρες τα φύλλα του, περιβάλλονταν από κύκλο και ήταν χαραγμένος πάνω σε πέτρα ή μάρμαρο ή από χρυσό. Τα φύλλα του στην αρχή ήταν τέσσερα και στη συνέχεια επτά, δώδεκα και δέκα έξι στην Μακεδονική περίοδο.
Ψηφιδωτά,το ένα μετά το άλλο

Διαφορετικές οι εικασίες για την ταυτότητα του νεκρού, τα σενάρια πολλά όπως και οι <<κόντρες>> στην επιστημονική κοινότητα, το συμπέρασμα όμως ένα, η ανασκαφή της κ.Περιστέρη έφερε στην επιφάνεια ένα Οικουμενικό μνημείο που θα κάνει την Αμφίπολη 2000 χρόνια μετά , κέντρο πολιτισμού.
Ανεξάρτητα από το ποιος ή ποιοι είναι θαμμένοι στον Τύμβο Καστά της Αμφίπολης, οι Έλληνες αρχαιολόγοι είναι σίγουροι ότι οι ανασκαφές θα ανακαλύψουν ένα μοναδικό μνημείο. Αυτό για το οποίο έχουν ήδη συμφωνήσει όλοι είναι το ότι στην κορυφή του τύμβου ύψους 30 μέτρων είχε τοποθετηθεί ο Λέων της Αμφίπολης . Η ιστορία της ανακάλυψής του, της έρευνας και της αναστήλωσής του χάνεται στις αρχές του πολυτάραχου 20 αιώνα για τα Βαλκάνια .

«Η ιστορία του Λέωντα της Αμφίπολης είναι ενδιαφέρουσα . Στον βαλκανικό πόλεμο του 1913, Έλληνες στρατιώτες πρώτα σκάβοντας χαρακώματα, έπεσαν πάνω στα λίθινα θεμέλια της βάσης του. Οι μετέπειτα καθηγηταί της Αρχαιολογίας Γεώργιος Οικόνομος και Αναστάσιος Ορλάνδος ασχολήθηκαν με την ανακάλυψη. Αργότερα, το 1916, στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, Άγγλοι στρατιώτες βρήκαν τα πρώτα κομμάτια του μαρμάρινου λιονταριού. Μια προσπάθεια των Άγγλων να μεταφέρουν τον Λέωντα με βαπόρι, εμποδίσθηκαν από τα Βουλγαρικά στρατεύματα.
Μετά τους Άγγλους, ήρθαν Γάλλοι αρχαιολόγοι , και ήταν φυσικό να ενδιαφερθούν. Κατά το 1930 μελέτησαν το λιοντάρι όσο επέτρεπε η κατάσταση των θραυσμάτων. Στο αρχαιολογικό περιοδικό της Γαλλικής Σχολής των Αθηνών (τόμος 1931, σελ, 184-190) δημοσίευσαν μια πρώτη μελέτη του μνημείου. Το πόρισμά τους ότι το μνημείο έγινε το 422 π.Χ. σε ανάμνηση της νίκης του Σπαρτιάτη στρατηγού Βρασίδα κατά των Αθηναίων, ήταν εσφαλμένο. Από την ερμηνεία πάντως αυτή βγήκε κι ένα καλό: Λάκωνες και άλλοι Πελοποννήσιοι της Αμερικής κυρίως, φιλοτιμήθηκαν να προσφέρουν χρήματα σε έρανο για την αναστήλωση του μνημείου».
Το 1953 έγινε στο λόφο Καστά η πρώτη τομή από κατοίκους της περιοχής. Το 1964 άρχισε επίσημα η ανασκαφή, με επικεφαλής τον Δ. Λαζαρίδη, και ανακαλύφθηκε ένα τετράπλευρο οικοδόμημα, με μήκος πλευράς 10 μέτρα και ύψος 5 μέτρα, ενώ με βάση διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη βρέθηκε, από τους Κ. Περιστέρη και Μ. Λεφαντζή, ότι ο Λέοντας της Αμφίπολης βρισκόταν κάποτε στην κορυφή του τύμβου, πάνω στο τετράπλευρο αυτό οικοδόμημα. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν σε μια έκταση 20 στρεμμάτων στο λόφο και εντοπίστηκαν 70 τάφοι. Το 2012 άρχισαν προσπάθειες για να εντοπιστούν τα όρια του τύμβου, και ο περίβολός του εντοπίστηκε 12 μέτρα κάτω από την επιφάνεια που γίνονταν οι ανασκαφές. Ο ταφικός περίβολος έχει μήκος 497 μέτρα και χρονολογείται γύρω στο 325 – 300 π.Χ. την περίοδο της βασιλείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Είναι φτιαγμένος από μάρμαρο της Θάσου και κατά την εκτίμηση της υπεύθυνης της ανασκαφής πρόκειται για έργο του Δεινοκράτη, της περιόδου 325-300 π.Χ.
Σύμφωνα με την αρχαιολόγο Κατερίνα Περιστέρη, υπεύθυνη για τις ανασκαφές του Τύμβου Καστά, το Λιοντάρι και οι Σφίγγες που ανακαλύφθηκαν στην είσοδο, έχουν φτιαχτεί από το ίδιο υλικό και από τον ίδιο γλύπτη, και αποτελούν απόδειξη του ότι εκεί έχει ταφεί κάποιο σημαντικό πρόσωπο.

Ασύλητος ο τάφος;οι διαφορετικές απόψεις διχάζουν

Η περιοχή στην οποία έχει επικεντρωθεί το ενδιαφέρον της παγκόσμιας κοινής γνώμης έχει βρεθεί στο στόχαστρο αρχαιοκαπήλων τουλάχιστον 60 φορές.Οι εμπλεκόμενοι σε κυκλώματα φέρεται να έχουν εξομολογηθεί σε αξιωματικούς της ΕΛ. ΑΣ αλλά και σε νομικούς ότι “δεν πείραξαν τον τύμβο γιατί υπήρχε τεράστιος όγκος επιχωματώσεων, ότι χρειαζόταν έργο εβδομάδων με εκσκαφείς και οι κινήσεις τους θα γίνονταν αντιληπτές” προσθέτωντας ότι “από το χώμα καταλαβαίνουμε ότι ο τάφος είναι απείραχτος” και συμπληρώνοντας ότι “ξέρουμε πως οι ξένοι επιδρομείς αναζητούσαν μικρούς τάφους και όχι ογκώδεις σαν κι αυτόν που θα τον έσκαβαν για έναν χρόνο”.

“Εδώ έσκαβαν όλοι”εξιστορεί 82χρονος και θα προσθέσει: “ο τόπος είναι ημίβραχος, έσκαβες δέκα πόντους και φαινόταν, αν ήταν σκαμμένος ο τάφος. Σκάβαμε κυρίως στην Ακρόπολη, απέναντι από το σημερινό Αρχαιολογικό Μουσείο, στα ‘καλά μνήματα’, έμειναν οι πλούσιοι εκεί. Άνοιξα πολλούς τάφους: αν ήταν γυναικείος ο τάφος, βρίσκαμε χρυσά σκουλαρίκια, περιδέραια και καρφίτσες, αν ήταν αντρικός κάποια αντικείμενα και δακτυλίδια. Πηγαίναμε βράδυ, ήμασταν το πολύ δυο-τρεις. Τα πουλούσαμε στον έμπορο και ο καθένας έπαιρνε το μερτικό τους. Η συναλλαγή γινόταν στη Θεσσαλονίκη. Αν έβρισκες κάτι, έπαιρνες τον έμπορο και του το έλεγες. Έβρισκαν και αγαλματίδια και τα πουλούσαν στους μεγάλους αρχαιοκάπηλους ή σε αυτούς που έκαναν συλλογές”.

Το 1955 -συνεχίζει- “ήρθε ο αρχαιολόγος από την Καβάλα, ο Δημήτρης Λαζαρίδης και ξεκίνησε τις αρχαιολογικές εργασίες. Είχα βρει τότε τριάντα αγαλματίδια, δούλευα στον δρόμο και άνοιγα τη διακλάδωση προς το χωριό μέσα, φαρδαίναμε τον δρόμο, τριάντα κούκλες, περιστέρια “αλεπές” και γυναικεία πρόσωπα, τα παρέδωσα στο Λαζαρίδη. Δεν μου έδωσαν καμία αμοιβή… Μια μέρα, καθώς άνοιγε τον δρόμο η μπουλντόζα, πετάχτηκε ένα κεφάλι μαρμάρινο. Το παρέδωσα και αυτό, αλλά λεφτά δεν πήρα ακόμη”.

1964-1965: “Μετά την έρευνα του νεκροταφείου, προχώρησα στην έρευνα της πόλης. Επιχείρησα ένα πλήθος δοκιμαστικών τομών στην ομαλή έκταση της Αμφίπολης, όπου υπήρχαν οι παλαιοχριστιανικές βασιλικές. Οι έρευνες αυτές ήταν άκαρπες. Εντούτοις πίστευα ότι εδώ θα έπρεπε να βρισκόταν ο σημαντικότερος χώρος της πόλης και ίσως η Αγορά. Την πεποίθησή μου ενίσχυε το γεγονός ότι οι παλαιότεροι κάτοικοι του χωριού ονόμαζαν αυτό το χώρο Μπεζεστένι και ότι εδώ αποκαλύπτονταν, όταν όργωναν, αξιόλογα τυχαία ευρήματα, όπως επιγραφές και αγάλματα. Η πόλη αυτή, που έγινε αποικία των Αθηναίων στα χρόνια του Περικλή, δηλαδή την εποχή της μεγάλης ακμής της Αθήνας, είμαι βέβαιος πως ήταν ένα μεγάλο κοσμοπολίτικο κέντρο. Από τα πιο μακρινά μέρη υπήρχαν παροικίες στην Αμφίπολη. Και, φυσικά, υπήρχαν ντόπια εργαστήρια κοσμημάτων, γλυπτών, αγγειοπλαστικής” γράφει στο ημερολόγιό του ο Δημήτρης Λαζαρίδης.
Η αρχαιολόγος κ. Κατερίνα Περιστέρη που είναι επικεφαλής της ανασκαφής στην θέση Καστά, όπου βρίσκεται ο μοναδικός σε μέγεθος και λαμπρότητα μακεδονικός βασιλικός τάφος, όπου όλα δείχνουν ανήκει στην οικογένεια του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ωστόσο η ίδια αρκείται στην απάντηση «ανήκει σε κάποιο μεγάλο στρατηγό»… Αρκετά μετρημένη, τηρούσα την δέσμευση που έχει αναλάβει απέναντι στον πρωθυπουργό της χώρας η κ. Περιστέρη, δεν λέει πολλά, αρκείται στο να επαναλαμβάνει μονότονα ότι πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό μνημείο, μια ιδιαίτερη ανακάλυψη και σε όλους όσους την ρωτάνε για το τι κρύβει ο τάφος απαντάει – επίσης μονότονα –ΥΠΟΜΟΝΗ!!!!!!!!!!!!