Με συζητήσεις να εντείνονται σχετικά με την αναθεώρηση της Σύμβασης του Μοντρέ του 1936 σχετικά με τον έλεγχο των στενών της Κωνσταντινούπολης, η Τουρκία ενέκρινε πρόσφατα αναπτυξιακά σχέδια για το αμφιλεγόμενο έργο Kanal Istanbul 45 χιλιομέτρων.

Το έργο έχει συγκεντρώσει έντονη κριτική όχι μόνο για το οικονομικό κόστος και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αλλά και για τις πιθανές επιπτώσεις στη θαλάσσια μεταφορά.

Η… τεχνητή θάλασσα θα κοστίσει περίπου 9,2 δισεκατομμύρια δολάρια και θα συνδέσει τη Μαύρη Θάλασσα βόρεια της Κωνσταντινούπολης με τη Θάλασσα του Μαρμαρά στο νότο. Προορίζεται να διευκολύνει την κυκλοφορία στα στενά του Βοσπόρου. Το Kanal Istanbul χαρακτηρίζεται ως εναλλακτική παγκόσμια ναυτιλιακή διαδρομή, αλλά το σχέδιο – το οποίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στο κοινό ως “τρελό έργο” – έχει επικριθεί σκληρά από τον Δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης Ekrem Imamoglu από την αρχή.

Σε μια σπάνια κίνηση, 126 Τούρκοι πρώην πρέσβεις δημοσίευσαν δήλωση την Παρασκευή προειδοποιώντας ότι το έργο Kanal Istanbul θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τη Σύμβαση του Montreux και να έχει αρνητικές επιπτώσεις στα τουρκικά συμφέροντα.

«Το Kanal Istanbul θα ανοίξει τη συζήτηση για τη Σύμβαση του Montreux και θα οδηγήσει στην απώλεια της απόλυτης κυριαρχίας της Τουρκίας στη θάλασσα του Μαρμαρά», ανέφερε η δήλωση.

Σε συνέντευξή του στο HaberTurk στις 24 Μαρτίου, ο Πρόεδρος του τουρκικού κοινοβουλίου Μουσταφά Σεντόπ ρωτήθηκε: «Τι θα συμβεί αν μια μέρα ένας πρόεδρος πει: “δεν αναγνωρίζω την συνθήκη του Montreux. Την διαλύω”;»

Ο Sentop απάντησε: «Έχει την εξουσία να το πράξει. Αλλά υπάρχει μια διαφορά μεταξύ δυνατού και πιθανού»

Σε προεδρικό διάταγμα του 2018, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ανέθεσε στον εαυτό του την εξουσία να αποσύρει την Τουρκία από οποιαδήποτε διεθνή συνθήκη ή σύμφωνο – όπως η Συνθήκη του Μοντρέ, χωρίς κοινοβουλευτική έγκριση.

Η Συνθήκη παρέχει δωρεάν διέλευση σε όλα τα μη στρατιωτικά σκάφη και καθορίζει τον τρόπο εισόδου και τη διάρκεια της διαμονής, καθώς και τη χωρητικότητα, των πολεμικών πλοίων από όλες τις μη παράκτιες χώρες στην Μαύρη Θάλασσα.

Μόλις ολοκληρωθεί, το Kanal Istanbul θα παρέχει έναν πιο σύντομο τρόπο για τα ναυτικά σκάφη από μη παράκτιες χώρες να φτάσουν στη Μαύρη Θάλασσα, αρκεί να πληρώσουν τα απαραίτητα τέλη.

Όμως, εάν δεν γίνει περαιτέρω απότομη αναθεώρηση της Συνθήκης του Μοντρέ, αυτά τα σκάφη πρέπει να σέβονται τους κανόνες της εν λόγω συνθήκης, καθώς θα εισέρχονται στο Κανάλι της Κωνσταντινούπολης από τα στενά των Δαρδανελίων που εξακολουθούν να καθορίζονται από αυτό το διεθνές καθεστώς δεκαετιών.

Ο Aydin Sezer, εμπειρογνώμονας για τις σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας, που εδρεύει στην Άγκυρα ,πιστεύει ότι η Ρωσία θα αντισταθεί σε οποιεσδήποτε απόπειρες ακύρωσης της Σύμβασης του Μοντρέ.

«Αυτή η διεθνής σύμβαση προετοιμάστηκε με τη σύγκληση σχετικών κρατών σε διεθνές συνέδριο. Επομένως, είναι απίθανη μια μονομερής απόσυρση, καθώς θα προκαλέσει σοβαρό θυμό και αντίποινα από την πλευρά του Κρεμλίνου δήλωσε ο Sezer στο πρακτορείο Arab News.

Σε συνέντευξη τον Δεκέμβριο του 2019 με τον Τούρκο δημοσιογράφο Murat Yetkin, ο Aleksey Yerkhov, πρεσβευτής της Μόσχας στην Άγκυρα, δήλωσε ότι εάν πρόκειται να οικοδομηθεί το κανάλι, η Ρωσία θα επιμείνει να εφαρμόζονται τις διατάξεις της Σύμβασης του Montreux σε όλα τα περάσματα.

Ο Ozgur Unluhisarcikli, διευθυντής του Γερμανικού Ταμείου Μάρσαλ των Ηνωμένων Πολιτειών, δήλωσε στο Arab News: «Υπάρχουν δύο αντιτιθέμενες απόψεις σχετικά με το εάν το Kanal Istanbul θα εμπίπτει στο καθεστώς της Συνθήκης του Μοντρέ. Αν και δεν πιστεύω ποια ερμηνεία κερδίζει αποδοχή θα έχει τελικά σημασία όσον αφορά τα πλοία πολέμου, αλλά δεν θα έλεγα το ίδιο πράγμα σχετικά με τα εμπορικά πλοία και τη δημιουργία εσόδων».

Ο Unluhisarcikli πιστεύει ότι η Τουρκία θα αποφασίσει τελικά να εφαρμόσει μονομερώς τις διατάξεις της Σύμβασης του Montreux σχετικά με τα πολεμικά πλοία, καθώς οποιαδήποτε άλλη πορεία δράσης θα μπορούσε να οδηγήσει στην κατάρρευση του καθεστώτος του Montreux, καθιστώντας την Τουρκία υπό πίεση τόσο από τους δυτικούς συμμάχους της όσο και από τη Ρωσία.
“Ωστόσο, σε αυτήν την περίπτωση η Τουρκία θα μπορούσε να εφαρμόσει διαφορετικούς κανόνες σε εμπορικά σκάφη προκειμένου να είναι σε θέση να καρπωθεί έσοδα”, πρόσθεσε.

«Εάν το Kanal Istanbul γινόταν αποδεκτό ως υπαγόμενο στο καθεστώς του Μοντρέ, η Τουρκία θα μπορούσε να δυσκολευτεί να κερδίσει σημαντικά έσοδα, καθώς η Σύμβαση του Μοντρέ αποτρέπει τους φόρους και τις επιβαρύνσεις που μπορούν να επιβληθούν στα εμπορικά πλοία», κατέληξε ο Unluhisarcikli.