Γράφει ο Στρατής Χαραλάμπους  

Στις 13 Σεπ 2016 συμπληρώθηκαν  94 χρόνια από τη μεγάλη πυρκαγιά(13-16 Σεπ 1922 ν. η. )   που ακολούθησε την κατάληψη της Σμύρνης ( 9 Σεπ1922) από τα τουρκικά στρατεύματα , μετά την κατάρρευση του μετώπου του Ελληνικού Στρατού στο Αφιόν Καραχισάρ και την οπισθοχώρηση των μονάδων  μέσω της χερσονήσου της Ερυθραίας ,  προκειμένου να εγκαταλείψουν για πάντα τα εδάφη της Ιωνίας . 

 Για το θέμα αυτό αναφέρθηκα διεξοδικά , με την παράθεση όλων των πηγών  , σε άρθρο στο ΕΜΠΡΟΣ Μυτιλήνης  της 15 Σεπ και στο ΧΡΟΝΟ της Κομοτηνής της 8 Αυγ 2010 .  Ευτυχώς στη  γειτονική Χώρα η συζήτηση αυτή    αναζωπυρώνεται  σε κάθε θλιβερή  επετειακή  περίοδο , από κύκλους που αναζητούν την ιστορική αλήθεια   για τα γεγονότα της περιόδου αυτής .  Η  προσπάθεια  αυτή ,  μετά το σάλο που ξέσπασε το 2010 , έχει δύο κατευθύνσεις:

  Η  πρώτη ,  που συνεχίζει παραδοσιακά να κατηγορεί την αρμένικη κοινότητα της Σμύρνης για την έναρξη της πυρκαγιάς .  Σ’ αυτή   δραστηριοποιούνται  κρατικά θεσμικά όργανα  ( Ίδρυμα Τουρκικής Ιστορίας , Δήμος Σμύρνης κλπ)  με δημοσιεύσεις , συνέδρια , ντοκιμαντέρ κλπ . Η  δεύτερη , με πρωτοβουλία   ανεξάρτητων δημοσιογράφων  του λεγόμενου «προοδευτικού χώρου»   , που έχουν  σαν  βάση την Κεμαλική παρακαταθήκη  και έχουν  ιστορικά πειστεί για την ευθύνη της τουρκικής πλευράς  . Αυτή  προσπαθεί να μεταφέρει την ευθύνη για την καταστροφή της  πρωτεύουσας της Ιωνίας   , σε υψηλά ιστάμενους την εποχή εκείνη   στην τουρκική  στρατιωτική ιεραρχία και να προστατέψει τον αρχηγό και δημιουργό της σύγχρονης Τουρκίας Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ( πατέρας των τούρκων ) .

  Στη δεύτερη κατηγορία εντάσσεται το άρθρο του δημοσιογράφου Μεχμέτ Μποζκούρτ ( Mehmet Bozkurt )  στην ιστοσελίδα www. sol.org. tr  με τίτλο « Ο  Γενειοφόρος Νουρεντίν Πασά και η Πυρκαγιά στη Σμύρνη της 13 Σεπ 1922» ( Sakallı Nutrttin Paşa ve 13 Eylül 1922 İzmir Yangını ) . Στο κείμενο περιγράφεται ο Νουρεντίν Πασά  ως τύραννος  , αλαζόνας , μεγαλομανής και πυρομανής . Γίνεται μνεία  η καταστολή από το Νουρεντίν το 1921 στην περιοχή του Σίβας  της εξέγερσης μίας κουρδικής φυλής ( Koçgiri aşireti ) με την πυρπόληση και τη λεηλασία 132 χωριών . Επίσης η παρακολούθηση από το παράθυρο του γραφείου του  μαρτυρίου  του εθνομάρτυρα Χρυσοστόμου Σμύρνης  και κλείνει  το άρθρο με το συμπέρασμα ότι ο Νουρεντίν ήταν πνευματικά άρρωστος (  Ruh hastalığı) .

  Βασιζόμενος ο δημοσιογράφος  κυρίως στο βιβλίο του Φαλίχ Ριφκί Ατάι ( Falih Rıfkı Atay ) με τίτλο « Τσάνκαγια – Çankaya σελ .324-25 )  επιρρίπτει όλο το βάρος στο Νουρεντίν Πασά και καταλήγει « εάν ήταν άλλος στη θέση του Νουρεντίν η πυρκαγιά  δεν θα ολοκλήρωνε την καταστροφή … «.

Δηλαδή με την πυροσβεστική υπηρεσία που υπήρχε και με τον τουρκικό στρατό θα έσβηνε η φωτιά , αν υπήρχε θέληση . Υπήρχε όμως θέληση   ή   η διαταγή που είχε δοθεί ήταν να σβήσει κάθε ίχνος που θα θύμιζε  την κοσμοπολίτικη Σμύρνη και τους χριστιανούς κατοίκους της ( δεν είναι τυχαίο ότι μόνο η τουρκική και η εβραϊκή συνοικία σώθηκαν –Για λεπτομέρειες δες  τα   άρθρα ).

  Ο Νουρεντίν Πασάς ήταν διοικητής της 1^ης Στρατιάς που είχε το βάρος της επίθεσης στο μέτωπο του Αφιόν , πάνω απ’  αυτόν ήταν ο Ισμέτ Ινονού διοικητής του δυτικού μετώπου ( İsmet Paşa Garp Cephe Komutanı )  , ο Μάρσαλ Φεβζί Τσακμάκ ( Mareşal Fevzi Çakmak )  και ο Αρχιστράτηγος Κεμάλ ( Başkomutan Kemal ) . Φαίνεται περίεργο  , αφενός  λόγω της πειθαρχίας του τουρκικού στρατού και αφετέρου λόγω της συγκεντρωτικής διοίκησης που ασκούσε ο Κεμάλ , ένας κατώτερος διοικητής να αναλάβει τέτοια πρωτοβουλία χωρίς τις οδηγίες του Αρχιστρατήγου . Μπορεί η φωτιά να ξεκίνησε από τυχαίο γεγονός   δεν κατεβλήθη όμως προσπάθεια να περιοριστεί ,  αντίθετα  οι μαρτυρίες    δείχνουν ότι η στρατιωτική τουρκική διοίκηση επιβοήθησε  το έργο που είχαν αναλάβει οι πύρινες γλώσσες της φωτιάς  , που επί τριήμερο κατέστρεψαν  την ελληνική , αρμένική και φράγκικη συνοικία .

   Η  μαρτυρία του Φαλίχ Ατάι δεν είναι τυχαία , ήταν επιστήθιος φίλος του Κεμάλ , βιογράφος του και βουλευτής του κόμματος του . Στις 13 Σεπ 1922 μαζί με το δημοσιογράφο Γιακούπ Καντρί ( Yakup Kadri )  έφθασαν από την Κωνσταντινούπολη στη Σμύρνη και αφού άφησαν τα πράγματά τους στο ξενοδοχείο Κράμερ Παλάς πήγαν στο στρατόπεδο να συναντήσουν τον Κεμάλ , εν τω μεταξύ ξέσπασε η πυρκαγιά και ουδέποτε επέστρεψαν στο ξενοδοχείο , που τελικά κάηκε .

  Που ήταν όμως ο Κεμάλ και οι λοιποί αρχηγοί που αναφέρθηκαν παραπάνω ; Από την ιστοσελίδα της Νομαρχίας Σμύρνης ( www. izmir.gov.tr  )  πληροφορούμαστε ότι στις 9 Σεπ 1922  έφθασε στη τοποθεσία Μπέλκαχβε ( Belkahve)  της περιοχής Μπορνόβα . Από εκεί ήταν ορατή η ημισέληνος που κυμάτιζε στο φρούριο της Σμύρνης (  Kadıfekale)  , τη νύκτα την πέρασε στο Νυμφαίο ( Kemalpaşa )  και την επομένη έκανε θριαμβευτική είσοδο στη Σμύρνη και έφθασε στο Κονάκι . Στη συνέχεια πήγε στο Κράμερ Παλάς  παρήγγειλε ένα ποτήρι ρακί και αφού πληροφορήθηκε ότι ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος όταν ήταν στη Σμύρνη ποτέ δεν ήπιε ρακί στο Κράμερ είπε  ειρωνικά « Αφού δεν ήπιε ρακί ατενίζοντας τη θάλασσα τι ήλθε να κάνει στη Σμύρνη …» .

  Στη συνέχεια κατέλυσε στην έπαυλή Κοτζιά στο Κορδελιό ( Karşıyaka ) , όπου είχε διαμείνει και ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος ( στις τουρκικές πηγές η έπαυλη φαίνεται ως  Κιόσκι της οικογένειας Ιπλίκζαντε – İplikzade Köşkü ) . Εδώ παρέμεινε μέχρι την 29ηΣεπ 1922 , συναντήθηκε με αντιπροσώπους ξένων δυνάμεων , δημοσιογράφους και στις 14 Σεπ 1922 ενώ η φωτιά κατέτρωγε κάθε μειονοτικό ίχνος στη Σμύρνη ,  αντιπροσωπεία του Δήμου του πρότεινε να γίνει επίτιμος δημότης και δέχθηκε .

  Δεν πείθει κανένα νοήμονα άνθρωπο ότι ο Κεμάλ δεν ήταν γνώστης του σχεδίου του Νουρεντίν  , αν πράγματι ήθελε μπορούσε την πρώτη μέρα της πυρκαγιάς να κινητοποιήσει τους πάντες και τα πάντα και να σωθεί η πόλη και μαζί με αυτή και οι  κάτοικοι της .

  Το πνεύμα των Νεότουρκων , απόρροια της επίδρασης  της νεοοθωμανικής  ιδεολογίας  τέλη του 19^ου αιώνα , που τόσα κακά επιφύλαξε στις μη μουσουλμανικές μειονότητες που ζούσανε στην οθωμανική επικράτεια  , είχε μπολιαστεί με τον τούρκικο εθνικισμό του Κεμάλ  και ενέπνευσε τον τουρκικό στρατό που σταδιακά δημιουργήθηκε .   Τούτο   φάνηκε κατά το πέρασμα του  απ’  όλες τις περιοχές που κατοικούσαν μειονότητες (  χωρίς να αγνοούμε ότι και ο δικός μας στρατός έκανε έκτροπα κατά την οπισθοχώρηση )  .

   Η  Σμύρνη δεν μπορούσε να μείνει έξω από τα σχέδια του Κεμάλ για πλήρη εκκαθάριση της Μικρασιατικής γης από τις χριστιανικές μειονότητες  και οι προσπάθεια που γίνεται για να τον θέσουν εκτός του κάδρου των ευθυνών πίπτει στο κενό , διότι  τελικά ήταν στην περιοχή και ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος της κατάστασης . 

   Οι αναθεωρητικές απόψεις μερικών τούρκων ιστορικών και  κυρίως δημοσιογράφων για τα τραγικά γεγονότα τέλη του 19^ου –αρχές του 20^ου αιώνα , αποτελούν όαση μέσα στην έρημο της παραπληροφόρησης και της δίωξης κάθε κριτικής  φωνής ,  που κυριαρχεί στην Τουρκία μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15 Ιουλίου .

  Στο μέλλον η ιστορική έρευνα , έξω από κάθε ιδεολογική εξάρτηση και κάθε κρατική επήρεια , είναι βέβαιο πως θα αποκαλύψει πλήρως τη αλήθεια  για τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης καθώς και για την Καταστροφή της Βασίλισσας της Ιωνίας .

* Ο Στρατής Χαραλάμπους είναι Αντιστράτηγος ε. α . και μέλος της Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών .