Του  Γιώργου Ξ. Πρωτόπαπα*

Η Ρωσία και η Ελλάδα είναι δυο χώρες με θρησκευτικούς και ιστορικούς δεσμούς αλλά χωρίς σημαντικές διμερείς σχέσεις. Η επανεκκίνηση των ελληνο-ρωσικών σχέσεων έγινε αντικείμενο κοινής μελέτης από ομάδα επιστημόνων του Ρωσικού Συμβούλιο Διεθνών Υποθέσεων (RIAC) της Μόσχας και του Ερευνητικού Ινστιτούτου Ευρωπαϊκών και Αμερικανικών Μελετών (RIEAS) της Αθήνας, που παραθέτει 15 προτάσεις για την ανάπτυξη της ελληνο- ρωσικής συνεργασίας. (1)

1. Εντατικοποιώντας τις επαφές ανάμεσα σε εμπειρογνώμονες

Το 2014 θα πρέπει να αφιερωθεί στην εξεύρεση τρόπων μέσω των οποίων θα επανεργοποιηθούν οι ελληνο- ρωσικές σχέσεις καθώς και στον εντοπισμό των τομέων που μπορούν να αναπτυχθούν σε μέγιστο βαθμό. Η κοινή συνεργασία Ρωσικών και Ελληνικών ερευνητικών κέντρων μπορεί να συμβάλλει στον προσδιορισμό των πόρων και των ευκαιριών που απαιτούνται για την ενίσχυση της συνεργασίας σε κυβερνητικό επίπεδο, στον τομέα των επιχειρήσεων, των ερευνητικών κοινοτήτων, των Μη Κυβερνητικών Οργανισμών και των οργανώσεων νεολαίας.

2. Υλοποιώντας δράσεις για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στη Ρωσία και της ρωσικής γλώσσας στην Ελλάδα

Η ανάπτυξη των διμερών σχέσεων περιορίζεται σε ένα μεγάλο βαθμό από το εμπόδιο της γλώσσας. Η παράκαμψη του είναι εφικτή με την επέκταση των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων των ρωσικών πολιτιστικών ινστιτούτων στην Ελλάδα (κυρίως με το Γραφείο του Ρωσικού Κέντρου Διεθνούς Επιστημονικής και Πολιτιστικής Συνεργασίας της Αθήνας) και με τη βοήθεια των Ελλήνων του Πόντου που έχουν λάβει ελληνική ιθαγένεια, αλλά η πλειοψηφία τους μιλάει τη ρωσική γλώσσα. Αντίστοιχα για την προώθηση της ελληνικής γλώσσας στη Ρωσία, θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν πόροι από το Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο της Μόσχας καθώς και από άλλους οργανισμούς που υποστηρίζονται από την ελληνική διασπορά και βρίσκονται σε στενή συνεργασία με το ελληνικό Υπουργείο Παιδείας. Η ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών δεσμών μπορεί να περιλαμβάνει προγράμματα ανταλλαγής που θα επιτρέπουν σε ρώσους προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές να παρακολουθήσουν ελληνικά πανεπιστήμια καθώς και την εισαγωγή ελλήνων φοιτητών σε κορυφαία ρωσικά πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα.

3. Προετοιμάζοντας το Ελληνο- Ρωσικό Έτος 2016

Μετά από αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης, το Ελληνο- Ρωσικό Έτος (το έτος της Ρωσίας στην Ελλάδα και έτος Ελλάδας στη Ρωσία) μεταφέρθηκε από το 2014 το 2016. Αυτά τα επιπλέον δύο χρόνια προετοιμασίας μπορεί να οδηγήσουν σε αύξηση των εκδηλώσεων. Επιπλέον οι πολιτισμικές εκδηλώσεις θα ήταν καλό να ενταχθούν και μέσα σε ένα διευρυμένο ελληνο –ρωσικό επιχειρηματικό φόρουμ, με στόχο νέες ευκαιρίες για οικονομική συνεργασία και τη διοργάνωση μια σειράς θεματικών εκδηλώσεων αφιερωμένες σε ιδιαίτερους τομείς συνεργασίας (ενέργεια, μεταφορές, γεωργία, τουρισμός, κλπ.)

  4. Συνεχίζοντας τη Διακοινοβουλευτική Συνεργασία

Η διακοινοβουλευτική συνεργασία αποτελούσε ανέκαθεν σημαντικό στοιχείο των ελληνο-ρωσικών σχέσεων. Οι βουλευτές των δύο χωρών πρέπει να συνεχίσουν το συντονισμό πάνω σε κύρια ζητήματα που άπτονται των εργασιών των Κοινοβουλευτικών Συνελεύσεων του Συμβουλίου της Ευρώπης, του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΕCD), του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας της Μαύρης Θάλασσας (BSEC) και άλλων οργανισμών. Επίσης, θα πρέπει να συνεχίσουν να προσκαλούνται και στις διακοινοβουλευτικές συνεδριάσεις και εκπρόσωποι επιχειρήσεων, ερευνητικών ιδρυμάτων, των αντίστοιχων ορθόδοξων εκκλησιών καθώς και μέλη της κοινωνίας των πολιτών. Ακόμα θα μπορούσε να συμπεριληφθεί και μια επίσημη δήλωση σχετικά με την αξία της ανάπτυξης ελληνο-ρωσικών σχέσεων στα πρακτικά των ηγετικών κοινοβουλευτικών κομμάτων των δύο χωρών. Μια τέτοια κίνηση θα τραβούσε την προσοχή των βουλευτών πάνω στο θέμα των ελληνο-ρωσικών σχέσεων, ιδιαίτερα στον τομέα της οικονομικής συνεργασίας.

  5. Διευκολύνοντας τον Τουρισμό

Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα έχει καταστεί ένας από τους πιο δημοφιλής προορισμούς για τους ρώσους. Το 2013, πάνω από 1 εκατομμύριο ρώσοι τουρίστες επισκέφθηκαν την Ελλάδα. Για να προσελκύσει ακόμη περισσότερους ρώσους η Ελλάδα πρέπει να επεκτείνει τον τουρισμό και σε κάποιους άλλους τομείς (ιατρικός, αγροτικός τουρισμός, θρησκευτικά προσκυνήματα). Παράλληλα η Ελλάδα μπορεί να εκμεταλλευτεί τον τουρισμό για να προσελκύσει και ξένες επενδύσεις. Η προβολή της Ελλάδας ως προορισμός διακοπών μπορεί να διαφημιστεί και στις ρωσικές περιφέρειες, με την υποστήριξη της Ελληνικής Πρεσβείας της Μόσχας, των Ελληνικών Προξενείων και των ελληνικών πολιτιστικών και εκπαιδευτικών φορέων που βρίσκονται στη Ρωσία.

6. Απλοποιώντας τις διαδικασίες θεώρησης βίζας

Ένας αποτελεσματικός τρόπος να αυξηθεί ο τουρισμός από τη Ρωσία θα είναι να παρέχεται η δυνατότητα σε ρώσους πολίτες να κάνουν σύντομα ταξίδια στην Ελλάδα με θεωρήσεις βίζας, εντός των ορίων που καθορίζονται από την ευρωπαϊκή και ελληνική νομοθεσία. Τα Ελληνικά Προξενεία θα πρέπει να διευρύνουν την έκδοσης θεωρήσεων βίζας (π.χ. για τους ιδιοκτήτες ακινήτων) και να συνεχίσουν τη χορήγηση βραχυπρόθεσμων θεωρήσεων βίζας στους Ρώσους τουρίστες που φθάνουν στα ελληνικά νησιά από την Τουρκία και από άλλα κράτη που δεν ανήκουν στην ΕΕ. Επίσης η Ελλάδα θα πρέπει να αρχίσει να χορηγεί μακροπρόθεσμες θεωρήσεις βίζας πολλαπλής εισόδου (για μια περίοδο πάνω από ένα χρόνο). Η Ρωσία από την πλευρά της θα πρέπει να ελευθερώσει τις πολιτικές θεωρήσεων βίζας όσον αφορά τους Έλληνες πολίτες. Συγκεκριμένα θα είναι σκόπιμο: (α) να παρατείνει τη διάρκεια των τουριστικών θεωρήσεων βίζας από 30 ημέρες σε έξι μήνες, (β) να απλοποιήσει τις διαδικασίες θεώρησης βίζας για τους τουρίστες που δεν χρησιμοποιούν ταξιδιωτικό πράκτορα και (γ) να επεκτείνει το ωράριο στα ρωσικά προξενεία για την υποβολή αιτήσεων θεώρησης βίζας.

7. Ενισχύοντας τις μεταφορικές διασυνδέσεις

Αν και ο αριθμός των πτήσεων μεταξύ των μεγάλων πόλεων της Ρωσίας και της Ελλάδας έχει σταδιακά αυξηθεί αυτό δεν θεωρείται επαρκές. Η μέση τιμή μιας πτήσης προς την Ελλάδα κοστίζει πολύ περισσότερο από αυτές των πτήσεων προς άλλες ευρωπαϊκές χώρες και πολλοί Ρώσοι χρησιμοποιούν συνδυασμό πτήσεων (Κωνσταντινούπολη, Βελιγράδι, Κισινάου). Η δημιουργία μια αεροπορικής γραμμής χαμηλού κόστους από Μόσχα, Αγία Πετρούπολη, Αθήνα, Θεσσαλονίκη, θα μπορούσε να θεωρηθεί μια καλή εναλλακτική λύση. Επιπλέον θα πρέπει να επαενεργοποιηθεί και η σιδηροδρομική σύνδεση μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας, δηλαδή η διαδρομή Μόσχας – Θεσσαλονίκης μέσω Σοφίας.

8. Αναπτύσσοντας κοινά επιχειρηματικά σχέδια για τουρισμό και ξενοδοχεία

Η τεχνογνωσία των ελλήνων επιχειρηματιών στον τουρισμό και στη ξενοδοχειακή βιομηχανία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στην Κριμαία και την περιφέρεια του Κρασνοντάρ καθώς και σε άλλους τομείς τουριστικών δράσεων. Οι έλληνες επενδυτές έχουν ένα αδιαμφισβήτητο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα εξαιτίας της δημοφιλίας που έχουν στους ντόπιους καθώς και της παρουσίας μεγάλης ελληνικής διασποράς στη νότια Ρωσία. Από την πλευρά της η Ρωσία θα πρέπει να αναπτύξει ένα πλαίσιο μέτρων με στόχο την προσέλκυση διεθνών κεφαλαίων (ιδιαίτερα ελληνικών) στον τουρισμό.

  9. Εξετάζοντας την ενίσχυση συνεργασίας των επιχειρήσεων

Για να εκτιμηθεί η δυναμικότητα της ελληνό-ρωσική συνεργασίας σε επίπεδο επιχειρήσεων, θα είναι σκόπιμο να πραγματοποιηθεί ένα γκάλοπ μεταξύ των επιχειρήσεων των δύο χωρών προκειμένου να προσδιοριστούν οι τομείς συνεργασίας. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι να καθοριστεί και ένα βασικό πλαίσιο αυτής της συνεργασίας και να εντοπιστεί το τι ακριβώς εμποδίζει την ανάπτυξη της. Μια έκθεση με τεχνικές λεπτομερείς θα είναι καλό να συνταχθεί και στις δύο γλώσσες, με προτάσεις για τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος .

10. Συμμετοχή ρωσικών εταιρειών στην ιδιωτικοποίηση των ελληνικών περιουσιακών στοιχείων

Η σταδιακή οικονομική ανάκαμψη της Ελλάδας σε συνδυασμό με τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, θα δώσει νέες ευκαιρίες στις ρωσικές επιχειρήσεις για να συμμετάσχουν στην ιδιωτικοποίηση των ελληνικών περιουσιακών στοιχείων. Το ενδιαφέρον των ρώσων επενδυτών στον ελληνικό ενεργειακό τομέα είναι δύσκολο να υλοποιηθεί εξαιτίας των αυστηρών κανονισμών της ΕΕ και της έρευνας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη Gazprom. Ωστόσο, σε άλλους τομείς (σιδηρόδρομοι) η συμμετοχή των ρώσων επενδυτών μπορεί να επιφέρει αμοιβαία οφέλη. Το ελληνικό κράτος θα πρέπει να παρουσιάσει τις επενδυτικές δυνατότητες της χώρας και να δώσει όλες τις πληροφορίες σχετικά με το τι απαιτείται για να εγκριθεί μια ιδιωτικοποίηση από πιθανούς ρώσους αγοραστές.

11. Περαιτέρω συνεργασία στον τομέα της ενέργειας

Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα παραμένει μεγάλος εισαγωγέας ρωσικών αγαθών (κυρίως πετρελαίου και φυσικού αερίου), η διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού της αποτελεί άμεση προτεραιότητα. Η πολιτική αυτή υπαγορεύεται όχι μόνο από τη γενική στρατηγική της ΕΕ για τη μείωση της εξάρτησης της από το ρωσικό αέριο, αλλά και από τις αντικειμενικές ανησυχίες της Ελλάδας σχετικά με την αξιοπιστία του ενεργειακού εφοδιασμού από τη Ρωσία. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών, οι ανησυχίες αυτές έγιναν πιο έντονες εξαιτίας της κρίσης της Ουκρανίας. Οι ρωσικές εταιρείες ενεργείας θα πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή σε αυτές τις ανησυχίες και να εντατικοποιήσουν το διάλογο για πετρέλαιο και φυσικό αέριο με τους έλληνες δρώντες (κυβέρνηση, πολιτικά κόμματα, εταιρείες διανομής αερίου και εμπειρογνώμονες).

12. Παρακολουθώντας τη στρατιωτική και τεχνική συνεργασία

Η Ελλάδα ήταν ένα μεγάλος εισαγωγέας ρωσικών όπλων πριν το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης. Τα μέτρα λιτότητας ανάγκασαν την Ελλάδα να αποσυρθεί από ένα μεγάλο αριθμό σχεδιαζόμενων συμβάσεων. Εξαιτίας του στενού ελληνικού προϋπολογισμού είναι σκόπιμο να εξεταστεί και η μέθοδος των πιστώσεων καθώς και άλλες μορφές στρατιωτικής συνεργασίας. Όπως συντήρηση από ρώσους ειδικούς των ρωσικών όπλων που έχουν ήδη αγοραστεί, επιπλέον εφοδιασμός ή κοινές ασκήσεις με τα Γενικά Επιτελεία Διοίκησης.

13. Αξιοποίηση της Ελληνικής Προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Η Ελλάδα θα έπρεπε να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία της Προεδρίας για να ενισχύσει τη θέση της μέσα από πρωτοβουλίες που σχετίζονται με τη Ρωσία. Η Ελλάδα θα μπορούσε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της κρίσης στις σχέσεις Ρωσίας – ΕΕ λαμβάνοντας πρωτοβουλία για να ξεκινήσει ένας ανεπίσημος διάλογος μεταξύ της ΕΕ και της ρωσικής Τελωνειακής Ένωσης. Η διπλωματική στήριξη της Ελλάδας θα μπορούσε να διευκολύνει περαιτέρω τη συνεργασία με τις άλλες χώρες της ευρώ-ατλαντικής κοινότητας σε θέματα όπως: το φαινόμενο του θερμοκηπίου, τη καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και του οργανωμένου εγκλήματος καθώς και την αντιμετώπιση των άλλων παγκόσμιων προκλήσεων.

14. Συνεργασία για τη Μέση Ανατολή

Οι συνεχιζόμενες συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή κα η εξάπλωση του ισλαμικού φονταμενταλισμού αποτελούν κοινή απειλή για Ρωσίας και Δύσης. Έτσι κρίνεται αναγκαία η συνεργασία με γειτονικά κράτη της περιοχής και η σύναψη συμμαχιών. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η Ελλάδα είναι το κύριο ανατολικό προπύργιο της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Για την Ελλάδα είναι ιδιαίτερα σημαντικό η αποτροπή της διείσδυσης της ισλαμικής τρομοκρατικής απειλής στα Βαλκάνια ενώ για τη Ρωσία είναι εξίσου σημαντικό η προστασία του Βόρειου Καύκασου από τους εξτρεμιστές ισλαμιστές. Η κοινή αυτή απειλή κάνει περισσότερο αναγκαία τη συνεργασία ανάμεσα σε Ελλάδα, Ρωσία, ΗΠΑ, Ισραήλ και τις άλλες ενδιαφερόμενες χώρες της Μέσης Ανατολής. Μια κοινή ατζέντα δράσης θα πρέπει να περιλαμβάνει την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης, των ναρκωτικών και του εμπορίου όπλων.

15. Ενισχύοντας το διάλογο για τη Μαύρη Θάλασσα

Οι αυξανόμενες εντάσεις στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας που προκλήθηκαν από την κρίση της Ουκρανίας θα μπορούσαν να μετριαστούν μέσω της προώθησης ενός διάλογου στο πλαίσιο του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας της Μαύρης Θάλασσας (BSEC). Η Ελλάδα θα μπορούσε να συμμετέχει ενεργά διοργανώνοντας μια σειρά από κοινές συσκέψεις και συνέδρια.

Συμπεράσματα

Ρωσία και Ελλάδα θα πρέπει να υιοθετήσουν μια νέα ατζέντα για την ανάπτυξη των σχέσεων τους μέσω των εργαλείων της Δημόσιας Διπλωματίας: εντατικοποίηση επαφών εμπειρογνωμόνων σε θέματα πολιτικής, ασφάλειας, ιστορίας, πολιτισμού, διοργανώσεις επιστημονικών συνεδρίων και σεμιναρίων με τη στήριξη των ΜΜΕ. Παράλληλα τα ερευνητικά κέντρα θα μπορούσαν να θέσουν τις βάσεις για το σχηματισμό ενός ελληνό- ρωσικού λόμπι, που θα διαδραματίσει βασικό ρόλο στην ανάπτυξη των διμερών σχέσεων.

* Αναλυτής του Ερευνητικού Ινστιτούτου Ευρωπαϊκών και Αμερικανικών Μελετών (www.rieas.gr) –RIEAS . Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Άμυνα & Διπλωματία, Ιούλιος – Αύγουστος 2014, Τεύχος 275

(1) “15 Proposals for Development of the Russian-Greek Partnership”, Authors: Dr Yuri D. Kvashnin, PhD in History, Head of the European Union Studies Department, IMEMO RAN, RIAC expert, Dr Vladimir A. Olenchenko, PhD in Law, Senior Research Fellow, IMEMO RAN, RIAC expert, Dr. John M Nomikos, Director RIEAS (Athens), George Protopapas, Media Analyst RIEAS (Athens), Published 22/05/2014 in RIAC. http://russiancouncil.ru/en/inner/?id_4=3730#top and RIEAS at www.rieas.gr